O medo do día ao murmurio

O de menos son os escándalos sexuais que o ano pasado saíron á luz na Academia Sueca. Perdoariámolos, xa que polo menos indicarían que estes señores son humanos e quédalles aínda algo de sangue nas veas. O asombroso é a pretensión de manter a nivel mundial “motivos estritamente literarios” que cubran o planeta e seleccionen nel o canon literario do que vale e o que non. É isto o aberrante, probablemente tan daniño como a lexión de mortos que deixou detrás súa a invención da dinamita polo venerado enxeñeiro de armamento Alfred B. Nobel. O propio Handke, nunha das peores entrevistas que lle lembramos (El País, 10/10(19), está case xenial diante da decena de xornalistas que, despois de anos de ignoralo e insultalo, por fin o esperan en grupo: “Non sei como celebralo”. Di ter nado culpable, pero ao fin sentirse libre. Aínda que durante un tempo non o será, xa non o é diante da nube de preguntas estúpidas: “En que vai gastar o diñeiro?”. (“Vaia isto non é moi sutil”, ironiza Handke). Enseguida se recupera: “Tras o Nobel? Hai que continuar coma se nada. É un dos meus motivos na vida: facer coma se nada”. Certo, decontado todo volverá ao seu leito: o da clandestinidade. Afortunadamente, igual que a historia non sabe o que fai, os xornalistas non teñen ningunha memoria (agás cando, con intencións policiais, tiran de hemeroteca). Sobre todo para quen, como todos os clásicos, é un home dunha soa idea que ha de estenderse en todos os campos posibles: novela, teatro, ensaio, cinema ou poesía. E en varios idiomas, incluído o español. Todo demasiado complexo para facer diso crónicas fáciles, salvo que estean premiadas por un gran Premio.

Chegado o caso pode ser patriota, nunca nacionalista: “Non voto en ningures. Non é un problema”. A pesar de declararse austríaco, non francés, a rama eslovena é a que prevalece. “A emoción é a que decide, non soamente o pensamento. Afortunadamente ás veces liberámonos da razón”. Pero é sobre todo a súa rebelión instintiva contra o poder establecido, e o seu sentido pasional da xustiza, a que explica a súa postura sobre a guerra dos Balcáns. Serbia? A polémica veu en parte pola “falsa imaxe que se deu nalgúns medios do meu libro”.

Simplemente, á marxe do maniqueísmo informativo, Handke (como Debray e algúns máis) tentou ver os outros lados da cuestión, mesmo a sufrinte humanidade dos malos oficiais, fóra dos ladridos dos cans profesionais da guerra e da película en branco e negro que se rodaba sobre as nosas cabezas. Por iso o seu editor estadounidense confésalle: “Despois de ler o teu libro comprendo que o que din sobre os Balcáns The New Yorker e The New York Times é pornografía”.

Acaso Handke é autor dunha soa idea: vencer o estrondo da historia co murmurio das follas, coa nada da revelación? Con este emblema talvez Kafka se refería a unha visión épica que se funde coa insignificancia cotiá. Por exemplo, a de pasear, recoller cogomelos e cociñar, a de ver un partido de fútbol no bar próximo ao seu refuxio en Chaville, nas aforas de París. Vive aquí desde fai trinta anos, rodeado de veciños que, segundo a súa confesión, non saben moi ben a que se dedica. É posible que este apracíbel retiro teña chegado ao seus últimos días e que durante un tempo, como se lamentaba Canetti, Handke sexa perseguido por unha notoriedade de pacotilla. Isto a pesares de que, até agora, os seus libros están ateigados de certo esplendor dunha insignificancia que ama: “Veo moverse las hojas. Se trata de una sensación de eternidad, y cuando la experimento me olvido completo de que existe una Historia”.

Handke representa unha humanidade que debería extinguirse nas novas Siberias do ostracismo dixital. O estalinismo democrático venceu ao outro, que era demasiado torpe. Entendemos o premio Nobel non como un xesto de valentía, senón como unha orgullosa sobrepotencia do Occidente posmoderno, coa súa vontade de lograr que toda vida pase á Historia.

Atendamos a estoutro fragmento de ‘Carta breve para un largo adiós‘: “Nunca me había sentido bien al bailar. El ademán logrado con el que se rechazaba el cambio del camarero: entonces me sentí bien y casi ingrávido, como quizás les ocurría a los otros al bailar”. Ou ben este de ‘La pérdida de la imagen‘, o seu pouco coñecido (e até agora o único esgotado) libro sobre Gredos: “Fue en los últimos años, no antes, cuando la región llegó a ser tan callada (a excepción de una de las horas de trabajo). Luego a veces reinaba algo así como un silencio de guerra, o de preguerra”.

Confesa que lle apaixonan, un dos motivos do seu recente ‘La gran caída’, aqueles actores famosos que na súa vida cotiá son menos que invisibles. “Atopeime con moitos deles así, cos que podes tomar un café sen ser molestado. Habita neles unha enorme soidade, a soidade sen fondo do que encarna outras vidas” (La Vanguardia, 21/12/14). O comunismo afectivo do escritor non é tamén este: debido a pensar a soidade común na vida dos outros non pode practicar esa furiosa selección permanente que apontoa unha identidade social recoñecíbel, polo que queda unha e outra vez bastante só? Todo o mundo o quere, pero a distancia; ninguén quere convivir preto del.

Que estraño personaxe é este, o escritor, un narrador que (como o antigo bruxo da tribo) parece vir do mundo dos mortos? Outro maldito da cultura oficial europea, Jünger, chegou a dicir: “Teño cos meus mortos unha relación tal coma se aínda estivesen vivos e cos meus vivos unha relación intensa, coma se xa estivesen mortos”. Quen mantén este compromiso espectral coa medula dos días, á forza ten que sentirse bastante só neste mundo balcanizado, parcelado ata niveis de autismo. Durante días o premio recibido angustiará a Handke en toda clase de reunións vergoñosas. Ao cabo de poucos meses, poderémolo volver ver bebendo só nos bares próximos ao seu refuxio francés. Así é a fama, unha das peores prisións para quen cre nela, pois continuamente tenta coa ilusión de que á fin a túa singularidade é visible, recoñecíbel.

No fondo o xornalismo, a publicidade e os premios representan a va ilusión de que a Cultura e a Historia cubran a natureza, que ama agocharse, e nos protexan do sentido que só pode vir a través dos accidentes. Todo volverá ao seu leito, nesta soidade política de Handke, ao cabo duns meses de pequeno balbordo.

Ten a novela na cabeza antes de escribila? “Non! Teño que ser sorprendido por min mesmo… escribo, paseo, vou ao bar do pobo e aí véñenme ideas, volvo a casa iluminado con novos meandros” (La Vanguardia). O de Handke, como no caso de Pasolini ou Baudrillard, é o oficio do afora, aquilo que para o bo cidadán é un difuso recordo de infancia. “Non facer nada agás mirar e escoitar, mesmo talvez só respirando” (‘Ensayo sobre el día logrado‘). Escribe así quen está tocado por unha exterioridade terrea, non social, que sente tamén oculta na carne do próximo, por idiota que pareza. Para Erice, Weil, Handke ou Foster Wallace os sentimentos humanos, non só a natureza terreal, tamén aman ocultarse. Por iso Handke, que abrangue tantos xéneros, di non distinguir entre acción e observación. A diferenza da narrativa estadounidense, a acción debe ir acompañada dunha especie de fantasía. Unha concentración rítmica, di: “Concentrarte, ábreche o mundo”.

Sen dúbida, estamos diante dun home tímido que se sentiu obrigado a berrar. “Sigo sendo insolente, exprésome a través da cólera”. A del é unha sensibilidade que fai insoportábeis as inxustizas, incluso a de vivir, e isto convértese no motor dunha creación que é ante todo un modo de sobrevivir á crueldade diaria.

Algunhas almas sinxelas non aturan o cárcere da vida moderna: escriben para non tolear, para non matar ou non matarse. Walser, Joyce, talvez Valle eran así. Desde logo, Lispector. Lembren aquela resposta de Rilke a un mozo que lle pregunta pola calidade dos seus poemas: “Pregúntese se podería vivir sen eles”. Iso é todo: débese escribir cando non se poida evitar, porque hai que darlle forma (a dun limbo respirable) ao volcán que se vive a diario. Leamos ‘Desgracia impeorable‘, a crónica minuciosa da vida e morte da súa nai suicida. Vostede é pacifista? “Non sei. Nada hai máis precioso que a paz, pero a paz non existe… Fai falta unha purificación e o tráxico é que a purificación chegue a través da guerra”. E se non é a guerra é o odio, a enfermidade ou a tristeza.

O tráxico, aínda que non tome unha forma espectacular, límpanos de adherencias, permítenos entrar nunha zona libre de Historia e Información, onde a vida elemental é outra vez posible, permitindo sentir e pensar de maneira libre. De aí esa simpatía de Handke pola xente sinxela, que ama e vive do seu humilde traballo nunha Europa profunda que, por conservadora que sexa, non é para el fascista.

É coma se o escritor, volvendo unha e outra vez a unha soidade inconfesable e sen testemuñas, realizase unha secreta transfusión de sangue na penumbra, nunha terra máis profunda que todas as súas leis e inmune a calquera cambio climático. A partir de aí é posible enfrontarse outra vez á crueza do día. Virxinidade a través da prostitución? Beatitude por corrupción? É unha lenda, como a do santo bebedor, que non habería que descartar. En todo caso, pode darse en Handke unha alianza secreta de melancolía e luxuria que só pertence a uns poucos, os elixidos polas aforas.

O que é seguro en Handke é unha mística da inmediatez, á vez fulgurante e escandalosamente lenta. Todo o contrario, en poucas palabras, da nosa mitoloxía do instantáneo, estas tecnoloxías portátiles que deben desactivar nun segundo o peso enigmático do tempo. Handke vive dese enigma, do que os outros (e talvez el mesmo) non saben de si. De aí esta teoloxía do ordinario presente en calquera das súas obras, unha percepción e unha memoria puntillistas, case extrasensoriais. Unha atención que case non é deste mundo e, desde logo, fai a vida moi difícil: “Bocexou longamente, e eu mirei a súa pálida boca aberta e a lingua que tremía contra o padal” (‘Carta breve para un largo adiós‘).

Vibra na literatura a lenda dun subsolo da especie que resiste calquera aplauso e a trampa do éxito máis idiota. Jünger lembraba que a canción que mañá entoarán millóns foi composta na bufarda máis humilde, ás veces cando o seu autor xa morrera de noxo. Así é o mundo e Handke lémbranolo en cada liña. De verdade é isto o que premiaron as autoridades nórdicas?

Nunca artificioso, aínda que non se entenda nada. Sempre pegado a unha experiencia terreal que hoxe nos resulta difícil. Tanto é así que se podería dicir, paradoxalmente, que Handke o escritor desconfía da palabra, como unha vez escoitamos nun momento memorable de Boyhood. Outra vez na súa ‘Carta breve‘ lemos: “Case nunca soñamos xa… E se o facemos esquecésenos. Como falamos de todo non nos queda nada para soñar”. Para pensar é fundamental conseguir en momentos cruciais non pensar, “Saír da gaiola xiratoria dos pensamentos, calar”. Doutro xeito, con tantas imaxes e noticias que nos envolven durante o día, “pola tarde convertémonos en estranxeiros, pois se acumularon demasiadas cousas”.

Necesitamos así medicación ata para durmir. O repouso e a contemplación, precisamente porque cada momento de detención é un descubrimento, é hoxe o que máis custa. Volver ter fe no visible é o máis difícil para a nosa doutrina da velocidade, unha tensión que nos protexe ao minuto do ruxerruxe do tempo. “Traballo ou amor? A traballar, para volver atopar o amor”, lemos no ensaio sobre o día logrado. Pero lograr o día é deixar que descanse na súa noite, e iso é hoxe para nós pouco menos que imposíbel.

“Ao final ocorre mesmo que non ocorre nada. No día logrado non haberá ningún costume, desaparecerá toda opinión, estarei sorprendido por el, por ti, por min mesmo”. O manido comunismo da fin da historia non é o resultado final dun proceso grandioso que unha vangarda histórica dirixe, senón o resultado común e secreto de entrar nas entrañas dun día calquera.

En ausencia de tal metamorfose, falando do caso tráxico da súa propia nai, Handke dá esta versión do noso nihilismo sen chan: “Hoxe era onte; onte era como sempre. Un día máis. Outra semana que se foi, un fermoso ano novo. Que hai mañá para comer? Veu xa o carteiro? Que fixeches todo o día na casa?”. O remedio a esta neurose, que camiña cara á psicose, podería ser algo así como certa serenidade que mira de fronte ao abismo, aínda que neste caso non puido chegar: “Lograr o día habitado soamente. Habitar; estar sentado, ler, levantar a vista, resplandecer de inutilidade”.

Queda para moi poucos a angustia que sente cando todo funciona e ninguén sente. No medio do noso páramo diario Handke confésase un home basicamente intuitivo. Case diriamos, portador dunha relixión intuitiva que non necesita outra transcendencia que a da materia sensible: “Atópase con alguén de súpeto e coñece toda a súa historia”. Precipítase entón un aluvión de datos repentinos: “Míralo e pensas de súpeto na súa muller morta… A vostede non lle pasa nunca?” (pregunta ao xornalista). Ben: o xornalista, naturalmente, non chama os louqueiros porque se atopa diante unha figura de fama mundial, xa moito antes deste dubidoso premio. Ao xenio perdóaselle a tolemia, a de tomar en serio o que para o bo cidadán non existe, á fin e ao cabo está desactivado na fornela da excepción. É esta a fin da industria editorial e a rolda interminable de best-sellers?, pregúntase un como galego paranoico. Converter en excepcional o que en realidade é o chan escondido da humanidade? Señor, non envíes todo o que podemos soportar.

Sen necesidade de estenderse, Handke parece ter moi claro o concepto de banalidade do mal. Lembra que falamos continuamente de solidariedade co terceiro ou cuarto mundo, pero que xamais empatizamos cos que temos á beira, aos que nin sequera vemos. O que está á beira fai o que pode, pero “o mal que non é pretendido pode facer máis dano que o que se buscou conscientemente, porque fronte a este podemos pelexar. Pero ante o mal que xera a inocencia non temos armas”. Contra a espontaneidade dun terror inmanente non hai revolta posible.

Enxeñeiro da nosa guerra silenciosa, Handke dirixe día a día (sen que os seus veciños saiban nada) unha pyme do inmediato: “Penso no meu irmán carpinteiro, que non triunfou na vida e ten unha existencia moi dura. Por que el e non eu?”. Transcendencia? Vénlle ancha esta palabra, tópica ata no xornalismo. Fame de comida, de muller e de espírito, di o autor dese ‘Ensayo sobre el cansancio’ tan ben usado polo coreano Han. Relixión intuitiva, repetimos, que lle aforra a Handke a necesidade de calquera doutrina. Ten a auga doutrina? Simplemente, corre coa gravidade. Posiblemente de Kafka a Zambrano, de Ligeti a Guerín, existe en cada creador un neno que sempre espera ao final, á maneira dunha sabedoría que linda coa necidade.

Nenos? “Escribir e ser pai é o mesmo”, lemos nunha recente entrevista. Facerse pai é adoptar, abrazar, querer calquera criatura ou sentimento que se che cruce? “Non basta con xuntar letras para ser escritor”. É de supoñer que Handke, sen citalo, refírese a unha vella medicina que era obsesión do psicólogo Nietzsche: desactivar o mal abrazándoo. Á fin e ao cabo, unha bobada, un erro vivido na verdade do seu eterno retorno xa non é a mesma bobada, o mesmo erro. Unha e outra vez, é coma se o deus de Handke só fose a tenrura escondida do mesmo diaño. Lograr o día é deixar que en metade da mañá adveña o corazón quente da noite.

Coma se o mal fose o ser máis necesitado das nosas preces. Non hai nada, por inhumano que sexa, que este escritor nos aforre. Agora ben, que diaños pinta tal despregamento heroico de coraxe diante dun pretendido recoñecemento mundial? E ademais, na radiante sociedade do coñecemento. Que poden entender das memorias do subsolo uns señores que, por moito que perseguisen ás mociñas bolseiras da Academia, nunca saíron dunha moqueta climatizada? Nada.

O sistema do sufrimento crea o sistema do pensamento. Bágoas non choradas? “Son unha especie de Niágara interior, que non se escoita desde fóra”. Quen non se protexe na identidade normalizada (traballo, casa, familia, amigos, afeccións) só pode atopar na dor o seu oficio e a súa escola. A dor é o único compás do que está fóra. De aí unha comuñón case mística coa vida de calquera cousa, con tal de que viva: “Caía unha fina choiva, en forma de fusos, coma se ela mesma se alegrase do acontecemento”.

Como di Handke no ‘Ensayo del día logrado‘, “a nada dos nosos días tratábase agora de facela frutificar”. As poucas follas que quedaban nas árbores tremían ao vento que empuxaba a néboa. É preciso, e el ten algo de estoico, conformarse coa condición mortal, cunha morte que “nunca estragou o xogo do día”. Handke comenta que o cansazo, común a nenos, estranxeiros, idiotas e animais, fainos porosos á epopea dos seres nos que habitualmente non reparamos. Dalgún modo, aínda que sexa tortuoso, o cansazo rexuvenece, dános unha mocidade que nunca tivemos. Permítenos o que Heidegger*, outro maldito, chamaba un mirar escoitando. “Escoitando ben un son revélasenos a tonalidade de toda a viaxe do día”. Mírase desde o pestanexo. Por iso é polo que se falta esa sombra, xa non se mire, recoñécese a contorna industrial ou militarmente, desde un observatorio. A primeira vítima da nosa guerra civil larvada é a percepción.

Talvez con este retiro ao ensimesmamento, esta depresión riseira que produciu en nós a irretroactividade, se refira este fragmento de Handke: “Lembrar a todo o mundo o cansazo máis propio, o cansazo que narra”. O cansazo adiviña? O cansazo proxecta no outro, aínda que eu non saiba nada del, a súa historia. Handke pregúntase, talvez pensando no Ulises de Joyce, que el non ama: “Terá algo que ver coa nosa época, que é unha época especial, o feito de que un só día poida converterse en tema ou proxecto?”. Na apoteose da Historia o nimio adquire tinguiduras épicas. Pasear, demorar a mirada e o oído nun lecer despreocupado, fundido co magma sonoro do mundo. “Grazas ao meu cansazo, o mundo liberábase dos seus nomes e facíase grande”.

Estamos falando dun home de quen se podería dicir, con palabras do mesmo Handke, que os seus mortos pasábanlle a man pola fronte? É posible que o cansazo soliñiño sexa máis próximo ao de Handke que a melancolía inactiva de Pessoa: “O cansazo daba paso a un esgotamento no que ao fin un volvía coller aire e podía pensar”. Esbózase así un limbo no medio do inferno do igual que é o noso simulacro de opulencia. Un limbo que rescata non só aos outros, a masa de desherdados anónimos, senón tamén ao humano mutante que agoniza de benestar, sedado polo confort. Se non se dá esa metamorfose, un paso do horror solipsista a unha terra común, estamos outra vez diante dunha traxedia sen símbolos nin palabras, iso que a expresión ‘Desgracia impeorable‘ (a pesar dos esforzos do adorable E. Baria) traduce mal ao castelán.

Handke fala dos días dunha nai empuxada aos poucos a ese tormento sen visións, a unha muda “trindade formada por amencer, murmurios e perigo”. A homenaxe de Sebald a Walser termina con estas palabras de
Nabokov: “O pequeno solitario, ao que eu envexaba a pesar do seu horrible destino, vaise afastando, só, cara a un abismo de estrelas e neve”. Aínda que talvez Sebald, conmovido por esa vida que apenas pode estar rota, xa que se parece ao rebumbio da cinza, esquece que, asombrosamente, desde esa ausencia da máis mínima normalidade cidadá, un ser humano que logra ese investimento da traxedia desde dentro é quen de despregar un retablo de case todas as mutacións da alma contemporánea. E non da periferia, como din os rancios sabios da Academia sueca, senón do seu mesmo centro.

É posible que Handke, cando falou como lector (“habería que suprimir o Nobel porque é unha falsa canonización”), tivese bastante razón. É posible tamén que o inventor da dinamita lograse efectos máis destrutivos no campo da literatura (e ata a ciencia) que nun terreo militar onde cultivou bastantes mortos. Pero é un debate inútil. Se non fose o Nobel, sería outro nome.

Vivo daquilo que os outros non saben de min, insiste o escritor que sente “apego” por Castela, esa terra que está a mil metros sobre o mar e baleira. Poderíase dicir que vivimos mesmo do que non sabemos de nós mesmos. A morte non é tanto un instante terminal do futuro indeterminado canto algo indeterminable, e non elixido, dun pasado xerminal que permanece. Vibrando aquí, agora. Neses momentos non pasa o tempo, cúmprese. Trátase dun instante de dialéctica inmóbil, concentrada nunha alianza de rapidez e lentitude. Unha detención que é á vez un descubrimento, pois esa parada asómanos a un lugar sen tempo onde se coan ecos doutras épocas onde o morto regresa. Pioneiro de si mesmo, colono dunha vida que non ten bordos, non é estraño que ás veces un home coma el pareza moi canso, case ausente. Veremos como atura os días cerimoniais que lle esperan. Non é de descartar o milagre. Por exemplo, o que encarna un L. Cohen recollendo o Príncipe de Asturias diante dos reis e falando sen pudor do personaxe da súa vida, unha guitarrista española que lle ensinou en Canadá os seus primeiros acordes, antes de suicidarse sen que o seu último alumno puidese coñecela.

Resumindo. Vencer a inevitable contaminación de vivir mergullándose na contaminación, abrazando o mal, extraendo del un signo? Parece obvio que baixo unha moral eco-feminista, baixo esta cultura anémica de relacións 0/0, e amigos cero, sen ningunha substancia tóxica que nos poida danar, Handke representa unha humanidade que debería extinguirse nas novas Siberias do ostracismo dixital. O estalinismo democrático venceu ao outro, que era demasiado torpe. Entendemos o premio Nobel non como un xesto de valentía, senón como unha orgullosa sobrepotencia do Occidente posmoderno, coa súa vontade de lograr que toda vida pase á Historia. Quen dixo que o gran relato morreu? Redobrado en versións microfísicas, sobrevive na intelixencia alternativa do sistema.

Envexas á parte, non hai ningún problema no éxito, palabra ademais tremendamente ambigua. Que é o éxito? Gore Vidal recoñecía, no cume da súa fama, que moi poucas persoas (con frecuencia anónimas) lle dixeron algo das súas obras. ‘Cartas a un joven poeta‘ é un libro traducido a moitas linguas e, con todo, moi pouca xente o leu, menos aínda o entendeu. Así como El Quijote ou ‘El Principito‘, fenómenos mundiais e á vez obxectos de mil controversias. “Speak daggers and use none” (Hamlet): dalgún modo a arte e a literatura expresan a berros aquilo que o ser humano só confesa en voz baixa, desde as súas horas máis secretas. É comprensible unha masiva expectación mundana diante da palabra de verdade do vagabundo, durante e antes da Idade Media. Vibra na literatura a lenda dun subsolo da especie que resiste calquera aplauso e a trampa do éxito máis idiota. Jünger lembraba que a canción que mañá entoarán millóns foi composta na bufarda máis humilde, ás veces cando o seu autor xa morrera de noxo. Así é o mundo e Handke lémbranolo en cada liña. De verdade é isto o que premiaron as autoridades nórdicas?

Salvando distancias con Lispector e outros nomes, o sacro parece ser en Handke a calor, a humanidade escondida no poder do diabólico. Coma se o mal fose o ser máis necesitado das nosas preces. Non hai nada, por inhumano que sexa, que este escritor nos aforre. Agora ben, que diaños pinta tal despregamento heroico de coraxe diante dun pretendido recoñecemento mundial? E ademais, na radiante sociedade do coñecemento. Que poden entender das memorias do subsolo uns señores que, por moito que perseguisen ás mociñas bolseiras da Academia, nunca saíron dunha moqueta climatizada? Nada. Pero ao premiar por fin a Handke, perdoándolle a vida e os seus pecados civís, prémianse a si mesmos. Vendo nel a exploración periférica (sic) da condición humana, o poder público preséntase a si mesmo atento aos recunchos máis pequenos do orbe.

Como vai haber un recoñecemento institucional e público do literariamente importante (e ademais, ano tras ano) naquilo que naceu precisamente do naufraxio humano, á marxe da publicidade cega das institucións? A idea mesma é perversa.

Dificilmente se pode imaxinar un xogo máis perverso. E á vez inocente, hai que dicilo, co que non hai nada que obxectar nin ninguén a quen apelar. Handke sairá incólume, por algo leva unha longa tempada no inferno. E as señoras e señores que cren coñecer o sismo da creación humana e literaria, xamais recoñecerán isto. De facelo, ademais, farano no desesperanza dunhas altas horas da madrugada que teñen poucos e escollidas testemuñas.

É posible que Handke, cando falou como lector (“habería que suprimir o Nobel porque é unha falsa canonización”), tivese bastante razón. É posible tamén que o inventor da dinamita lograse efectos máis destrutivos no campo da literatura (e ata a ciencia) que nun terreo militar onde cultivou bastantes mortos. Pero é un debate inútil. Se non fose o Nobel, sería outro nome: a humanidade necesita Xogos Olímpicos. Como no Día do Neno, o da Bicicleta ou o do Indíxena, o premio Nobel de Literatura é unha excelente ocasión para que unha constelación de mediocres que non teñen nada que achegar volvan falar de si mesmos.

Quen é Olga Tokarczuk, que Handke confesa non coñecer? Repasemos a lista dos premiados. Non é só que innumerábeis nomes imprescindibles quedasen fóra do Olimpo oficial. Vista a medianía de nomes celebrados, que pouco despois non serán nada (probablemente a mesma respectable señora que agora acompaña a Handke), é case asombroso que alguén que deba durar no corazón da humanidade, sexa Canetti ou Coetzee, fose recoñecido. A idea mesma dun Nobel de literatura é, ben mirado, ridícula. Ata para a ciencia punteira, a que se cría na clandestinidade, debe ser un premio dubidoso. Aínda que as nobres almas da Academia Sueca non cometesen omisións miserables, manteríase unha seria obxección. Como vai haber un recoñecemento institucional e público do literariamente importante (e ademais, ano tras ano) naquilo que naceu precisamente do naufraxio humano, á marxe da publicidade cega das institucións? A idea mesma é perversa. Pode haber unha pantalla mundial para a soidade, ten esta dereito a pedir o recoñecemento dunha metalinguaxe imperial? A escritura aliméntase do inmundo do mundo, como ocorre en Weil ou Lispector, en Joyce ou Beckett. Pois ben, como a luz pública do mundo vai celebrar o inmundo? Estamos no terreo, aínda que sorría democraticamente, dos delirios totalitarios. A pulcritude policial coa que os académicos suecos discriminan quen é ou non merecedor do premio, en función ante todo do seu currículo civil, non fai máis que confirmar unha vontade política profundamente anti-literaria.

Ademais, á marxe da súa valía e as súas intencións, cada autor premiado reforza o canon que empuxará á desesperación a novos creadores que queren dicir algo distinto. Sen ningunha acritude, imaxinemos o cinema español que o éxito masivo de Almodóvar logrou tapar. Pero todo isto en verdade non importa. Handke segue aí para lembrarnos que, mentres a vida sexa mortal, todos os seus inimigos históricos son bonecos cos que debe xogar.

Madrid, 13 de outubro de 2019.

*Por erro, nunha primeira versión do texto en lugar do de Heidegger saía outro nome, que non se corresponde con ningún autor.