As dúas vidas do Rápido. Unha: café e vacas

Erik Dobaño | Crespos (Padrenda), 20 de setembro.  Entre a Azureira e Pontebarxas corre case en liña recta, cortando a serra de sur a norte, baixando desde o Laboreiro até o Miño e caendo case mil metros até chegar ao río, a raia. A raia seca, a fronteira cando había fronteiras, era unha mina de cartos a ceo aberto. Alí ía á escola O Rápido cando aínda non era O Rápido, e se tiña tempo tamén ía a outra escola. O Rápido é un tipo miúdo e magro coa voz rota pola asma que xogou ao fútbol de dianteiro e un día que veu un deses representantes de futbolistas mirar outro rapaz case o acaba levando a el. “Era un xogador moi bo que tiñamos, agora está en Suíza. Era un xuvenil, e eu xa tería vinte e pico anos, e veuno ver e logo queríame fichar a min. Pero ao tempo, cos cartos que eu gañaba, eu xogaba por afección e había algún policía que xogaba connosco tamén”. O Rápido, Ramón, ten pouco máis de sesenta anos e xa viviu dúas vidas. Empeza contar a primeira unha tarde de finais de agosto mentres se apaga o día na casa da aldea, en Freáns, a pé da serra, no outro vértice do triángulo con Azureira e Pontebarxas que un día marcou os dominios dun tal Camilo e despois foi territorio del. Aquí en Crespos –o topónimo din que vén do escarpado do territorio–, a xente é áspera e afouta, din, como a terra e a vida. Contrabando houbo sempre. E iso, seguramente, tamén determina o carácter.

Ramón era fillo dun contrabandista menor que traballou sempre debaixo do outro, do Camilo –o único nome propio que consinte en que se publique, o resto irán coa inicial–. “Eu era moi novo para ir coas mulas, porque botabas unha noite enteira e había que ter forza porque os sacos torcían e os animais traían a tres sacos. Meu pai, que tiña dúas mulas, contratara a un rapaz para ir cando os outros. Ían a trinta ou corenta mulas. As mulas do meu pai polo día ían recoller o leite ás parroquias de Monterredondo e Crespos e pola noite, ao café”.

“Contrabando houbo sempre”, lembra O Rápido, que acorda de moi neno aos carneiros, os homes que pasaban a fronteira fuxindo de Portugal cara a Francia e ficaban noites agochados, en grupos de vinte ou trinta, e cada pasador levábaos vinte e pico quilómetros, e logo outro, e así até onde lle perdían a pista. De neno, con doce ou trece anos, o pai íao buscar á escola unha ou dúas veces por semana para ir ao contrabando. “Pois como ao café cru non podía empecei cos paquetes de Sical e con catorce ou quince anos compreille ao pai unha mula medio coxa que tiña. Despois foi cando viñeron os tenreiros de recría de Ponte da Lima e Ponte da Barca. Deixábanos na Azueira e había que traelos a pé. Os becerros moitas veces perdíalos. Ao tempo pagábanme un salario. Baixaban vinte ou vinte e cinco becerros por camión. Ás veces baixaba con vinte becerros e chegaba cun ou dous máis, dos outros, que os perdían. Eu era moi vivo. Daquela aínda non comezaran o H. nin o S. nin o A. nin os de Pousafoles, que facían cousas pequenas. O do Camilo era en cantidade”.

A mula era “tupina”, conta, “destas que mandan de punta as patas de atrás e teñen que facerlle ferraduras especiais”. Ao mediodía, cando a Garda Civil facía o relevo, O Rápido collía a mula e unha cadela e contrabandeaba. Baixaba con vinte ou trinta quilos de paquetes de Sical que chegaban a Ourense nos bidóns do leite do leiteiro. “A cadela chamábase Lunita e nos cruces ía por diante. Un día salvoume porque lle vin recibir unha patada dun garda, vinlle os pantalóns e escapei”.

Tamén tivo pistola, coa culata prateada, “tan bonita” que o sarxento da Garda Civil do posto de Crespos lla pedía prestada para a festa do Pilar, a patroa. “Cando marchou de aquí, regaleilla”.

O Rápido xogaba ao fútbol, pero aos vinte anos xa tiña un camión propio para o gando por iso non quixo facer carreira como futbolista. Educárase para contrabandista e chegou a xefe. Iso foi moito despois de que un día aparecera por Crespos un xornalista de El País a facer unha reportaxe que comeza cunha estimación das cifras do tráfico (80.000 cabezas, e entre 4.000 e 5.000 millóns de pesetas) que se movía na raia seca entre Zamora, Ourense e o norte de Portugal. «El tema es en sí bastante grosero y sorprende la escasa vigilancia sobre él. Es vox populi, igual que los nombres de los que lo manejan», escribiu o xornalista, Eduardo Barrenechea, que asina como enviado especial. Era o ano 1983 e O Rápido aparece como un pandillero rural na España de El pico e Deprisa, deprisa. O Rápido tardou un ano en comprar o segundo camión. E despois comprou coches. “Un Mercedes 310 de cinco cilindros con tapicería de coiro branco e repousacabezas. Ía a Portugal e dicían todos: ‘vai a droga’. E un CX Palace co turbo, cristais escurecidos, teito solar e unhas rodas…! Eran coches para o paseo”. Tamén tivo pistola, coa culata prateada, “tan bonita” que o sarxento da Garda Civil do posto de Crespos lla pedía prestada para a festa do Pilar, a patroa.

“O Camilo, sería porque non me aconsellei con el ou polo que fora, que non me daba moito traballo… Pero ao cabo dun ano eu xa tiña outro camión, máis grande. Contratei un chofer, un que logo foi concelleiro aquí. Foi cando me fixen contrabandista. Ía a Santiago de Compostela ás feiras e xa alí contrabandeaba. O gando entraba os mércores, pero da feira non podía saír até o outro día pola mañá. Eu cortaba o aramado, sacaba as vacas entre o millo, cargaba os camións e víñamos até Bandeira e quitabamos a guía no veterinario para que viñeran legais. Ás veces parábante en Cortegada ou por aí adiante e controlábanche as guías. Eles sabían que os animais ían para Portugal, pero non che podían facer nada. Se non te paraban, podías traballar aínda dous ou tres días coas mesmas guías. Seguías carrando”.

O ‘tres eixos’

O Rápido deu o salto a xefe na zona dunha vez que as autoridades portuguesas empezaran a apertar as cousas do outro lado e os pasadores deste lado deixaron de traballar por uns días. El foi a Santiago e falou cos tratantes. “Nós aquí eramos pasadores, quen compraban eran os da Merca, case todos eran de aí, e ti se perdías as vacas tíñallas que pagar. Eu fun e díxenlles que compraran. Esa foi a primeira vez que subimos un tres eixos até arriba. E pasamos o gando. Entón todos empezaron a dicir que pasaban, porque aínda quedaban máis camións na Merca e en Trado. Os tratantes dixeron que si, pero que os cartos todos daquela semana eran para min”.

Pasar un vaca custaba 2.500 pesetas. De volta, por cada becerro dos de recría, 1.000 pesetas. Naquela altura, O Rápido pasaba máis de cento sesenta vacas por semana. Despois do día do camión de tres eixos un dos tratantes púxose de socio con el. E os outros tamén lle confiaban parte da mercancía. “Fun acaparando porque os demais igual tardaban dous ou tres días en pasar e eu pasábaas nun momento”. Construíu un almacén cerca de Cela, até onde os animais, coas súas guías correspondentes, chegaban legais. O contrabando era cuestión duns centos de metros. Avisaban do outro lado e para alá ían as vacas. O Rápido acabou casando na Cela, a casa da sogra estaba a menos de douscentos metros da raia.

“Era botar camións e camións, todo o día niso… semanas de cento setenta vacas… e traía catrocentos becerros. Iso eu. Despois como a miña habería dúas ou tres empresas máis. Estabamos en contacto uns cos outros, porque había que vixiar e había que comprar. Comprar á xente nos cuarteis de aquí até Celanova. E os de alá compraban eles. Aquí, a un mando da Garda Civil, eu dáballe medio millón de pesetas cada mes. Está rico, claro. Hai uns anos, cadroume de facer unha obra xunto ao chalé del… e dixen para min: a metade deste chalé debe ser meu. Foi o que máis cobrou. Pero cobraban case todos”.

O contrabando era cuestión duns centos de metros. Avisaban do outro lado e para alá ían as vacas. O Rápido acabou casando na Cela, a casa da sogra estaba a menos de douscentos metros da raia.

As aprehensións de gando eran correntes pero as perdas, pequenas. Todo se negociaba. Os gardas e os mandos eran relevados constantemente e houbo expulsados, claro. Algún acabou traballando para os contrabandistas. Non houbo (demasiados) tiros coa Garda Civil, nin denuncias entre os contrabandistas aqueles anos. A tecnoloxía punta eran walkie talkie de importación que estaban prohibidos. O Rápido tiña pistola. A historia con máis sona na contorna é a dunha festa na que houbo tiros. “Viñamos dun partido dos xuvenís, eu era o adestrador e paramos no bar e veña farias e cubatas. Chegamos á festa e estaba montada. Saltamos, pero vin que nos mataban. Saquei a pistola e empecei a tiros ás lámpadas. Todo o mundo saíu correndo. E van os da orquestra e din que ían cenar. Entón apuntei cara eles e díxenlles que nada de cea, a tocar”.

Anos despois, O Rápido transportaba móbeis desde Melgaço, São Gregório e outras vilas de Portugal. Acompañaba ao cliente ás tendas e despois leváballos á casa. Dunha vez tivo un cliente da Coruña, fixo o transporte e tomou un café con el. De alí a uns meses, un do banco trasladoulle saúdos daquel cliente. Así varias veces. “Un día veu aquel home e fomos comer. Entón preguntoume se me lembraba daquela festa. Algo ten cos tiros, pensei. ‘Pois eu era un dos músicos’, díxome. ‘E son sarxento da Guardia Civil’. Contoume que aquela noite el queríame empapelar, pero que o sarxento de aquí, co quedara para cear, intercedera por min. O sarxento de Crespos lucía todos os anos polo día do Pilar aquela pistola de prata. “Cando marchou de aquí, regaleilla”.

O Zéca Diablo

“Un día chegou un tenente dos guardinhas a Monçao. Chamábanlle o Zéca Diablo. Andaba sempre vestido con botas de montar e con fusta na man. Os contrabandistas do outro lado colléronlle tanto medo que pararon. E eu fun para alá. Comprei dous camións, e empecei a pasar de aquí e de alá. Estivo a piques de collerme dúas veces, e ao tempo houberan mallado en min, porque os portugueses mallaban. Tiñamos un camión largo, un deses con moita caixa, un dez-dez. O meu chofer colleu medo e fun eu conducindo ese camión uns meses. Nós pagabámoslle aos do cuartel de Monçao, aos da Ponte da Barca e no Tangil, onde pasabamos. Entón o tal Zéca só quería collerme. Cando íamos con carga nunca nos collía porque sabiamos onde el estaba. O que intentaba era collerme de regreso. Nunha desas, saín dunha curva, cun turismo, e vexo un control e estaba el alí. Parei e había un motón de gardas. Arranquei e empezaron a disparar e metinme contra os coches que viñan de fronte para que non dispararan. Esa vez escapei cara aquí. Ás veces, o Zéca chamaba á fronteira para que me pararan, pero os gardas abrían e dicíanme ‘tira rápido que xa chamou o cabrón!”.

Os pagos eran parte do negocio. Os gardinhas*, lembra O Rápido, gañaban unhas 18.000 pesetas, e os contrabandistas pagábanlle 7.000 ao mes ao o sarxento e 2.500 a cada gardinha só nun dos cuarteis de fronteira. “Tamén había que levalos comer e de borracheira unha vez ao mes. Era o que máis lles gustaba”.

A adhesión de Portugal á Comunidade Económica Europea foi o fin do contrabando. Primeiro, o do gando. Despois, pouco a pouco foi esmorecendo o resto. Durante uns anos, O Rápido tamén se dedicou ao plátano. 50.000 quilos cada semana, di. E conta que cobraba o transporte a 10 pesetas o quilo cando os comprara a 2,5 pesetas. “Tiven semanas de gañar 750.000 pesetas só cos plátanos. Ás veces eramos cen persoas traballando. Viñan tráilers cheos coa froita que comprabamos no porto en Vigo, directos desde Canarias. Ás veces non eran suficientes e traíanos algún tráiler desde Bilbao. E cada tráiler  con 10 ou 12 mil quilos, eu compraba coa miña licencia de froiteiro”.

“Unha vez subíamos a Peneda, cara Arcos de Valdevez, eu levaba unha carrinha, un Toyota pequeno, que era do presidente da Cámara de Monçao. Descubríronnos os gardinhas e empezaron a tiros. A camioneta que ía diante fuxiu, pero a miña parou, deu o berro. Entón veu un garda cunha pistola e dicíame: ‘Não se meja que o mato’. Eu non perdín a calma e díxenlle: ‘Póñalle unha pedra a carrinha que vai para atrás e lle escarallo o jeep’. Entón o garda colleu unha pedra e eu saín correndo cara o monte. Despois quedamos como a vinte metros. Veu o meu socio e arranxou con eles… Aquela carga perdémola”.

“Doutra, íamos cara o Lindoso e os que ían diante advertíronos pola emisora de que nos estaban esperando os guardinhas. Levábamos dous camións. Paramos e puxemos un en cada dirección e esperamos. Cando apareceron, cada camión saíu para un lado e eles foron detrás dun. E eu, cun R12, metinme entre eles e o camión. Tiñamos que pasar por unha ponte estreira. Entón díxenlle ao que viña comigo de copiloto, un de Padrenda, ‘saca a emisora e cando pare colles a emisora e saltas e corres 200 metros tíraste ao monte e esperas’. Bloqueamos a ponte e eu tamén saín correndo, entre balazos. Cando conseguiron apartar o coche, marcharon detrás do camión. Era noite e non me fiaba. Esperei a que regresaran os socios. Vin un coche baixar de volta e pensei que serían eles. Boteilles a cazadora diante para que me coñeceran. Pero era un francés. Expliqueille o asunto e o señor foi ata o coche, volveu e díxome que alí xa non había gardinhas. Entón chamei polo outro rapaz e collemos o R12. Tiña todos os cristais rotos”.

O Rápido instalara dous tanques de mil litros xunto á casa. Con auga do mar. Cando aquí había veda, comprábaa nas depuradoras e pasábaa en sacos para Portugal. Aquilo xa era delito fiscal. Despois veu o tabaco.

Naqueles anos, até comezos dos noventa, pola raia ourensá contrabandeábase con plátanos, con porcos, con tabaco… mesmo con ameixas. O Rápido instalara dous tanques de mil litros xunto á casa. Con auga do mar. Cando aquí había veda, comprábaa nas depuradoras e pasábaa en sacos para Portugal. Aquilo xa era delito fiscal. O do gando, o dos plátanos, só unha multa. Despois veu o tabaco. “Sería a partir da segunda metade dos oitenta. Eu levaba todo para Madrid. Todo o que fixeron alí, na Illa de Arousa, tiñámolo nós aquí: a estrutura. Porque daquela aínda moviamos moitos cartos”.

Pero o contrabando volveuse perigoso co tabaco. “Unha vez viñan dous rapaces comigo, un deles, parente meu, e outro que despois marchou para Suíza e foille ben alá. Iamos no coche de atrás. E o socio, que ía só por diante, díxome que como era noite e lle pegaba o sono que foran os rapaces canda el. Entón empezaron a perseguirnos. Eu tiña que ilos freando. Empezaron a tiros. Escapamos todos. Pero cando paramos. Eu saquei a chaqueta que tiña colgada no asento do copiloto e vin que tiña dous tiros. O do tabaco nesta zona só o tocamos eu e o Camilo, pero el tiña un distribuidor que era de Quintela de Leirado, un moi grande e moi potente. Co tabaco a cousa foi a peor…”

*nunha versión anterior deste texto, a recepción destes subornos foi atribuída, erroneamente, a gardas civís.