Nas esquinas perdidas e deprimidas das periferias

Oito anos empregou Ignacio Castro Rey (Santiago, 1952) en erguer este monumental Ética del desorden (Pánico y sentido en el curso del siglo) que editou o selo valenciano Pre-Textos. Esta é, sen dúbida, a obra máis completa e tamén o cumio da traxectoria do filósofo e crítico de arte compostelán. Se podemos considerar coma outro punto referencial na súa produción a Roxe de Sebes (Mil días na montaña), que viu a luz por vez primeira en galego e que é a crónica dun prolongado e áspero retiro na serra de O Courel, neste caso, a Ética é o libro de “entrada” no noso día a día urbano, e tamén no que deixa atrás a furia contra o mundo para achegarse ás cousas coa mirada do neno inocente, figura do espírito da que falaba Nieztsche e que viña despois da do león. Talvez estamos diante do máis exquisito e máis potente ensaio que se ten publicado en moito tempo en España.

Se como se ten dito en moitas ocasións unha obra é boa cando non esixe unha orde determinada na súa lectura, entón podemos afirmar sen temor a trabucarnos que estamos ante unha obra moi grande, formidable: o lector pode empezar por onde queira e non corre o risco de non entender do que trata. Con todo, máis de un se preguntará: “como pode ser isto posible se estamos diante dun volume de máis de catrocentas páxinas?”. Pois ben, na mesma introdución o autor expón de forma clara e concisa o fío que cose e explica o “sistema”, sistema que explicita e sostén Ética del desorden.

O libro de Castro non opera no ámbito da contraposición ben/mal, senón no de que cada un debe asumir o seu signo indescifrable, a súa “fatalidade”, debe buscar a súas propias armas para convertela nunha obra de arte.

Mais, que ninguén se chame a engano co título. Non fai alusión a ningún manual de moral ou modo de comportamento. Non se trata dun suplemento moral agregado ao fisiolóxico, ao mamífero que somos, senón que alude á nosa máis primaria forma de vida. Ten aquí, pois, o termo ética unha implicación de abrazar con toda ledicia a tarefa de facer a nosa propia vida, unha vida que é única e non ten equivalencia externa. Dito doutro xeito: o libro de Castro non opera no ámbito da contraposición ben/mal, senón no de que cada un debe asumir o seu signo indescifrable, a súa “fatalidade”, debe buscar a súas propias armas para convertela nunha obra de arte. E isto é así, porque ao que se nos invita é a rescatar o vínculo entre ética e alegría, perigosamente esquecido entre nós.

Desorde?: non fai referencia a ningunha situación caótica ou anárquica, senón á corrente anónima do exterior, esa corrente que nos “sacode” cada día os sentidos: non hai nada que chegue á cabeza, se antes non nos “entra” a través dos sentidos. Pánico?: porque pisamos un chan volcánico, aínda que a nosa época nos prometa outra cousa. Sentido?: porque estamos obrigados a levar a desorde que nos empurra cara á cura dunha verdade común.

Agochan, pois, estas páxinas unha potente riada, pensamento que xorde nas marxes de tódalas marxes. Dende aí, Castro traballa na deconstrución do edificio central da filosofía académica europea. Pero sobre todo agochan a súa vida e a súa paixón, vida e paixón paralelas que están atravesadas e atravesan a súa experiencia na tarefa de erguer un libro –”…irremediable. Non puiden facer outra cousa e non é que non saiba facer outra cousa”– que foi medrando coma a silveira, á sombra da amizade (tal como se nota na lista final de amigos), pero tamén na compaña dunha constelación de autores moi distintos.

Neste sentido, o pensador compostelán senta na mesma mesa, co fin de establecer un diálogo entre cada época e o seu fondo ahistórico de sombras, a xente coma Leibniz, Agamben, Rulfo, Rilke, Whitman, Clarice Lispector, Simone Weil, Walser, Berger, Handke, Allan Watts, Tsvietáieva, as sentenzas do Tao-T-King, o cineasta Sukurov…. Pero tamén coa proximidade dunha especie marabillosa, a de moita xente vulgar, que non é en absoluto “intelectual”.

É un volume cun marcado acento galego: realza o descenso á auga que flúe baixo a terra e conecta deste modo con esta nosa bendita comunidade, cuxa poboación ten un sexto sentido para as correntes subterráneas. Dende esta esquina que case sempre cala, tamén se deconstrúe o edificio franco-alemán.

Falamos dun libro que defende a grandeza do pequeno, o valor do que habitualmente desprezamos, dunha febleza que garda dentro agochada unha fortaleza sensible: a finitude, o misterio do real. E ademais está percorrido polo imperativo estoico de atender ao inesperado, ao que non foi chamado e ten lugar de xeito continxente, o non elixido que nos configura e extrae diso unha ética non antropomórfica. Falamos dun libro que garda unha estreita relación coa morte, que escoita os pasos da invisible pero sempre presente comunidade dos mortos, da linguaxe, da arte e que, así mesmo se ocupa da néboa metafísica da que falaba Marx, á que lle dedicou Sociedad y barbarie (Melusina, 2012).

Escoiteille a alguén nunha ocasión dicir que Ignacio Castro non é filósofo, senón un anti-filósofo. Non o sei. O que si parece é que esta monumental obra fai tremer os alicerces do armazón filosófico académico. E pon en cuestión de xeito radical os nomes máis representativos que o sosteñen. E isto é así porque toda renovación, todo acontecemento vén das aforas, do deserto. Neste sentido, Ética del desorden é un libro que bebe nas esquinas perdidas e deprimidas das periferias. Neste punto é un volume cun marcado acento galego: realza o descenso á auga que flúe baixo a terra e conecta deste modo con esta nosa bendita comunidade, cuxa poboación ten un sexto sentido para as correntes subterráneas. Dende esta esquina que case sempre cala, tamén se deconstrúe o edificio franco-alemán.

Boiro, 7 de xullo.