Vítimas do Alvia contra o tempo

Redacción adiante | A Coruña, 10 de outubro.  Toda esta dor podería terse evitado se nos días posteriores ao accidente de Angrois, en xullo do 2013, as direccións de Adif e Renfe e as autoridades políticas españolas responsábeis do correcto funcionamento das infraestruturas e do transporte ferroviario tivesen respondido o mandato democrático de investigar a fondo as causas da traxedia e establecer todas as responsabilidades de maneira diáfana para facilitar as decisións que tivese que tomar o xuíz e asumir as consecuencias políticas e penais dos seus propios erros. Fixeron o contrario: agocháronse detrás do maquinista (sinalado covardemente pola ministra Pastor e os seus altos cargos como único responsábel), agocharon e manipularon información, condicionaron e obstaculizaron a investigación e, cando fixo falta, apartaron a un xuíz incómodo e mentiron diante da cidadanía e das vítimas.

Dor sobre dor, di Jesús Domínguez, portavoz da asociación de vítimas, do outro lado do teléfono esta mañá de outubro cando ten que volver explicar o enmarañado proceso xudicial no que as familias (80 falecidos, 144 feridos) combaten contra a defensa fechada dos servidores do Estado por parte do Estado, unha caste que non responde ante ningunha lei.

“Xogan co tempo, xogan co esquecemento, a fatiga, o abandono… Os políticos, non todos, pero si a maioría, deixáronos sós despois de facer uns cantos funerais e homenaxes; o goberno do PP non nos atendeu; o goberno do PSOE, tampouco, o goberno do PSOE e Podemos, tampouco. Nin Ábalos, ministro de Transportes, nin Pablo Iglesias, que nin nos recibe”.

O xuíz Lago, que nove meses despois do accidente substituíu ao xuíz Aláez –ese que apartaron, vía promoción, porque imputou cargos de Adif e a cousa podía salpicar a ministros e ex ministros–, vén de fechar por terceira vez a instrución. As familias néganse porque hai un ano apareceu un mecánico de Talgo advertindo que media hora despois do sinistro recibiu a orde de directivos da empresa de “borrar todas as avarías que tiña o tren da base de datos do sistema de xestión de avarías”, segundo o testemuño que as familias entregaron o xuíz en outubro de 2019. Non era a primeira vez que as familias obtiñan información desde dentro das empresas que pelexan por limitar as súas responsabilidades.

Lago fechou a instrución en outubro de 2015 co maquinista como único imputado. “O fiscal (daquela Antonio Roma) estaba de acordo; a avogacía do Estado, tamén; os peritos, dous votos contra un, tamén; e a Audiencia Provincial da Coruña xa rexeitara a imputación de 22 altos cargos de Adif que fixera Aláez”, lembra Jesús Domínguez.

Mais a comezos do ano seguinte, o Goberno español, “e probabelmente a Audiencia”, tiveron coñecemento do informe da Axencia Ferroviaria da Unión Europea, que advertía que a investigación do accidente non foi independente, entre outras cuestións, porque Adif e Renfe fixeron parte da comisión de investigación. En maio, a Audiencia ordenou reabrir a instrución.

As familias obtiveron documentos internos de Adif nos que se advertía da necesidade de avaliar os riscos na liña Ourense-Compostela. En xaneiro do 2017 o xuíz pediu a compañía que presentase o plan de seguridade. “Decatouse de que faltaban documentos claves no proceso, e por iso non podía fechar a investigación”, sinala Domínguez, “ademais, os peritos tiñan opinións diferentes. A Xunta, amparándose na galega, conseguira impoñer dous dos peritos xudiciais, pero o terceiro tivo que ser seleccionado a través dun sorteo porque naquel momento non toparon un enxeñeiro de telecomunicacións, e este perito disentiu”. César Mariñas, o perito elixido por sorteo, advertiu o xuíz que precisaba documentación para concluír o seu informe, entre ela, o plan de seguridade da liña Ourense-Santiago de Compostela.

“Se non hai unha investigación independente, nada podemos esperar das institucións españolas. E se a hai, que se incorpore o resultado das pescudas o proceso xudicial e despois se abra unha comisión no Congreso”.

“Houbo presión desde Europa, desde dentro do proceso, desde a asociación de vítimas, desde o Goberno… supoño que todo iso axudou a que a investigación continuase e o resultado foi a imputación de Andrés Cortabitarte”, di Domínguez. A Audiencia confirmou a imputación do director de Seguridade de Adif en xuño de 2017, porque non se aclarou si a compañía tivera realizado a avaliación de riscos na curva de Angrois malia as reiteradas advertencias por parte de traballadores que recibira a dirección. O mes anterior, o fiscal Antonio Roma, que tanto insistiu en limitar as responsabilidades ao maquinista, deixou o caso para pasar a “servizos especiais” da Fiscalía do Estado.

A instrución proseguiu e durante uns meses parecía que tanto as institucións europeas como as actuación do xuíz e da Audiencia estaban en liña coas demandas das vítimas. Durante uns meses, Antonio Lanchares, director de Seguridade de Renfe cando se produciu o accidente, estivo imputado. “Se Adif, polo menos un dos seus responsábeis, está imputada por non ter feito a análise de riscos, tamén debería estar imputada Renfe polo mesmo motivo. A Comisión Europea é clara neste sentido cando di que Adif, como administradora da liña, e Renfe, como operadora, son co-responsábeis”, insiste o portavoz das vítimas.

[Lanchares foi o cargo de Renfe sinalado como o responsábel de ter solicitado meses antes do accidente a desconexión do sistema de freado ERTMS na curva de Angrois porque daba fallos. Cortabitarte autorizou esa desconexión.]

Mais Lanchares foi desimputado e o xuíz fechou o caso co maquinista Francisco José Garzón e o directivo de Adif Andrés Cortabitarte como únicos imputados. “Hai un ano, cando a Audiencia estaba a piques de dar a coñecer os imputados cando apareceu o testemuño dun mecánico de Talgo dicindo que a empresa borrou da base da datos avarías que sufría o tren accidentado”, lembra Domínguez. A instrución volveuse reabrir. Técnicos de Talgo e o mecánico foron chamados a declarar. O xuíz Lago pediu unha nova peritaxe. “Mais a peritaxe concluíu que non hai maneira de comprobar se o que di o mecánico é certo. E finalmente o perito e o xuíz interpretan que esas avarías, que non están documentadas no proceso, non teñen relevancia penal, que a causa do accidente foi o exceso velocidade e que Adif non puxo barreiras de seguridade. Así fecharon o asunto agora, sen novas imputacións”, resume Domínguez.

As familias insisten en que falta unha investigación independente, que tamén reclama a Comisión Europea, que denuncias como a do mecánico do Talgo “merecerían cando menos unha investigación seria porque as irregularidades que se sinalan son graves”, pero non esperan unha nova prórroga da instrución. “O máis probábel é que o xuíz desestime os nosos recursos e que teñamos que volver á Audiencia, como hai un ano. A Audiencia Provincial da Coruña xa ten o caso analizado, xa o tiña en outubro do ano pasado, e coa única novidade da denuncia do mecánico de Talgo non debería tardar moito en declarar a apertura de xuízo oral”.

Oito anos despois do accidente, no 2021 se a situación sanitaria non atrasa aínda máis o proceso, haberá xuízo.

As familias xa non confían noutra vía para obter xustiza. “Non esperamos nada por parte dos partidos. Na comisión de investigación no Congreso quedou en evidencia que tanto o PP como o PSOE non van dicir outra cousa que non diga o informe da investigación oficial, malia que Europa advirte que non é válido. Se non hai unha investigación independente, nada podemos esperar das institucións españolas. E se a hai, que se incorpore o resultado das pescudas o proceso xudicial e despois se abra unha comisión no Congreso en base a ela”, di Domínguez. E anota que Europa non ten competencias para obrigar a España a promover esa investigación independente. A única forma que ten Europa de seguir mantendo a presión sobre o Estado español nesta cuestión é manter aberto o expediente. “Chegará un momento en que se feche ou teña que haber unha demanda diante do Tribunal de Xustiza Europeo. O que lle pedimos á comisaria de Transporte é que até que non se faga investigación non remate o expediente… pero a Comisión tamén é política”.

“Estamos cansas, si”, confesa Jesús Domínguez. “Xogan co tempo, a fatiga, o abandono… Despois de sete anos, aínda quedan moitas cousas por aclarar e moitos responsábeis por sentar diante dun xuíz, pero seguimos. Con moito esforzo fomos conseguindo algo, que non se esqueza ás vítimas. Serviu para algo. A loita serve.”