Viaxe á Fosa Atlántica

A expedición do 'Xurelo' en 1981.

Compartilhar no facebook
Facebook
Compartilhar no twitter
Twitter
Compartilhar no google
Google+
Compartilhar no whatsapp
WhatsApp
Compartilhar no telegram
Telegram
Compartilhar no email
Email
Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no telegram
Compartilhar no email

Fernando Salgado | Vilagarcía | 28 de febreiro de 2021. Os guindastres sobresaen nos extremos de dous cargueiros holandeses de cor verde situados no medio do mar. Uns operarios enganchan nos extremos das súas plumas a carga, entre tres e catro barrís de 200 litros de capacidade cada un deles. Os catro guindastres elévanos, viran e déixanos caer. Entre doce e dezaseis en cada manobra.

E así durante varios anos.

Que o océano Atlántico estaba a ser utilizado como un cemiterio por varias empresas europeas que depositaban nel os seus residuos radioactivos era un segredo a voces a principios da década dos oitenta do século pasado.

A organización ecoloxista Greenpeace denunciara que a Fosa Atlántica, un espazo de 2.500 quilómetros cadrados e 4.700 metros de profundidade, situado a 370 millas náuticas (700 quilómetros, aproximadamente) do litoral galego, era a entulleira de oito países.

Nunha sociedade que daba os seus primeiros pasos por unha aínda bambeante democracia, na que a conciencia ecolóxica era moi incipiente, un grupo de galegos decidiu que aquilo tiña que acabarse, e nada mellor que apoiar a súa denuncia con probas documentais.

Tiña que entrar polos ollos.

Foi así como Esquerda Galega (EG) púxose en contacto con Greenpeace para organizar unha expedición conxunta á procura dos barcos que estaban a converter o mar nun inmenso vertedoiro. Era o ano 1981.

“Propuxémosllo a varios concellos da costa e non tivemos éxito, así que buscamos a maneira de facelo e atopamos receptividade na Confraría de Riveira. Alí ofreceuse para ir Anxo Vila, patrón e propietario do Xurelo, un palangreiro de madeira”, lembra Manuel Anxo Méndez, un dos participantes na expedición e tenente de alcalde de EG entón en Moaña.

A estratexia xa estaba decidida: o Xurelo partiría do porto de Riveira (A Coruña) e o Sirius, de Greenpeace, partiría desde o de Plymouth (Inglaterra), para atoparse ambos na Fosa Atlántica.

Con Anxo Vila e tres dos seus mariñeiros á fronte, a tripulación estaba formada por doce mozos entre os que tamén figuraban os tenentes de alcalde de EG na Coruña e Vigo, Gonzalo Vázquez e Francisco García, respectivamente; Enrique Álvarez, da Sociedade Galega de Historia Natural; Roxelio Pérez, do colectivo ecoloxista Natureza, e varios xornalistas. Entre eles, atopábanse Manuel Rivas e o fotógrafo coruñés Xosé Castro.

Carta naútica do ‘Xurelo’.

“Á tardiña do día 15 de setembro, case clandestinamente, partimos », indica Méndez. “Tiñan moitas ganas de saír e marchamos pola nosa conta”, apunta Anxo Vila.
Castro, que se achegou a Riveira coa intención de tomar unhas fotografías da saída, tamén subiu ao barco, “co posto”, puntualiza.

Era tal o entusiasmo, que non se botaron atrás a pesar de que momentos antes recibiron a noticia de que o Sirius sufrira unha avaría e non podería apoiar o Xurelo.
“A única esperanza sodes vós”, dicía a mensaxe que lles transmitiu Remí Parmentier, de Greenpeace.

Neste punto convén recapitular. O Xurelo era un barco con 20 metros de eslora e 69 toneladas de rexistro bruto, utilizado para a pesca da pescada, que faenou no banco de Marrocos e na costa galega.

“Para andar por aquí, a 40 ou 50 millas defendíase ben”, apunta Vila. “Como vas ir?, preguntábanme non porto”, lembra cun sorriso.

Era lóxica a estrañeza dos seus compañeiros de profesión cando souberon a que se estaba preparando. Ían con doce tripulantes que non subiran nunca a un barco. Esperábanlles varios días de navegación en alta mar.

“Que movida, dicían cando ou barco daba bandazos”, comenta Anxo Vila.

O ambiente era de festa e os vómitos sucedéronse. “Fun o primeiro en marearme”, desvela Méndez. Só se libraron dous: Francisco García e unha xornalista do Progreso de Lugo.

A primeira cea, preparada por Ciprián, o cociñeiro, sardiñas con cachelos, foise pola borda.

Tripulantes do ‘Xurelo’.

Tras o cambio de plans, este episodio estivo a piques de frustrarse cando o axudante de Mariña de Riveira enviou unha mensaxe ao Xurelo cominándoo a regresar. Entón, xa se atopaba a 250 millas de Fisterra.

“A situación era moi tensa porque o patrón podería ser sancionado gravemente”, expón Méndez. “Os militares aínda tiñan moito peso”, agrega Vila.

Pero a repercusión mediática que alcanzara o episodio fixo que as autoridades se retractasen, advertíndolle de que, á volta, estudarían as posibles sancións. “Xa que estamos aquí, imos”, resolve o ribeirense.

“Hoxe, calquera mariñeiro vai, como adoita dicirse, cos ollos pechados”, di Anxo Vila. Pero hai 29 anos os barcos non contaban cos equipos de orientación actuais. O Xurelo dispoñía dun radar con alcance para 24 millas que estaba avariado e só cubría ata 12, e unhas cartas mariñas coas coordenadas da Fosa Atántica.

“O que máis valía era a experiencia do patrón”, conclúe Manuel Anxo Méndez. Vila puxo rumbo ao norte e enfilou cara á punta de Monte Louro (Muros) e Fisterra, para trazar unha diagonal desde este punto e internarse no océano coa convicción de que a Fosa estaría en fronte.

O vento estaba en calma e o barco mantivo o rumbo marcado, sen desviarse apenas do itinerario que, segundo as estimacións de Vila, levaríaos ao destino.

Era de noite e transcorreran case dous días de navegación cando espertaron ao patrón para advertirlle de que divisaran dúas luces no radar: eran os dous cargueiros holandeses en cuxa procura saíra.

Pegáronse a eles, para seguilos ao amencer cando renovaron a viaxe cara á Fosa Atlántica. Entón descubriron que estaban escoltados por unha fragata da Mariña holandesa, unha circunstancia nada estraña porque a acción, prevista inicialmente entre o Xurelo e o Sirius, non era ningún segredo.

“Puxémonos entre eles facéndolles fotos e gravando en vídeos aquelas descargas de milleiros de barrís. A nosa satisfacción era inmensa porque desde terra comentábannos a enorme repercusión que tiña a protesta”, narra Manuel Anxo Méndez.

Xosé Castro sacou as súas cámaras, unha Nikon F2 e unha Mamiya, equipadas con obxectivos 100-300 milímetros, e comezou a disparar. Fíxoo durante unha hora e tivo tempo de consumir oito carretes nunhas condicións que distaban moito de ser as ideais.

En fronte tiña os cargueiros Louise Smiths e Kristen Smiths, con 6.800 toneladas de residuos. “A fragata púxose ao noso carón e ao outro tiñamos un dos barcos. O noso, que era coma un cascarón, parecía que ía dar a volta”, relata.

“Non era moi recomendable estar alí”, subliña o fotógrafo. “Marchamos botando faíscas”, engade despois de precisar que podería chegarse a situar a uns 15 metros.
Aquelas fotografías que fixo un profesional, que hoxe ten 69 anos, está xubilado e vive na Coruña, foron a proba evidente de que as denuncias que realizaran os ecoloxistas non estaban asentadas nunha fantasía nin eran o froito dunha mente enfebrecida.

“Unha bóla de neve que facía medrar a conciencia ecoloxista en Galiza e no resto de España. Eran as primeiras imaxes que se poderían ver en Europa”, recalca Manuel Anxo Méndez.

Despois, sementaron o mar de flores vermellas a modo de ofrenda nun cemiterio nuclear. Mostrando as pancartas, gritaron e cantaron o himno galego. O barómetro indicaba que a presión comezaba a baixar e podía achegarse unha tormenta. Chegara o momento de regresar. “O que tiñamos que facer xa ou fixemos”, di Anxo Vila.

Puxeron proa cara a Galiza, seguindo o itinerario da viaxe de ida, e cando o litoral de Riveira se divisaba no horizonte, a tripulación apiñábase na cuberta. Estaban entusiasmados porque a súa aventura transcendera aos principais medios de comunicación do mundo. Algo ía cambiar xa.

Os herois do ‘Xurelo’.

Varias decenas de simpatizantes esperaban en Riveira a chegada do Xurelo. Pero anticipouse a Garda Civil do mar, agardaba á entrada da ría para identificalos. “Escondín os carretes nos calzóns”, desvela Castro.

Dous anos despois, en 1983, a Organización Marítima Internacional prohibía os enterramentos no mar.

A acción do Xurelo foi determinante para que varios países deixasen de usar a Fosa Atlántica como unha entulleira, pero permanecen mergulladas 142.000 toneladas de residuos.

Nun artigo titulado Xurelo, o barco que cambiou os mares do mundo, o profesor e presidente da asociación cultural Altofalante, de Riveira, Luís Teira, subliña que a súa radioactividade supera o millón de curios, e o accidente da central nuclear de Chernóbil liberou á atmosfera preto de 130.000.

Seguindo as explicacións do Consello de Seguridade Nuclear ( CSN), o anterior presidente da Xunta, Emilio Pérez Touriño, respondeu que “os valores de radiación no Atlántico son semellantes ao resto dos mares”. Pero o CSN só realiza as medicións no litoral, sen revisar a intensidade no punto onde se atopan os bidóns.

“A Fosa Atlántica debería ser obxecto de estudo por parte dos países que depositaron alí milleiros de toneladas de residuos radioactivos. O perigo de que aquela contaminación chegue a través da cadea alimentaria aos humanos é moi posible porque os bidóns están sometidos a unhas presións fortísimas”, advirte Manuel Anxo Méndez.

Anxo Vila segue sendo case un descoñecido, excepto entre os pioneiros do movemento ecoloxista en España. Con 69 anos e máis dunha década xubilado, toma a vida con calma e réstalle importancia ao acontecido.

Mentres Manuel Anxo Méndez lembra que entón Vila sempre falaba da necesidade de deixar un mundo mellor aos fillos e os netos, o expatrón expoñía a semana pasada a súa admiración “por aqueles rapaces”, que se atreveron a subir ao barco e xogarse o tipo.

Tamén lembra con satisfacción coma o xuíz, que lle impuxo unha multa de 1.000 pesetas (seis euros) para cada tripulante que viaxara sen estar enrolado, díxolle que lle estaba agradecido polo que fixeran e aplicoulle a sanción mínima.

Meses antes de que se internaran no océano Atlántico para denunciar as verteduras, o tenente coronel Antonio Tejero protagonizara un intento de golpe de estado.

O Xurelo foi despezado no ano 2002. “Coma nós, un día tamén teremos que pasar ao outro lado”, comenta Vila.

“Eran tempos difíciles”, recoñece mentres apura un descafeinado nunha cafetería situada na rúa General Franco de Riveira.

[Esta reportaxe foi publicada polo autor o 28 de febreiro de 2010]

Deixe um comentário

Deixe um comentário