"Cando a un pobo se lle queren quitar dereitos, organízase para defendelos"

Erik Dobaño | A Coruña | 14 de xaneiro. Hai cinco escolas Semente no país. Están na Coruña, Vigo, Santiago, Lugo e Trasancos. Atenden 140 crianzas de entre dous e doce anos de idade. Contan con 13 mestras e mestres e algúns empregados máis para outras tarefas. Son poucas. Unha minoría esaxerada.

As escolas Semente ofertan un programa de inmersión lingüística en galego, a lingua do país. Mais operan –no caso das aulas de Educación Infantil, de 6 a 12 anos– cunha licencia estadounidense. A Xunta de Galiza non considera o modelo de inmersión en galego, a lingua do país, unha necesidade. Non o regula. Non o financia. De facto, obstaculízao.

A Xunta regula para infrafinanciar e obstaculiza a aprendizaxe da lingua do país. Algúns chámanlle a isto política lingüística etnocida.

Santiago Quiroga, un tipo alto que adora o baloncesto, é mestre no ensino público e leva catro anos na primeira liña da resistencia contra este etnocidio. Santiago Quiroga está en campaña (Rega a Semente) para que as Sementes medren. Esta entrevista ten un fin moi concreto: difundir a campaña de captación de novas socias. A partir dunha achega de 5 euros calquera persoa pode apoiar este proxecto que é, nin máis nin menos, o único proxecto educativo de inmersión na lingua do país para crianzas.

Na canle de youtube da Semente Nacional está a disposición un vídeo da campaña e o formulario para asociarse atópase nesta ligazón [aqui].

Vostede é o coordinador da campaña, como vai a campaña?

Pois está indo ben, estamos moi contenta, porque só leva unha semana en andamento é o número de persoas asociadas vaise incrementando diariamente. O obxectivo é sumar recursos para ter unha estrutura nacional máis forte para abrir novos centros, elaborar produtos culturais, organizar xornadas de formación… Tamén, para seguir ofrecendo bolsas. O prezo da matrícula é baixo en comparación con outras escolas, mais non queremos que ninguén fique fóra por razóns económicas, por iso destinamos parte dos cartos a manter esas axudas. En xeral, o obxectivo da campaña é incrementar a nosa capacidade de intervención social. Aspiramos a converternos nun referente que reforce a consciencia lingüística e cultural do noso pobo, para que poidamos avanzar na galeguización da escola pública.

Que é o Proxecto Educativo Semente?

Empezou como unha resposta á vulneración dos dereitos lingüísticos do pobo galego, nomeadamente os das crianzas. As Sementes nacen en Compostela no 2011, despois de que o Decreto 79/2010 viñera acelerar un proceso de discriminación que xa existía con anterioridade. Foron movementos sociais os que decidiron construír de maneira autoxerida un centro educativo que garantise eses dereitos. Empezamos na Gentalha do Pichel. Quixéronse sentar as bases dunha Escola Nacional Galega, democrática, laica, científica e autocentrada na nosa realidade nacional. Non é algo novo…

De onde vén?

Existe un longo ronsel galeguista de proxectos de educación popular: as escolas de ensino galego fundadas a partir de 1923 polas Irmandades da Fala, as escolas de indianos, as do sindicalismo revolucionario no inicio do século XX… Todo este ronsel até hoxe o que di é que cando a un pobo se lle queren quitar dereitos, organízase para defendelos.

“O Proxecto Educativo Semente quixo sentar as bases dunha Escola Nacional Galega, democrática, laica, científica e autocentrada na nosa realidade nacional”

Como evolucionou a política lingüística da Xunta desde aquel decreto do ‘plurilingüísmo’?

A discriminación continúa a existir, o proceso de substitución lingüística coa complicidade do goberno galego segue en marcha… e xa non somos só nós; hai lingüistas como Freixeiro Mato que falan dunha catástrofe demolingüística, do gravísimo problema da transmisión interxeracional. Existe a mesma necesidade hoxe que no ano no que se fundou a primeira das Sementes.

Como afectan estas políticas ás Sementes?

Pois realmente non afectan tanto como no ensino ordinario. En Primaria operamos cunha licenza dunha axencia norteamericana que nos permite unha maior liberdade na planificación curricular e lingüística. E no caso de Infantil, ao non ser ensino obrigatorio, existe maior flexibilidade.

Que lle ofrece ao seu proxecto esa licenza norteamericana?

Os proxectos educativos deben ter detrás unha garantía de calidade. É un cadro legal. Como proxecto de inmersión lingüística, procuramos unha axencia internacional e que permita tornar legal algo que debería defender a propia Administración galega… Sei que soa un pouco raro, pero esa é a situación.

Teñen ese mesmo problema de marco legal proxectos semellantes en Catalunya ou Euskadi?

Na Catalunya, o noso é o modelo oficial. Non pasa. No caso da CAV conviven tres modelos diferentes, e o maioritario é o de inmersión lingüística, o que aplicamos nós. O curioso é que un modelo legal, lexítimo e que ten demostrado unha eficacia na hora de preservar as linguas autóctonas nestes países aquí é negado pola Administración galega. A comparación xa o di todo.

A Xunta non permite aplicar ese modelo no ensino público?

Non o permite, non. O Decreto 79/2010 é de aplicación ao conxunto dos centros educativos. Nin sequera existen, como na CAV, diferentes modelos aos que se puidesen adscribir as familias.

Se non o permite, é que o prohibe.

Si.

“O curioso é que un modelo legal, lexítimo e que ten demostrado unha eficacia na hora de preservar as linguas autóctonas nestes países aquí é negado pola Administración galega. A comparación xa o di todo”

Que teñen que ver as Sementes coas Galescolas, fan parte estas dese ronsel do que falaba e que o PP crebou en canto recuperou o goberno da Xunta?

Claro que temos que ver. Aquela foi unha experiencia moi positiva. Con moitas máis escolas, moitos centros e máis crianzas. Camiñaba no sentido contrario á política que antes fixera o Partido Popular. Lamentabelmente foi unha experiencia truncada. Cando altos cargos do goberno falan de desconcerto diante desta deriva demolingüística, pois temos que lles dicir que as súas políticas impulsan o exterminio da nosa lingua ou, cando menos, que fique reducida ao mínimo como parte do seu proxecto de asimilación cultural.

Se a Administración non lle concede permiso nin lle outorga prestixio a un modelo como o seu, que capacidade teñen vostedes, por si sós, de acadar ese prestixio social que puideron ter no seu día as Galescolas?

A autoxestión sempre é un proceso que leva consigo mudanzas máis lentas, mais acostuman a ser tamén máis sólidas porque detrás delas hai unha conciencia forte. En tremos cuantitativos, somos unha experiencia moito máis humilde que as Galescolas. Mais o balanzo destes anos é positivo, mesmo hai familias que ao entrar nas Sementes mudan a súa consideración ao respecto do galego. Pasa de ser unha segunda lingua a ser a primeira. En contextos de minorización lingüística é fundamental que as familias teñan conciencia lingüística e cultural. Estamos a conseguir prestixiar non só a lingua, tamén a cultura e unha identidade nacional.

O perfil das familias que se achegan ás Sementes segue a ser militante?

Nestes últimos anos foise ampliando. Hai familias que nas cidades nunca pensaron poder chegar a escolarizar ás crianzas en galego. Quen comeza estes proxectos e quen dispón dos recursos económicos e culturais para poder facelos. Hai clase media, si; mais tamén outras. E por iso é tan importante a cuestión das bolsas.

A educación sempre se ve como un ascensor social. Algunhas familias poden seguir vendo a inmersión en galego como un obstáculo para iso, non?

Todo depende do contexto. Falar en xeral ten riscos. Nalgunhas cidades o que fixeron as familias foi escolarizar a todas as súas fillas e fillos nunha mesma escola para conseguir unha certa normalización na contorna das crianzas que conseguise que esa transición ao ensino ordinario non sexa tan dura. Sociolingüistas como Valentín Formoso ou Manuel Rodríguez Carnota o que din é que se está a vivir o hábito lingüista galego como un estigma social; isto é, que as persoas que falan galego en espazos nos que o castelán é lingua hexemónica sofren unha serie de violencias que actualmente están normalizadas, invisibilizadas… e non só existen, senón que deixan pegada e inflúen na mudanza das crianzas cara o castelán. E esta mudanza non é un proceso natural, por detrás está esta serie de factores. No só é a Administración ou que as elites digan que o galego é un problema, tamén funciona está lóxica do poder no ámbito social.

Ben, así é como o vén os sociolingüistas, mais cal é o tamaño dos obstáculos que perciben as familias?

Os anos que as crianzas poidan pasar nun espazo onde son respectadas, non apenas no que se refire ao ámbito lingüístico, e onde se poñen en valor as súas opinións, as súas necesidades, os seus ritmos diferenciados de aprendizaxe… todo iso o que vai conformando é unha personalidade máis forte e máis segura de si propia. No futuro, se se encontraren nunhas circunstancias adversas, van poder afrontalas de mellor maneira. Teñen unha base, digamos, ética, máis forte. Van ter dificultades ao principio noutro contexto que é diferente? Claro.

“[As crianzas] teñen unha base, digamos, ética, máis forte. Van ter dificultades ao principio noutro contexto que é diferente? Claro.”

Reciben as Sementes algún tipo de apoio público?

Si, dalgúns concellos e dalgunha das deputacións. A maioría, para actividades de dinamización cultural.

Que defensa fan as Sementes do público?

Defendemos o ensino público. Defendemos reorientalo cara as coordenadas máis democráticas con participación activa de todos os axentes da comunidade educativa. O PP vai noutra dirección. A nivel de Estado, coa LOMCE, converteu os consellos escolares e os claustros de profesores en simples órganos consultivos.

Na campaña que teñen en marcha falan de que as Sementes promoven valores ecoloxistas e feministas. Estes valores non se están a promover no ensino ordinario?

Tamén se fai, claro. Hai profesionais que están a facer un gran traballo nestes ámbitos. Mais probabelmente o que nos diferencia ás Sementes é que no noso modelo son un eixo transversal, sistemáticos… o xénero é unha construción da orde social patriarcal. E esa perspectiva de xénero débese ser tida en conta nunha pedagoxía crítica.

Por exemplo?

Á hora de escoller contos, brinquedos, filmes, documentais… preocupámonos de que non transmitan unha imaxe estereotipada da muller ou imaxes heteronormativas. Ou mostrando realidades do entorno. Agora co tema da pandemia estamos a traballar moito sobre os coidados onde as mulleres son as protagonistas. Esa perspectiva está en todo o traballo diario, na linguaxe, nos comentarios que facemos nas aulas…

E no caso dos valores ecoloxistas?

Pois os valores ecoloxistas promovémolos, por exemplo, co coidado diario da horta, cunha parte da xornada escolar no exterior, cunha aposta polo coñecemento da fauna e da flora autóctona e das relacións simbióticas que se establecen co medio, coa reciclaxe, a recollida de lixo, o coidado da terra en xeral.

Tamén subliñan outra aposta: pola pedagoxía “crítica e paidocéntrica”. En que se diferencia da ordinaria?

A pedagoxía tradicional é profundamente adultocéntrica, o adulto tórnase a medida de todo, e esta lóxica está nas mesmas ordes: ‘non se pode correr’, ‘non se pode berrar’… ao fin de contas, non se pode ser crianza… O paidocentrismo inverte esa lóxica. Consiste na posibilidade de situarmos ás meniñas e aos meniños no centro do proceso educativo, colocar aí os intereses, os ritmos e as necesidades delas e deles. As educadoras son mediadoras e facilitadoras no proceso de aprendizaxe. É unha aprendizaxe dialóxica, educámonos todas a todas e todos. Promove a adquisición dun coñecemento libre e crítico, que non só se basea nas ideas dos adultos impostas ás crianzas.

Mudar o paradigma pedagóxico, introducir novos valores como eixo e defender a lingua. Non é moito traballo para empezar?

Temos grandes influencias pedagóxicas, desde Antía Cal a Vicente Viqueira, Elvira Bao, Ricardo Mella, Pousa Antelo… É dicir, hai referentes e hai bagaxe. Cando falamos de pedagoxía crítica, falamos dunha educación humanista e que confronta coas desisgualdades, e por tanto está orientada á transformación social. Non é simplemente outro proxecto innovador que ao fin reproduce as desigualdades sociais. A escola non está fóra do contexto político e social. Nós vémola como algo que fai parte dos movementos sociais que promoven a construción dunha sociedade máis xusta.