"As cousas aquí son moito máis difíciles do que eu pensaba"

Erik Dobaño | A Coruña, 29 de xuño. Xiao Varela atende esta mañá dúas entrevistas no Salón Azul do pazo municipal de María Pita. Teitos altos, cortinado supino, fiestras verticais de inmensas vidreiras que non deixan ver a praza. O salón debe levar igual cen anos. Xiao, a semanas de cumprir os corenta, tampouco cambiou moito seu aspecto daqueles días frenéticos de hai tres anos cando a Marea chegou até María Pita. Se acaso, recortou algo a barba. O salón, concluintemente conservador, e o concelleiro, de camisa xuvenil, non casan. É o que sucede con toda a “nova política” nesta institución que desde os tempos de Alfonso Molina gobernou por e para a oligarquía rentista, financeira ou inmobiliaria, desde a Guerra sempre asentada no dominio da cidade, que segue sitiada polos especuladores malia as mozas e mozos, considerados por eles inquilinos provisorios do pazo municipal.

Por que caeu o Concello na trampa de Fomento no asunto da Insumisa?

A cuestión é máis complexa… eu non sei se Fomento ou quen fora tendeunos unha trampa. Desde logo, pasaron cousas moi estrañas. Cando a xente ocupa a Insumisa o edificio non era de titularidade municipal. Nós, aínda que tiñamos o deber de conservación e mantemento por un convenio asinado pola anterior corporación con Defensa, e diante desa recuperación dun edificio que levaba moitos anos abandonado, optamos por tolerar esa ocupación. Pero desde o principio mantivemos xuntanzas coa xente da Insumisa, a primeira en concreto en decembro de 2016 mantívena eu mesmo, e dixémoslles o que pensabamos que ía pasar, a folla de ruta que outros tiñan deseñada para ese edificio. É certo que nos meses seguintes desapareceu a licitación e reapareceu cando o edificio pasa a ser de titularidade municipal. Xa sabiamos que terminaría sendo municipal polo convenio de 1984, e que iso obrigaríanos a poñer en uso público o edificio. Por iso estivemos buscando un soporte xurídico que permitira xestionar dunha maneira distinta un edificio municipal, por iso a directora da asesoría xurídica do Concello participou da asemblea da Insumisa intentando buscar esas vías, por iso propuxemos usos como os que xa estaba tendo, por iso buscamos mediadores noutras experiencias como a de Nápoles… Pero foi imposíbel chegar a un acordo. Era imposíbel que o Concello mirara cara outro lado… Ese edificio é un ben de dominio público e había que recuperalo.

Se legalmente o Concello podía ter as mans atadas, como valora a xestión política do despexo?

Eu todo o que sucedeu síntoo como un fracaso. Nós, desde logo, temos unha posición de poder. É así. Estamos na institución e somos os responsábeis dese inmóbel. Pero tamén teño que dicir que fixemos todo para conseguir unha vía de negociación e diálogo coa outra parte. E sen que a negociación e o diálogo sucederan era imposíbel que as cousas foran doutra maneira. O día que se recupera o edificio empezámolo bastante satisfeitos porque non houbera violencia. Pero no momento en que a xente intenta entrar de novo nun edificio que estaba xa custodiado polo Concello… pois aí é cando se produce a violencia. Eu non estou satisfeito nin cómodo co que pasou nese momento. Sei que o Concello está a investigar para ver se hai que dirimir responsabilidades. Pero o noso deber nese momento era custodiar o edificio.

Que vai pasar co edificio?

Xa empezaron as obras. Abrimos un proceso de participación cidadá para deseñar os usos do edificio no marco que estableceramos, o dun equipamento para a mocidade que dea alternativas de ocio. O novidoso é que os usos que vai a ter estanse a deseñar cos propios usuarios futuros. É un proceso no que que están participando usuarias e usuarios da Insumisa.

Cales son as dimensións da fenda que se produciu no partido, en Marea Atlántica, por este asunto?

O caso xerou debate. E no debate evidenciouse que a Marea é unha cousa, ten un papel como partido político, e o Concello é outra, ten outro papel. Iso creo que entendémolo todos. Nós temos unhas obrigas legais de defender o interese xeral, e é moi difícil discernir cal é o interese xeral. E tomamos esa decisión porque entendíamos que era o que mellor defendía o interese da cidade no seu conxunto. Pero a Marea Atlántica, o partido, non ten estas responsabilidades e pode ter unha posición determinada. Na Marea o que houbo foi moito debate, opinións distintas, pero eu non falaría de fractura.

“Nós temos unhas obrigas legais de defender o interese xeral, e é moi difícil discernir cal é o interese xeral. E [no caso da Insumisa] tomamos esa decisión porque entendíamos que era o que mellor defendía o interese da cidade no seu conxunto” 

Cantos pisos ou vivendas baleiras hai na cidade?

O dato que temos, que é o do IGE, e non sei exactamente de que ano, fala de case 20.000 vivendas baleiras. Temos encargado un estudo estatístico á empresa municipal de vivenda. Pero gustaríame achegar outra cifra ao fío desta cuestión. No plan xeral que se empeza a elaborar no 2009 e que se aprobou definitivamente no 2013 establecíanse 24.000 novas vivendas. A expectativa de crecemento demográfico daquel plan era que a cidade chegaría en dez anos aos 300.000 habitantes. Xa sabemos que non vai pasar. O desenvolvemento de novo solo previsto no plan non ten sentido. Nos somos moi críticos co consumo de novo solo. O que hai que facer é mellorar o tecido urbano consolidado.

Por que non se encargou antes ese estudo sobre o ‘stock’ de vivenda?

No 2016 fixemos un estudo para detectar os inmóbeis en estado de abandono. Identificamos 450 inmóbeis nos que intervir e producimos unha normativa urbanística para facelo. Este é parte do traballo, ir creando as leis. Mesmo dispomos de ferramentas para poñer en uso eses inmóbeis por medio da expropiación.

O Concello converterase en promotor?

Antes da expropiación están as multas. Estámolo multando para que se atendan os deberes de conservación. Pero hai casos nos que poderíamos terminar expropiando e rehabilitando para vivenda municipal. Pero esa é a última vía, e para chegar aí requírese moito tempo, anos.

Como resultou esa política de comprar vivendas?

Eu sego mantendo que é unha política pública relevante e volveremos facer convocatoria este ano. Non funcionou como esperaba. Houbo máis de corenta solicitudes, pero só nos quedamos con 6 polos requisitos que puxeramos. O parque municipal de vivenda pasou de 403, cando chegamos, a 409. En Pontexos estase a traballar nun edificio do que sairán entre 6 e 8 vivendas máis. Tamén estamos negociando co Arcebispado a compra dunha propiedade que comunicaría o mercado de San Agustín con Panadeiras.

“O plan de 2013 establecía 24.000 novas vivendas. A expectativa era que a cidade chegaría en dez anos aos 300.000 habitantes. Xa sabemos que non vai pasar. Nos somos moi críticos co consumo de novo solo”

Van tres anos da Marea no Concello e Elviña Non se Vende segue protestando cada venres, cada vez máis belixerantes, sen ter unha solución?

Eu non teño esa sensación. Non creo que teña aumentado a belixerancia. Estou moi en contacto con eles. Saben todo o que estamos facendo. Saben que abordamos o tema do Ofimático no seu conxunto e que é un tema con moitos afectados. Sempre lles dixen que a estas alturas a única solución era conseguir que o Ofimático fora un barrio habitado. Centrámonos niso, en conseguir que se remataran as obras mínimas de urbanización para que o que eles, a xente de Elviña ten, a edificabilidade, non sexa só unha carga senón que volvera valer. Están empezando a condonar débeda coa edificabilidade que teñen. O seguinte paso é a vía do planeamento. E había que esperar ao plan de Fomento para a avenida de Alfonso Molina porque íanos dar a xustificación para excluír as vivendas do ámbito do Ofimático. Necesitabamos esa xustificación porque cada paso que se viña dando no Ofimático sempre foi impugnado.

Moitas concelleiras e concelleiros estaban alí en Elviña o día do despexo e derrubo da casa de Daro, en novembro de 2014. Daquelas tiñan unhas expectativas moi ambiciosas do que se podía facer desde o goberno municipal. Como se sinte ao respecto tres anos despois?

Vou ser sincero. As cousas aquí son moito máis difíciles do que eu pensaba. Cando falabamos de desafectación… non sabíamos a complexidade das cousas. Cambiar o criterio dos funcionarios, os mesmos que levaran o proceso até alí e que son os que me encontrei ao entrar no Concello… pois con eles tiven que construír algo completamente distinto. Entendín que hai que xerar as circunstancias para permitir que as cousas sucedan. E iso non pasa dun día para outro. E non se consegue impoñéndoo. Faise con moito diálogo, estudando, ofrecendo alternativas… e iso leva anos. Estou vendo agora que empeza a dar resultados. A nosa pretensión era alta. Leveime unha sorpresa das dificultades para cambiar de rumbo.

Dificultades dentro e presións desde fóra. Que intensidade teñen as presións desde fóra?

Hai unha batalla cos promotores. Para ser máis preciso, unha batalla cos grandes promotores da cidade, porque outros fóronse adaptando aos novos criterios e facendo as cousas ben, hai xente que está construíndo nesta cidade… Quizais o ámbito de maior concentración de problemas é o Ofimático. Hai un mes, nunha reunión coa Xunta, pedín o apoio explícito da conselleira diante das ameazas e presións dos promotores coruñeses, que advertían que ían impugnar as licencias de primeira ocupación dos cooperativistas. O que está no fondo é unha loita entre dous modelos inmobiliarios: o dos cooperativistas, que prescinden dos intermediarios, e o dos grandes promotores, que queren seguir mantendo as súas ganancias como intermediarios. E nesta batalla os promotores están logrando que se difunda información falsa respecto a que non se están a conceder licencias de construción cando levamos un 50% máis de licencias que as que concedía a anterior corporación.

Ameazaron con levar o negocio fóra da cidade, construír noutros municipios da contorna e non na Coruña, porque din que a Marea trouxo o caos ao urbanismo.

Aproinco, a asociación de promotores, vén demostrando que non están conformes coa maneira de proceder do Concello. Pero aquí, quen fai as cousas ben, pode construír. Con Aproinco é con quen estamos tendo maiores diferencias. O que hai é unha herdanza dunhas previsións de crecemento enormes para a cidade. Ese era o seu taboleiro de xogo. Cunha morea de desenvolvementos, nos Castros, en Lavañou, en Someso, en San Pedro de Visma… non é só unha organización determinada, son moitos e diferentes procesos que imos xestionando caso a caso. Eu diría que hai grandes promotores que viñan funcionando dunha maneira determinada na cidade e agora non poden facelo. Eles decidían como se tiñan que facer as cousas e agora o Concello é o que marca as pautas. Cando a outra parte se adapta, as cousas flúen, e cando non, aparecen os litixios.

“Hai unha batalla cos promotores. Hai grandes promotores que viñan funcionando dunha maneira determinada na cidade e agora non poden facelo. Eles decidían como se tiñan que facer as cousas e agora o Concello é o que marca as pautas”

Até onde chegan as presións?

Pois no caso do Ofimático xa nos teñen ameazado con denuncias penais se concedíamos licencias de primeira ocupación. Mesmo o deixaron por escrito: “…aténganse a las consecuencias los funcionarios y responsables municipales”. Pero nos témolo claro, non hai recunchos escuros, podemos conceder as licencias unha vez que estean os servizos básicos que marca a normativa. Pero os promotores queren evitar que os edificios se poñan en uso e que se demostre que o modelo dos cooperativistas funciona malia os dez anos de bloqueo.

Como afecta esa presión ao traballo na concellaría?

Non afecta. É moi incómoda, non me agrada, pero teño claro para quen traballamos.

Deixou o Concello de facer algo por esa presión?

Non.

Daquela son maiores os atrancos dentro da propia administración?

Ninguén nos impediu facer nada. Pero leva tempo mudar as cousas. Temos grandes funcionarios, nomeados por nós, que nos axudan a ir avanzando. Pero, claro, ter que facer de novo mentres limpas cousas do pasado, non é que impida, pero dificulta o día a día. Costa moito abrir unha vía desde o punto de vista xurídico e administrativo. Pero ímolas asentando. Por exemplo, no caso de Elviña, a normativa contempla a posibilidade de pagar débeda con cotas de edificabilidade, pero nunca se levara á practica en Galiza. Houbo que debater co interventor, coa asesoría xurídica, coa tesourería… Armar un expediente que nunca fora utilizado antes leva moito traballo. Quizais un ano e medio de traballo. Pero agora xa está aí. Pasou o mesmo para intervir nos asentamentos precarios. Houbo que crear todo desde o principio: as bases, o plan de acceso a un hábitat digno, a cobertura xurídica que fixo os dereitos e os deberes… Agora temos o marco e estamos asignando vivendas: catro na última comisión de goberno.

Vai haber referendo sobre os terreos da fachada litoral?

Vai haber consulta. Temos que buscar o formato adecuado. Que sexa útil e nos dea unha información relevante. É unha ferramenta moi poderosa.

Cando?

Antes das próximas municipais vai haber un espazo de consulta á cidadanía.

Cal é a solución que defende o goberno municipal?

A mesma que puxemos enriba da mesa en outubro. Nós o que queremos é crear un órgano de cooperación no que as partes sentemos a falar. Puertos del Estado como titular, a Autoridade Portuaria como xestor, o Concello coas competencias que ten en planificación, a Xunta… Sentar e mirar de que maneira ese solo pode seguir sendo público e seguir sendo produtivo para a cidade. Non malvender…

Pero terá usos residenciais, vivenda privada…?

O solo ten que ser cento por cento público. Vivenda privada, non. Os usos definitivos eu non me atrevería a adiantalos, porque non temos ese traballo de planeamento feito. Nos queremos que non se comercie con ese solo, que sexa público.

“Antes das próximas municipais vai haber un espazo de consulta á cidadanía [sobre os terreos do litoral]”

O alcalde dixo a semana pasada: “O noso proxecto de cidade non cabe nun só mandato”. Cantos mandatos precisaría vostede para consolidar as políticas de urbanismo?

Por moitos mandatos que precisaramos, o meu compromiso está limitado a dous mandatos polo código ético. Aspiro a que o que temos feito en canto a poñer as cousas en orde e mudar os criterios poidamos consolidalo nun segundo mandato e iso sirva para guiar a transformación da cidade nas próximas décadas.

Que pasaría se o próximo goberno é do PP? Tería servido ese traballo?

Pois… eu espero que si. Que se dean conta de que a nosa axenda era a correcta

Pero cre que han seguir esa axenda?

Non o sei… imaxínome que non.