Política para afrontar o reto catalán

Madrid | 31 de xullo. O desxeo das relacións entre a Generalitat e o Goberno central comezou. Despois de seis anos de execución do xogo da galiña -dous participantes conducen un vehículo en dirección ao contrario e o primeiro que se desvía da traxectoria de choque perde-, a desaparición de escena dun dos corredores, Mariano Rajoy, favoreceu certa relaxación e teatralización de que é posible unha saída política do conflito. Esa foi a mensaxe do primeiro encontro de Quim Torra e Pedro Sánchez no Palacio da Moncloa, ao que seguiron reunións bilaterais de segundo nivel, e das decisións xudiciais ao redor de Carles Puigdemont e o resto de ex-consellers que saíron do país para non enfrontarse ao Tribunal Supremo (TS).

A elección de Sánchez como presidente do Goberno tivo un efecto balsámico a pesar de que, nos días anteriores a que o PSOE presentase a súa moción de censura, o líder socialista se referira ao presidente da Generalitat catalá como un político racista equiparable a Marine Le Pen. Non é casualidade que a posta en escena do diálogo, aínda que sexa desde posicións antagónicas, chegase da man dunhas forzas independentistas que xa non esconden a súa intención de superar o bloqueo derivado do referendo do 1 de outubro e dos sucesos posteriores. O apoio de ERC e do PDeCat á moción de censura socialista foi o síntoma máis claro dun cambio de formulación.

1. Plataforma de aterraxe

Tras a súa reunión con Sánchez, Quim Torra confirmou que o dereito de autodeterminación segue na axenda e apuntou os seguintes pasos: “Hai moitos entes xudiciais e políticos que teñen incidencia sobre a liberdade da xente. Esperamos ver como se moven estes entes”. Dito e feito. Acordouse o achegamento de Oriol Junqueras, dos Jordis e do resto de ex-consellers a prisións catalás e, pouco despois, o xuíz do TS que instrúe a causa por rebelión contra os políticos cataláns retirou as euro-ordes dirixidas á xustiza de Reino Unido, Suíza, Bélxica e Alemaña ante a confirmación de que a súa causa non ten cabida nos seus ordenamentos xurídicos.

Así, mentres se desactiva aos poucos a fronte xudicial, a política volve ocupar o lugar preferente para resolver un problema enquistado ao redor dos sucesos do referendo do 1 de outubro, que pretendía ser o mito fundacional da república catalá e cuxo fracaso a curto prazo pesa máis do que parece. As imaxes das cargas das Forzas e Corpos de Seguridade do Estado nas portas dos centros de votación maquillaron que, a pesar da posta en marcha dun operativo policial sen precedentes para impedir a votación, o independentismo non lograra superar a división en dúas maiorías equiparables entre os partidarios da independencia e os que prefiren falar dunha comunidade autónoma con máis autogoberno.

Esta mensaxe volveuse a plasmar nas eleccións autonómicas celebradas en decembro; nun contexto de forte tensión electoral, Ciudadanos emerxeu como a primeira forza en votos e escanos pero con maioría absoluta do independentismo (ERC, Junts per Catalunya e CUP) nun Parlament que recolleu o esborralle do PP e as dificultades do PSC e de Catalunya en Comú para trasladar a preferencia por unha España federal.

Con todo, e a pesar do relato, os sinais para crear unha plataforma de aterraxe asumíbel déronse desde comezos de 2018. Durante estes meses, houbo un intento de rebaixar as expectativas ante a constatación de que, aínda que existe malestar de capas amplas de cataláns co statu quo (tamén entre votantes non independentistas), os números para ir á independencia son insuficientes nestes momentos.

Todo iso sen esconder que, a falta dunha confrontación de ideas por parte do Estado central, á maneira do referendo de Escocia de 2014, o independentismo permanece como unha forza potente, con activistas moi mobilizados e con capacidade para mostrar esa fortaleza en actos reivindicativos permanentes. Estamos, pois, ante un movemento con posibilidade de presionar aos seus representantes políticos, que asumen discrepancias sobre a folla de ruta baixo o prisma de que a tensión se afaste da emoción da rúa para xogalo todo na vía institucional.

O independentismo permanece como unha forza potente, con activistas moi mobilizados e con capacidade para mostrar esa fortaleza en actos reivindicativos permanentes.

2. O independentismo no novo xogo de maiorías

A manifestación que acompañou a conmemoración da Diada en 2012 será lembrada, sobre todo, como o momento da cristalización sonora dun problema real sobre o encaixe de Cataluña que tivo consecuencias directas, tamén, nos problemas electorais que arrastra o PSOE. Desde entón, a mobilización independentista foi permanente e pacífica, ás veces moi naïf, cun abandono progresivo da idea de que se pode superar esta fase só desde a reivindicación cidadá.

Desde hai meses, por exemplo, a protesta articúlase para esixir a excarceración dos ex-consellers da Generalitat en prisión provisional pola súa participación na organización do referendo do 1 de outubro e a declaración de independencia simbólica posterior, así como o retorno a Cataluña de Carles Puigdemont e do resto de consellers. Unha reclamación lexítima que, con todo, deixa ao descuberto as dificultades dun proxecto no que pesan as consecuencias da vía unilateral ante a confirmación de que a UE e outros organismos internacionais evitaron oficialmente situarse á beira do independentismo, considerándoo un problema interno de España.

O apoio dos deputados de ERC e do PDeCat á moción de censura de Sánchez configura o primeiro xesto dun intento de cambiar os personaxes da historia para propiciar un desenlace diferente á xudicialización dun problema político que comezou sendo, sobre todo, sentimental: Nun contexto de crise global do Estado, unha parte de cataláns abrazou a vía independentista como porta de saída ante a percepción de que non había alternativa democrática nunha España en crise que parecía só interesada en manter os seus lazos con Cataluña pola súa potencia económica. O Goberno de Rajoy, ocupado no rescate financeiro, non viu a dimensión dun problema que se foi enquistado e que provocou unha desconfianza mutua que parece difícil de reverter.

Se no caso de ERC e do PDeCat á moción permitiu albiscar o inicio dunha etapa nova que está por desenvolver e que ten que ver tamén coa necesidade do PSOE de obter un bo resultado en Cataluña para conservar o Goberno central. As vitorias de Felipe González (1982-1996) e de José Luís Rodríguez Zapatero (2004-2011) así o certifican.

Neste contexto, a necesidade de establecer unhas relacións cordiais coas forzas centrais catalás vólvese perentoria, sobre todo se temos en conta a fortaleza dos partidos independentistas no Congreso dos Deputados nas próximas eleccións xerais, que pasarían de controlar 17 asentos a unha pinza de 20-22 deputados, con ERC na cabeza con 13-14 escanos (datos do último barómetro do CIS). Cunha fragmentación parlamentaria que non se corrixe, ámbolos partidos terían todo ao seu favor para vender moi caro o seu apoio ao PSOE, salvo ameaza dunha pinza entre PP e Cidadáns que volvese activar o artigo 155 da Constitución ou un recorte do autogoberno catalán.

A protesta articúlase para esixir a excarceración dos ex-consellers e o retorno de Puigdemont. Unha reclamación lexítima que, con todo, deixa ao descuberto as dificultades dun proxecto no que pesan as consecuencias da vía unilateral ante a confirmación de que a UE e outros organismos internacionais evitaron oficialmente situarse á beira do independentismo.

3. A sombra alongada de Puigdemont

En metade de sinais que parecían indicar que era posible o desxeo entre Madrid e Barcelona, chegou a sorpresa na Asemblea do Partit de Catalunya (PDeCat). O mesmo fin de semana no que o PP elexía a Pablo Casado como o seu novo presidente, a pugna interna que se prolonga desde hai meses no PDeCat saldouse coa retirada de Marta Pascal, ata entón coordinadora xeral do partido, e o triunfo das teses de Carles Puigdemont, que non se mostrou especialmente entusiasmado co apoio do seu partido á moción de censura de Sánchez.

Os 2.000 delegados do PDeCat acordaron que o partido se sumará ao movemento Crida Nacional per la República deseñado polo expresidente da Generalitat e que ten previsto no mes de novembro configurarse como unha marca electoral co obxectivo aglutinar todo o voto independentista. Dato que hai que enmarcar na irrupción de ERC e na subida da CUP en todas as sondaxes sobre intención de voto publicados e que explica por que ERC se negou a sumarse a outro intento das forzas tradicionais de crear unha estrutura fluída que supere as limitacións dos partidos orgánicos.

O PDeCAt sumarase ao movemento Crida Nacional per la República co obxectivo aglutinar todo o voto independentista. Dato que hai que enmarcar na irrupción de ERC e na subida da CUP en todas as sondaxes.

Mentres Puigdemont prepara a súa volta a Bélxica, colocou a dous afíns á fronte do partido: David Bonvehí foi elixido presidente e Míriam Nogueras pasa a ser a nova xefa da formación en Madrid. É dicir, ao mesmo tempo que Ferraz celebraba a elección de Casado como o novo líder popular, ao PSOE tocáballe asumir que o custo do apoio do PDeCat nas Cortes acababa de dispararse, cun posíbel efecto arrastre de ERC. Ante a evidencia, a portavoz do Goberno, Isabel Celaá, abriu a porta a un posíbel adianto electoral co argumento de que “ninguén vai resistir máis aló do razoable”.

O descanso polas vacacións deixará espazo para dixerir os cambios cos que conclúe un intenso curso político que volverá arrincar en setembro cunha nova demostración de forza do independentismo na conmemoración da Diada. Será o inicio dun ciclo electoral que podería arrincar cun adianto electoral en Andalucía, o próximo mes de outubro, como parada previa ás eleccións autonómicas, locais e europeas previstas para o próximo mes de maio.