"Perseguir proxenetas non dá medallas, non cotiza entre a xudicatura"

Erik Dobaño | Vigo, 1 de outubro. A Asociación Faraxa ten a sede nun piso antigo de teitos altos no centro de Vigo. Un grupo de mulleres atenden mulleres, a maioría emigrantes en situación de exclusión social. Moitas delas viven da prostitución. Fan cartos para manter á familia. Ana García é a avogada da asociación. Atende polas tardes porque pasa a mañá nos Xulgados. Asesora ás mulleres diante de todo tipo de problemas legais, desde desafiuzamentos até casos de violencia de xénero pasando polos trámites de estranxeiría.

“Non fago visitas aos clubs nin aos pisos. Moitas das mulleres ás que atendo buscaron parella para ter papeis e estar legais en España, digamos que son parellas con moitos condicionamentos e, en moitos casos, foron o camiño cara a violencia de xénero. No 2010, cando se tipifica o delito de trata, empezamos a colaborar a través do Protocolo Galego de Prevención coa Fiscalía, aquí con Susana García Vaquero, fiscal xefe de Vigo, e coa Ucrif [Unidad Contra Redes de Inmigración Ilegal y Falsedades Documentales]. O meu traballo é exercer a acusación particular cando é a vítima a que quere acusar. O procedemento empeza cando a Ucrif ou nós mesmas detectamos unha posíbel vítima de TSH [Trata de Seres Humanos]. O último caso, por exemplo, foi a Garda Civil quen nos trouxo á vítima. Adoitamos a conseguirlle esa mesma noite un aloxamento e, a partir desde momento, acompañámola en todo o proceso de toma de declaración e no procedemento xudicial”.

Teñen moitos casos?

Non lle podo dar unha cifra. Non son moitos. En realidade, a maioría destas mulleres sofren trata. Non deixan de ser escravas. Pero non é o mesmo o que consideramos nós que o que legalmente se considera trata. Por exemplo, se sabían ao que viñan xa entramos noutro tipo de delitos. Nós informamos á Unidade de Estranxeiría de que hai unha posíbel vítima de TSH en tal sitio… que parece que está alí e non sabe onde está, porque a trouxeron e puxérona alí, que é o que pasa na maioría dos casos… Chegan á rotonda das Gándaras aí no Porriño e non saben como chegaron. A cuestión é que para que se considere trata hai que ver a forma na que chegaron a esa rúa ou piso ou club. Algunhas puideron facelo a través de xente que lles pagou o billete e lles fixo unha promesa de traballo pero meteunas nun club. Algunhas delas marcharon e volveron de novo, e xa saben ao que veñen. Non se considera trata, legalmente. Ten que concorrer engano, ‘prevalimiento‘, debe acreditarse que quen as contrata favoreceuse da situación de pobreza na que viven…

Como é o procedemento xudicial?

Complexo e difícil. En primeiro lugar, porque a vítima non é consciente de selo. En segundo lugar, é moi complicado conseguir que finalmente testemuñe, porque é complicado que permaneza en España durante todo o procedemento. Son estranxeiras e pobres. O procedemento pode alargarse máis dun ano. E elas teñen familias que ás que coidar…

Que pasa cando reciben un caso?

Aquí non temos acollemento. Normalmente, remitimos á muller ao centro de emerxencia de vítimas de violencia. Foi pensado para vítimas de violencia de xénero, pero a lei de medidas integrais en Galiza, a lei galega, e isto non sucede no resto do Estado, considera tamén ás vítimas de trata como vítimas de violencia de xénero. Despois, procurámoslle unha residencia máis estábel. Hai ONG que están na rede galega contra a trata que si teñen centro de acollida. Así que poden ser derivadas a Santiago ou a Ourense, entre outros lugares. Mais para que lles tomen declaración, deben volver a Vigo. Daquela acompañámolas nas declaracións. O meu papel fundamental é nos xulgados. Elas teñen dificultades para entender como vai todo isto… Moi poucas se comprometen no procedemento. E isto sábeno nos xulgados e tampouco se comprometen..

Como é iso? Non se comprometen?

A lei como dixen é do 2010. Xa temos certa experiencia. Os xuíces saben que normalmente ás vítimas marchan, desaparecen. E sen vítima non hai delito. Non hai caso, e por iso nos xulgados dalgún modo se foi perdendo o interese.

Pero a prostitución é legal, alegal ou ilegal para o Estado español?

É alegal. Exercela prostitución non é delito. O delito é o proxenetismo. Cométeo quen se beneficia economicamente da muller que exerce a prostitución. A muller, ningún…

O proxeneta non comete delito de trata?

A trata é un delito contra a integridade moral das persoas. O proxenetismo céntrase no aspecto económico. Practicamente non hai condenas. Hai un par de anos deixei de revisar as memorias da Fiscalía e dos tribunais en busca delas.

Non hai proxenetas?

Non se perseguen.

Por que?

Porque resulta moi complicado acreditar que a vítima de proxenetismo está sendo coaccionada para exercer a prostitución. Necesítase acreditar a coacción. É tan absolutamente complicado facelo… é dicir, temos que toparnos case diante dun secuestro. A prostitución perde a consideración de coactiva no momento en que a muller ten a mínima posibilidade de evadirse dese estado de escravitude no que foi confinada. Temos unha regulación demasiado extrema, por dicilo dalgunha maneira… ou máis ben é a interpretación da mesma que se fai nos xulgados.

Como adoitan a operar os proxenetas para non verse atrapados?

Poñamos un exemplo. Unha muller chega do Brasil e quítanlle o pasaporte e lévana a un club… A primeira semana négase, pero está no club e empeza a darse conta da situación. O habitual é que estean nun club nunha zona afastada, e veña o taxista habitual e transporte tres ou catro delas a facer compras. Só con iso xa se entende que a vítima saíu do dominio do proxeneta e nese momento podería terse liberado. En canto pode saír comprar ao supermercado ou á farmacia, desaparece a consideración de prostitución coactiva. Despois está a cuestión de que é moi difícil sentar aos empresarios, a quen se beneficia directamente da prostitución. Os clubs nunca están a nome do verdadeiro titular. Non se chega até eles.

Faltan medios para investigar? Son precisos cambios na norma?

Eu creo que non se regulou coa intención de perseguir o delito de proxenetismo. Non hai intención de ir detrás dos empresarios da prostitución.

Culpa do lexislador…?

Non, non, non… culpa de que non interesa perseguir aos quen delinquen. Non sei por que… Sen saír da área de Vigo, houbo un empresario de todos coñecido que subvencionou un equipo de fútbol. Estivo preso en Brasil por un delito de trata. En Brasil si, aquí non. Hai máis de dez anos tiveramos no Porriño un procedemento cunha muller brasileira que escapara do club deste empresario saltando á estrada. Empezamos o procedemento, pero quedou en nada. Foi arquivado. Ela chegou a declarar, pero non lle deron credibilidade. Houbo algunha condena, si. Concretamente na Audiencia Provincial de Vigo. Levounas Susana García Vaquero, a fiscal. Pero só chegaron a conseguir condenas de multas… nunca cárcere. Un dos casos que lembro rematou en acordo porque a Fiscalía si tiña a dúas mulleres identificadas, pero xa estaban no Brasil cando o caso chegou diante do xuíz.

“Non interesa a ninguén. Polas persoas que traballan nela, estranxeiras e pobres. E porque é un negocio e non hai capacidade de ir polos que se benefician. Están aí e non son perseguidos porque despois de moito esforzo, os procedementos fican en nada. En Galiza non hai moitos xuíces nin fiscais con ánimo de perseguir estes delitos.”

Que pasa cos clubs? Son legais, alegais, ilegais?

Os clubs non figuran en ningún epígrafe de actividades económicas. Non se pagan impostos por prostitución. Imaxínome que pagaran como calquera outro local onde se consumen bebidas alcohólicas. A defensa destes empresarios é que eles alugan as habitacións ás mulleres e son elas as que cobran polo servizo. Sabemos que a realidade é outra… E a prostitución é alegal.

Pero, daquela, neste ámbito alegal é equivalente a legal?

Non… é equivalente a facernos cegos diante desta realidade, é equivalente a afastarnos do que poida estar pasando aí. Non o vemos. Pero si que se reflicte despois no PIB. Unha normativa europea esixiu ao INE incluír unha estimación do que xera o negocio da prostitución. Pero non se declara, non paga impostos, non? Insisto, non interesa a ninguén. Polas persoas que traballan nela, estranxeiras e pobres. E porque é un negocio e non hai capacidade de ir polos que se benefician. Están aí e non son perseguidos porque despois de moito esforzo, os procedementos fican en nada. En Galiza non hai moitos xuíces nin fiscais con ánimo de perseguir estes delitos.

No plano legal, que se pode aprender da experiencia noutros países?

A única regulación que posíbel é a prohibición total, e darlle a estas mulleres outro tipo de saídas. É que non pode haber regulación.

Pero hai prostitutas formando un sindicato, asumindo isto como un traballo…

Ningunha delas chegou a isto por vontade propia. Ningunha presume do que fai. Levo anos aquí e non coñecín ningunha que viñera presumindo de traballar na prostitución. A norma de Holanda, por exemplo, é tan falsa como a que temos aquí. Son mulleres que seguen querendo estar no anonimato. De que lles valeu a regulación? Os xefes delas están cobrando máis. Seguen pagándolles a eles e pagan tamén á Seguridade Social…

Que opina das propostas de sancionar ao cliente?

Coas sancións o único que se consegue é que a práctica sexa aínda máis clandestina a prostitución. Dá igual que as sanciones a elas ou a eles, a quen vas meter aínda máis no recuncho é a elas. Faralas máis invisíbeis, ficarán agochadas, será máis difícil saber que pasa con elas. Seguirán sendo as vítimas.

Non pasaría o mesmo coa prohibición?

Non llo porías tan fácil como coas sancións. Pero é que ademais a prohibición debería levar aparelladas outras medidas que facilitasen a saída. Mais, onde están esas saídas? Ese é o problema.

Ese é o fondo do problema?

Si, que son estranxeiras e pobres. En xeral, é moi difícil ocuparse de persoas que non pertencen a túa clase social nin a túa sociedade.

Non hai unha demanda social para atallar o problema?

Non hai demanda social, non. Cando ves un caso de tráfico de drogas, calquera xuíz quere saír nas portadas dos xornais. Pero perseguir proxenetas non dá medallas, non fai que ascendas, non cotiza entre a xudicatura. E despois están todas as redes que fan posíbel o negocio. Moitas veces damos con casos nos que mulleres que empezaron exercendo a prostitución acaban traballando para os seus xefes que non adoitan a pisar España. Por exemplo, os xefes nixerianos viven en Marrocos. A prostitución de Romanía ou en xeral de mulleres do Leste ten moitas veces un compoñente familiar, son os pais ou os noivos os que as traen e as poñen nas rúas, como quen as pon mendigar. No caso das latinoamericanas, o negocio está moi enraizado e teñen contactos aquí, os xefes son de aquí. Mire a instrución do caso Carioca, que segue vivo; mire como describía a rede, con tanta xente implicada. Esas son as tramas habituais. E seguen funcionando. Vai ser moi complicado acabar con isto. As canles están establecidas. As latinoamericanas, en particular as brasileiras, levan tantos anos vindo, tantos…

Que foi o máis duro que escoitou nunha desas declaracións?

O máis duro non foi nun xulgado. Foi aquí, nesta mesma sala. Unha vez a Ucrif trouxo unhas mulleres nixerianas que contaron a súa viaxe desde Nixeria. Unha delas díxonos que viaxaba cos dous fillos. Viñan nun camión. Non sabe nin en que país foi. O camión deu un brinco e un dos nenos soltóuselle e caeu do camión. O camión non parou.

Que foi o que aprendeu nestes anos?

Outra muller, tamén nixeriana, a quen coñecín moito, díxome unha vez que non podiamos axudalas porque non as entendíamos, non podiamos comprender como funcionan esas redes, a capacidade dos xefes para controlalas… conseguen que lles paguen até o último euro. Eu tiven nas mans estratos de ducias de folios das contas bancarias dun investigado con centos de ingresos diarios de 40, de 50 euros… Este asunto, en concreto, conectouse con outro en Toledo no que a Policía descubriu que os xefes tiñan secuestrados a dous menores, un era fillo dunha muller que levaran para Francia e outra estaba en Madrid. As veces elas falan do vudú, ou cóntanche do xefe ou da tía, que en realidade é a muller que as captou ou a que as controla. Hai anos tivemos unha rapaza aquí que levaba a maleta chea de telas para facer vestidos para a familia do seu tratante e celebrar cunha festa que completara o pago da débeda. A festa ía ser na casa do tratante, coa familia do tratante.