A reconfiguración comeza en Andalucía

Madrid | 6 de decembro. 2 de decembro, 22 horas. Despois de adiarse a publicación do reconto das eleccións autonómicas, a sorpresa: Vox entre no Parlamento con 12 escanos, superando todas as estimación que, no mellor dos casos, atribuíanlle oito deputados. A campaña de Vox, o partido de modo, deu seu froito e o PP conseguía unha carambola perfecta. O afundimento do centroesquerda andaluz e o espantallo da ultradereita poden levar a Juanma Moreno ao Pazo de San Telmo malia que os populares asinaron o seu peor resultados nas urnas desde o ano 1990.

A fin da hexemonía do PSOE andaluz

Unha vez confirmado o desastre electoral en Cataluña, Andalucía constituía o gran caladoiro de votos dos socialistas. Os resultados do domingo son o máis claro exemplo de que o PSOE está carbonizado, cunha perda de 1,1 millóns de votos en dez anos e que a marca Pedro Sánchez tampouco funciona. A Moncloa non pode vender estes resultados de forma algunha, polo que os rumores dun posible avance das eleccións xerais para o próximo mes de marzo invalidáronse coa mensaxe que enviaron as papeletas. Sánchez intentará aguantar até polo menos o outono de 2019.

Sen paliativos, las urnas foron demoledoras no primeiro termómetro da situación política do país após a moción de censura que descabalgou Rajoy como presidente do Goberno e levou a Sánchez á Moncloa. A lista que encabezaba Susana Díaz perdeu máis de 400.000 votos e 14 deputados respecto do resultado das eleccións de 2015, unha caída aínda máis dolorosa se temos en conta que Díaz decidira adiantar medio ano os comicios para tirar proveito do impulso do cambio de Goberno en Madrid. Cunha campaña personalista, o voto de castigo que recibiu sinala a porta de saída para Díaz, e seralle moi difícil de eludila de consumarse a alianza das dereitas para rematar con catro décadas de Goberno socialista na Junta.

Cunha abstención do 41%, 3,7 puntos mais que hai tres anos, o PP perde 316.000 votos e sete deputados, un mal resultado que eles irán camuflando coas opcións de que Moreno se converta no próximo presidente da Junta co apoio de Ciudadanos e de Vox. Génova deixou de avanzar informacións sobre a posibilidade de constituír unha xerencia á fronte do PP da Andalucía se o resultado fose desastroso para celebrar os resultados como se fose unha vitoria.

Os dados indican, non entanto, que no peor momento do PSOE o PP non só non apareceu como unha alternativa a Díaz, mas volveu aos niveis de 1990 e viu como o espectro ideolóxico que anteriormente ocupaba en exclusiva foi fragmentado en tres. Ciudadanos, cunha campaña que mostrou un candidato fraco e súas dificultades orgánicas, conseguiran 660.000 votos e pasaran de 9 para 21 deputados, un éxito apenas diminuído porque non acadou o obxectivo de ser a segunda forza.

No peor momento do PSOE o PP non só non apareceu como unha alternativa a Díaz, mas volveu aos niveis de 1990 e viu como o espectro ideolóxico que anteriormente ocupaba en exclusiva foi fragmentado en tres.

Pola súa banda, Vox entra no próximo Parlamento con case 400.000 votos, 11% da representación e 12 cadeiras. A formación consegue deputados en todas as circunscricións e até dous escanos en Málaga, Sevilla, Cádiz e Almería, as catro provincias nas que se daba por certa a súa entrada no inicio da campaña. Seu mérito, sen embargo, é a normalización das súas opcións dentro do sistema político a pesar do seu ideario de dereita sen complexos, abertamente xenófobo, anti-catalanista, contrario ao Estado das autonomías e toda lexislación que teña que ver cos dereitos de minorías, a igualdade ou o feminismo.

Estas posicións, que seus líderes defenden en público e en privado, non servirá para que o PP e Ciudadanos estabelezan “un cordón sanitario” como se fixo na Alemaña coa extrema-dereita. En campaña, tanto Albert Rivera como Pablo Casado mostráronse a favor de tentar unha maioría alternativa para botar ao PSOE das institucións en Andalucía con Vox, un escenario que Moreno asumía a mesmas noite electoral ao avanzar que será candidato no debate de investidura para presidir o novo goberno. Ciudadanos, na resaca das eleccións, son cautelosos en cuanto á posibilidade de alianza con Vox, conscientes de que calquera movemento nese sentido terá consecuencias para as súas opcións electorais no resto do país.

Nun contexto de alta abstención, a confluencia Adelante Andalucía tamén confirmou seu fracaso. Malia a boa campaña que executou o tándem Teresa Rodríguez-Antonio Maíllo, a marca morada en Andalucía perde 282.000 votos respecto dos resultados que conseguiran por separado en 2015 Podemos e IU, o que apunta mar de fondo respecto das posibilidades de las confluencias e o esgotamento dun plan en retroceso.

A singularidade andaluza e as precaucións da extrapolación

Andalucía non é España, aínda que o que ocorreu o 2D pode servir para extraer conclusións cara ao próximo ciclo electoral que ten a súa primeira parada confirmada nas autonómicas, municipais e europeas do mes de maio. A pesar do mal resultado nas urnas, o PSOE saca aínda 7,2 puntos ao seu inmediato competidor, que tamén logra o seu peor dato en 25 anos. Con atraso, Andalucía súmase ao sistema multipartidista e fragmentado que se albiscou primeiro en Cataluña e que se estendeu no resto do país durante os comicios celebrados durante 2015.

Máis aló da fortaleza orgánica do PSOE andaluz, era cuestión de tempo que o seu desgaste plasmásese nas urnas con dúas arestas: por unha banda, a abstención, que se pode traducir como un voto de castigo, foi maior nos seus feudos tradicionais. Por outra, confírmase que Susana Díaz non é o futuro do socialismo andaluz, hexemónico durante 40 anos e que logrou avances para a CC.AA. pero tamén lastres en forma de corrupción, clientelismo e un atraso económico que esconde a inexistencia dun modelo produtivo máis aló do sector agrario ou o turismo.

Os resultados en Andalucía, a pesar da singularidade do seu sistema político e de partidos, fan emerxer os restos do naufraxio que a crise económica que cristalizou hai unha década deixou no noso sistema. O xiro que o Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero executou a partir de maio de 2010 derivou nunha crise de representación e na falta de confianza nas forzas políticas tradicionais, que tamén se estende aos novos partidos, e que cristalizou nun multipartidismo competitivo ao que agora se suma unha organización tan extemporánea como Vox. Todo iso con ausencia dunha alternativa real ao statu quo.

As feridas da crise económica

A pesar dos datos de recuperación, as consecuencias da crise seguen abertas e maniféstanse en forma de precarización das condicións de traballo, de expulsión do mercado laboral de traballadores de máis de 40 anos ou de imposibilidade de entrada no mesmo dos máis novos, cualificados ou non. En 2010, o Goberno socialista optou por sacrificar á xeración máis nova para protexer aos maiores de 65 anos e comezamos a ver as consecuencias desa decisión, que o Executivo de Rajoy amplificou a partir de 2012. Cun 10% de poboación estranxeira, o aumento crecente da desigualdade e a percepción de que nin a formación serve como ascensor social nin estar empregado garante saír da pobreza, temos o escenario perfecto para alimentar a frustración e a desconexión dun sistema que se empeza a percibir como parte do problema.

En 2010, o Goberno socialista optou por sacrificar á xeración máis nova para protexer aos maiores de 65 anos e comezamos a ver as consecuencias desa decisión, que o Executivo de Rajoy amplificou a partir de 2012.

O pacto non escrito que supuxo a posta en marcha dos estados de benestar na Europa de posguerra ráchase e amplas capas de cidadáns perciben que estamos ante un sistema putrefacto con representantes que se asemellan máis a castes políticas que non representan e que tampouco son moral ou intelectualmente mellores que o seu electorado medio. Isto estase traducindo nunha desconfianza no sistema de representación de corte socioliberal e en dúas actitudes: unha abstención máis ou menos crítica ou a tentación de optar por forzas que, cun discurso de corte autoritario, teñen como requisito a voadura do sistema tal e como o coñecemos. Por iso é polo que as primeiras reaccións dos diferentes partidos resulten pouco apropiadas.

Sucede cando escoitamos á esquerda falar de “fronte antifascista” contra Vox ou a falta de autocrítica do PSOE respecto a o seu afastamento da rúa, o que explica por que moitos votantes de centroesquerda decidiron o domingo non acudir a votar: nin os seus representantes falan o seu idioma nin parecen ter interese polas súas preocupacións. Esta tendencia, que se repetirá nas próximas eleccións que se convoquen, ten que ver coa falta de incentivos para acudir ás urnas que se adoitan asociar coa identificación co partido e/ou o candidato ou coa percepción de que unhas siglas poden ser útiles. A decepción e incoherencia respecto a as formas e comportamentos dos líderes do PSOE, Podemos e IU apontoan a idea de que estamos ante un partidos inútiles para conseguir obxectivos reais entre un tipo de electorado que adoita ser moi crítico cos seus.

A decepción e incoherencia respecto a as formas e comportamentos dos líderes do PSOE, Podemos e EU apontoan a idea de que estamos ante un partidos inútiles para conseguir obxectivos reais entre un tipo de electorado que adoita ser moi crítico cos seus.

No lado oposto temos aos votantes de Vox, que confían en que as siglas que lidera Abascal si poidan resultar útiles para desmantelar un sistema construído no que eles entenden como “ideoloxía de xénero” ou por culpa do multiculturalismo. É dicir, con certo atraso respecto a o que ocorre noutros países da nosa contorna, o neoconservadurismo logrou a súa carta de presentación en España, aderezado con elementos singulares ao redor da unidade de España ou o modelo identitario con trazas de catolicismo militante.

Non axuda a parar o tsunami o branqueamento das súas teses por parte dos seus competidores electorais, con mención especial ao PP, que parece entrar en pánico respecto a a ameaza que supón Vox para o seu flanco extremo. Iso explica as afirmacións de Casado respecto a Abascal, xunto ao que creceu politicamente, ou en relación á orixe común do electorado de ambos os partidos, un tipo de votante que entende que o PP de Rajoy vulnerou principios ao non opoñerse á lei do aborto, que reaccionou con morneza ante o conflito catalán ou que non foi contundente coa inmigración do Magreb ou do África subsahariana.

É dicir, Vox concentra á porcentaxe de votantes de ultradereita que, ata o momento, campaba no PP como único partido útil para entrar nas institucións. É posible que, no caso de eleccións xerais, poida moverse en torno ao 8 ou 10% de intención de voto, pero o seu verdadeiro mérito será a súa capacidade de influencia nos discursos do resto de formacións parlamentarias. De aí a importancia dunha boa análise da situación para non caer na tentación de asumir discursos que serán demoledores para a convivencia a medio prazo. E, de paso, non estaría mal resolver o conflito territorial aberto con Cataluña, o auténtico pegamento do brote de electores con perfil identitario españolista militante.