A cultura, esa fráxil indispensábel
Vítor Nieves
Na semana pasada, antes de que comezasen as rápidas (mais tardías) mudanzas da grave crise que estamos a viver, íamos recibindo aos poucos noticias de como ían pechando, a golpe de resolucións municipais, museos, teatros e bibliotecas en toda a Galiza e Portugal. Días antes de pechar os bares e discotecas pecharon as salas de exposicións. As que xa vivimos o apagón cultural de 2010 xa percibimos que non ía ficar por aí.
Neses días o cabreo foi maiúsculo: pechar museos, centros de arte e salas de exposicións mentres seguiamos tendo bares e centros comerciais ateigados de persoas, non parecía unha boa medida para frear ningunha pandemia. Por desgraza, nunca ante as paredes dos museos do noso país se concentraron máis persoas ca nun after calquera da periferia das nosas cidades.
O Presidente da Xunta da Galiza após o Consello Extraordinario da sexta feira (dia 13) apresurou unha comparecencia para mover ficha antes ca Pedro Sánchez, e de paso gañar o primeiro pulso. Nela debullou o conteudo do seu Plan Territorial de Emerxencias polo que, entre outras cousas, impuxo o peche dos locais de restauración a partir desa mesma media noite.
Mais días antes, os peches en cultura foron sucedéndose cun efeito dominó. Tanto, que os que habitamos nese mundo pasamos a semana a recibir notificacións de cancelación e adío de eventos, concertos, apresentacións e exposicións como un bombardeo por varias frontes en forma de emails ou notificacións das diferentes redes sociais.
En cada email e en cada cancelación de evento do Facebook podíase até cheirar a frustración e a tristeza: xiras de bandas canceladas, compañías de teatro que estacionaban a furgo, itinerancias de exposicións interrompidas, libros que non se apresentaban… grandes esforzos que nunca verán a luz, ilusións que se foron para sempre e traballo en balde que xa non terá froitos. Porque se unha cousa sabemos os que traballamos na cultura e que aprendemos ben na última crise económica-emocional, é que o que se leva a crise nunca máis volta.
En tres días, moitas de nós vimos como as nosas precarias axendas laborais desapareceron e como o primeiro en caer era aquelo que sempre nos din que é imprescindíbel: a cultura.
Inxentes esforzos de montes de equipas e proxectos de meses de traballo foron finiquitados como a primeira vítima para acalmar a unha sociedade coa ansia de ser controlada polos seus líderes, chegando a xustificar que nos espazos culturais a afluencia de persoas podía constituír un vector de contaxio.
“Se unha cousa sabemos os que traballamos na cultura e que aprendemos ben na última crise económica-emocional, é que o que se leva a crise nunca máis volta”
Xa no fin de semana o Presidente do Goberno do Estado decretou o Estado de Alarma con todas as privacións de liberdades colectivas e individuais e os recortes de dereitos cidadáns que xa coñecemos. Ese mesmo sábado, as que aínda estábamos lambendo as feridas do duro golpe, asistimos á viralización de whatsapps de convite a festas en pubs e afters nas nosas cidades a porta pechada. Até o punto de poder escoller varios en cada unha (como en Vigo, A Coruña, e Compostela) e tamén nalgunha vila (como O Barco, Narón ou O Carballiño). É evidente que non foron festas co descaro das do Cais do Sodré en Lisboa ou as de Cedofeita no Porto, mais Portugal, aínda tendo pechados tamén os espazos culturais, só estaba en corentena voluntaria recomendada polo seu goberno e non nun Estado de Alarma con claras prohibicións con respecto aos locais de lecer nocturno.
Nesa rolda de prensa do sábado, Pedro Sánchez adiantaba timidamente (e sen profundar) axudas económicas a autónomos e á cultura deixando para tres días despois o anuncio das medidas económicas que en grande parte serán para a propia administración e para as empresas e que xa o sindicato maioritario na Galiza, a CIG, valorou como insuficientes. Nese paquete de medidas nin unha mención ás industrias culturais. Mais o de “industrias” aínda é un apelido que lle fica grande á maior parte da nosa cultura. A precariedade na que traballamos é proporcional ao amor que sentimos polo que facemos. A ninguén se lle escapa a fráxil situación económica da nosa cultura en case todas as disciplinas. Calquera pode imaxinar como son artelladas as xiras de moitas das bandas galegas en base a unha rede de contactos e afectos, ou como se manteñen os festivais de artes plásticas con apoio no altruísmo, persistencia e paixón dos e das que neles traballamos. Traballadores e traballadoras que en moitas ocasións nin chegan a ser autónomos, canto menos contratados.
A multiespecialización e a autoexplotación marcan o traballo na cultura. As nosas xornadas laborais e as nosas retribucións están moi lonxe desa cultura-espectáculo sobrevalorada (e sobrepagada polo propio público). A cultura real está no noso país condenada a vivir na inestabilidade dos apoios institucionais que nunca aseguran a continuidade dos proxectos alén dunha lexislatura. A inexistencia dunha tradición do mecenado empúxanos aos xestores culturais a mendigar nas portas de palacio rebaixando partidas para que o proxecto saia adiante. Así, a fraxilización é tal, que non son precisos grandes furacáns, unha airexa é suficiente para tombar a moitos dos axentes implicados e as súas axendas, e con elas, parte das programacións culturais.
“A cultura real está no noso país condenada a vivir na inestabilidade dos apoios institucionais que nunca aseguran a continuidade dos proxectos alén dunha lexislatura”
Quizais esta crise nos impulse a repensar o significado da nosa vida nunha especie de novo orde mundial no que debemos, obrigatoriamente, ollar máis cara dentro. Nese retiro ao que nos confinan (a unhas mais que outras, pois os e as obreiras non son merecedoras de corentenas) poderíamos pensar non só naqueles aos que aplaudimos por facer o seu traballo. Podemos é facer un grande exercicio de empatía coas verdadeiras vítimas destas (e de todas) as crises, esas que agora están disponibilizando os seus arquivos en internet, a dar workshops de balde ou a dar concertos in streaming para encher de arte e ritmo este momento ao que nos enfrontamos.
Podemos tamén pensar na Amalia que ten dúas fillas ás que mantén limpando en varias casas e que agora, cos colexios pechados, tivo que autodespedirse dos empregos precarios para precarizase aínda máis. No Antonio que axuda cos inxeridos e en chapuzas diversas para poder pagar unha hipoteca da que non se da recuperado desde a anterior crise. Nas sen teito e as inmigrantes nun Estado de Alarma que deixa manga ancha ás policías e ao exército nunhas rúas libres de smartphones vixiantes. Nas traballadoras da louxa valdeorresas que non son abenzoadas coa corentena e que están acostumadas a traballar sen máscara, non agora polos virus, senón polo po que lles cava a silicose nos pulmóns. E é que o sistema sempre se apaña para que a crise sempre a paguemos as mesmas.
Pode que esta crise nos devolva unha normalidade diferente, un renacer distinto. Está claro que asistiremos mais unha vez a un menoscabo dos nosos dereitos que non volverán. Mais temos que ser quen de aproveitar ao máximo os buraquiños que nos deixa o sistema para tratar de mudalo, como as formigas que constrúen novos túneles en terra dura. De novo veremos o capitalismo a se reinventar e desta volta ten tempo: estamos fóra de plano e a atender a feroces virus postapocalípticos.
Vítor Nieves
Vendas da Capela, A Gudiña, 1980. Curador independente especializado en fotografía, editor, xestor cultural e fotógrafo.
Outras opinións
‘Let it Be’ e as ‘Nagra Tapes’
A vida extínguese sen fogos de artificio
Lupe Ces: Licuar o sexo/Liquar o sexo
Unha multitude dentro de Dylan
Outras opinións
A vida extínguese sen fogos de artificio
Lupe Ces: Licuar o sexo/Liquar o sexo
Unha multitude dentro de Dylan
Algúns erros de esquerda que axudaron Ayuso