Arte e loucura: prácticas de resistencia fronte a unha sociedade enferma

A ocupación do taboleiro por parte destas ideas, resumidas no concepto de bioloxicismo, xa non pertence só ao mundo profesional que traballa na saúde mental. Hai décadas que a cidadanía leva escoitando sobre o cerebro, a xenética e os neurotransmisores como a explicación e a solución de todos os males da humanidade, independentemente de calquera outro factor. O bioloxicismo colonizou calquera forma de expresión emocional, individual ou colectiva que poidamos imaxinar. Un problema laboral pode desencadear unha receita de ansiolítico e antidepresivo. Se falamos de mulleres, os datos estatísticos din que as posibilidades aumentan espectacularmente. Mesmo teñen recibido receitas de ansiolítico e antidepresivo por ir a consulta con síntomas de que… lle gustaba un rapaz (seguro que a entrevista clínica foi como nos boxes da Fórmula 1). 

Hai tamén unha individualización e unha profesionalización de todo tipo de problemas emocionais. Semella ser parte da desintegración das estruturas familiares (familia extensa) e comunitarias (veciñanza, traballos estables e cooperativos) e da tendencia á delegación das responsabilidades (relacións, sociabilidade) en cada vez máis profesionais expertas (coaching, pseudoterapias). Xa non sabemos facer nada por nos mesmas e ademais, o que xa non sabemos, agora temos que pagalo.

Daquela?

Un campo de traballo fundamental para o activismo é a linguaxe e a comunicación. Se queremos desaloxar o bioloxicismo e o estigma social que invadiu a nosa realidade, os terreos que debemos traballar son os da cultura: medios de comunicación, cine, televisión, informativos, redes dixitais, publicidade, centros educativos, museos, universidades, bares, concertos, humor, teatro,… a rúa. Por exemplo, a criminalización de titulares como “esquizofrénica mata a…” non está fundamentada en ningún dato estatístico sobre a criminalidade do noso colectivo (sufrimos moita máis violencia e as nosas condutas delituosas son semellantes ás do resto da poboación senón máis baixa) pero responde ás fontes de financiamento dos medios de comunicación.

Falamos tamén de re-ocupar cunha cultura diferente que sexa respectuosa, inclusiva, coidadora e terapéutica. Esta proposta é máis necesaria onde se supón que se dan a atención e os coidados. As terapias, metodoloxías e intervencións que demanda o activismo teñen algo en común: crean espazos seguros. Por espazos seguros entendemos que son respectuosos coa experiencia da persoa, son espazos de escoita, de coidados, de traballo dende os esquemas propios da persoa, de posta en valor do non patolóxico, espazos para o vínculo, a cooperación, o acordo,… Todos estas características teñen moito que ver coa comunicación e tamén coa cultura das profesionais, as familiares e a comunidade en xeral que se relaciona directamente con nós.

Como conecta isto coa exposición de Urza e o Día do Orgullo Tolo?

A arte é unha forma de comunicación que as tolas empregamos en canto se nos presenta a ocasión. As emocións son a autoestrada que transporta pensamentos e actos, por iso as emocións extremas levan pensamentos e actos extremos e estes precisan de linguaxes artísticos que dean soporte a esa intensidade. No colectivo madrileño Flipas GAM, ademais dos GAM (Grupos de Apoio Mutuo), o primeiro proxecto que xurdiu foi o grupo artístico FlipARTE, que colaboran con outros semellantes e afíns de Madrid ou de Albacete, como o Colectivo Enea. En realidade, temos a nosa propia corrente artística, o Art Brut, que se espoliou por parte de algúns profesionais que sacaron beneficio económico, sen retribuír a moitas das súas pacientes-artistas que mesmo chegaron a morrer dentro dos psiquiátricos onde estaban encerradas. Polo tanto, cando en Radio Prometea, a “radio tola” da Coruña, falan de memoria histórica, é con todas as implicacións que ten o termo. Fóra das institucións psiquiátricas tamén temos moitísimos exemplos de artistas que están ou probablemente estarían diagnosticadas.

Toda forma de arte ten a posibilidade (a obriga, pensamos moitas) de ser socialmente transformadora. As celebracións do Orgullo Tolo están atraídas pola arte en calquera das súas expresións. O 20 de maio haberá teatro, poxas poéticas, música,… moitos destes actos serán en espazos públicos, en plena rúa, nas prazas… Onde a narrativa era ata agora a de delegar na experta, na profesional, no vademecum, no que sae na revista de cutre-ciencia do quiosco ou no que di o documental pagado pola farmacéutica, agora no haberá mediación ou discursos encarecidos. O 20 de maio as tolas falaremos de primeira man. Imos dar a versión da única testemuña dos feitos, a nosa versión da loucura en primeira persoa do plural.

Post Data

Quedan quizais pendentes de explicar moitas das vinculacións entre a arte e a loucura pero ese é o tema do coloquio deste venres e pretendo que nos fagades unha visita no contraditorio espazo onde estaremos o artista e varias invitadas.

*As imaxes que ilustran esta información pertencen á celebración do Orgullo Tolo na cidade alemania de Colonia. @ Superbass, con licenza Wikimedia Commons.