Cando o Cine volveu ao cine
'Dhogs' arrisca cunha ruta de exhibición en salas que non subestiman a un público que non esqueceu que o cine é/era/debería seguir sendo todo un ritual.
Rebeca Romero | A Coruña, 27 de xuño. Cine de autor. Película de culto. Silenciosamente inquietante. Impactante, magnética. Coidadosamente rodada e interpretada… Todo isto e moito máis é Dhogs. Un filme que con estes atributos e co palmarés de premios acadados ate o de agora é difícil cualificala como unha ópera prima e menos aínda como un filme-milagre. Mais chegaron uns rapaces de Meira e obraron a maxia. Unha desas cadradas da vida nas que o talento se conxura con todo o demais para desbordar expectativas, as dos creadores pero, tamén e sobre todo, as dos espectadores e as do noso audiovisual, con prexuízos ás veces, co público e algo orfo de cintas que o fagan crer en si mesmo. Películas coas que superar ese autocomplexo de que non se pode facer cine neste país que, ademais, sexa universal: tanto no que narra como no xeito de narrar e incluso no idioma que elixe para a dita narración, o galego.
Non é, por certo, unha narración ao uso nin unha película que sexa fácil de ver. “É unha película que custa, que pode esgotar, mais que non aburre”, explica Antonio Durán Morris –un dos seus protagonistas– durante un coloquio posfunción en Seixo. Porque “a xira” que levou Dhogs ás salas foi unha ruta que, como a propia película, saíuse tamén do convencional ou do estabelecido. Pouco ou nada tivo que ver co sistema de distribución ao que estamos afeitas; nin polas salas coas que negociaron eles directamente para as exhibicións –a través da súa produtora Gaitafilmes– nin polas que se foron sumando, polo puro boca a boca, logo do éxito da función anterior.
Funcións de vila e en vila, con presentación e coloquios, coa proximidade duns rapaces e tamén duns veteranos conscientes de que se deben ao público, que a película se pecha coas “sensacións” que lles/nos quedan aos que a estamos a ver dende as nosas butacas. Tanto é así, de feito –e sen querer facer spoiler– que o espectador é o auténtico protagonista da cinta. Suso López, actor e a outra pata fundamental de Gaitafilmes xunto a Laura Doval e Adrián Folgueira; máis Sara Horta –Píxel Films, produtora que pechou o ano pasado– explicábano moi ben en Santiago, na sala Numax, na fin da xira: “Non foi unha película para facer taquilla”, de aí o subidón que levaron por esta vía, a da exhibición, pois foron cinco semanas en cartel acadando cifras de máis de 1.000 persoas só en Santiago, e sen poder falar de ningunha mala entrada nos distintos sitios onde foi proxectada, confirma Doval.
Seixo, Leiro, Caldas, A Estrada, As Pontes, O Barco, Viveiro, Mondoñedo… Les o listado e, primeiro, sorprende e logo, asaltan as dúbidas: Irá xente? Que clase de xente? Que conclusións sacarán? Que preguntarán? Estamos, ademais, ante unha xeración –a de Goteira e o seu equipo– afecta xa a outros xeitos de consumir cine, alleos á cultura das salas, especialmente daquelas salas de toda a vida. Escenarios que pouco a pouco foron cedendo o seu espazo ante os famosos multicines, de producións puramente comerciais. A maiores, pouco a pouco tamén foi nacendo un novo tipo de consumidor que xa non precisa máis que da butaca da súa casa e dun mando a distancia para ver unha serie, un documental, unha longametraxe ou unha curta. O Universo Dhogs é Xeración Plataforma. Tamén en Seixo, de feito, ante a pregunta sobre os referentes cinematográficos de Andrés, alguén resumiuno así: “a súa escola é Filmin”.
Neste mesmo sentido, hai unha anécdota moi reveladora que se produciu despois dunha proxección nos Cines Norte de Vigo. Unha anécdota que dá máis claves sobre esta suposta contradición entre unha cinta fantástica, violenta e crúa como é Dhogs e o seu éxito entre a xente, así, sen cualificativos, ou xente do común, como tan de moda está dicir agora. Debatían dúas rapazas novas logo de ter rematado o coloquio sobre o salto xeracional que existe entre algúns espectadores e algúns elementos da película, como os videoxogos, para xustificar así os “problemas” que tiveron certas persoas do público á hora de entender a historia.
Son todos estes argumentos 2.0, e outros tantos que poderiamos engadir, ademais dos prexuízos, os que presumiblemente xogan á contra de ver en Dhogs esa obra-milagre da que falabamos ao principio, mais a milagre está aí. Dhogs será película de culto, será referente, será lembrada por moitas cousas que xa explicaron dabondo os críticos, pero tamén será a película que devolveu o Cine, así, en maiúsculas, ao cine. Quizais, como tantas cousas que aconteceron nos case 5 anos que tardou o proxecto en saír adiante (4 de produción e 1 de difusión) sen telo previsto, sen telo imaxinado. Pode que pola “flor no cu” da que falan Suso e Andrés ou pola “conxunción de elementos” (Melania Cruz) que se concentrou arredor dun “guión hipnótico” (Miguel de Lira) e duns rapaces de Meira que provocan pura “empatía” (MCruz). O caso é que Dhogs chegou, venceu e convenceu. Os protas veteranos, de feito (Carlos Blanco, Melania Cruz, Iván Marcos, Miguel de Lira, María Costas e Antonio Durán Morris) vírono claro ao ler o guión e “botáronse ao monte” (María Costas) tras dubidalo, como moito, 15 segundos… ou nin un, no caso de De Lira.
Seixo, claramente, marcou un antes e un despois, por un público coma este e porque, quizais, é un dos últimos cines que quedan dos de verdade: de pantalla grande, acomodador e lanterna.
Andrés tíñao claro tamén, sobre todo no caso de Morris, o seu actor fetiche, e a crítica deulle a razón malia ser o seu personaxe o que máis curiosidade e desconcerto despertou entre o público. Non fixeron reconto, pero a pregunta sobre o seu papel saíu, se cadra, en todos os coloquios. Foi Seixo o que deu coa resposta máis acaída, o que nos arreou unha lección de humildade a todos e todas sobre o nivel do público sen nivel, cunha interpretación clara e contundente que se resume nunha frase case tan brutal como as sensacións que produce a película en si mesma.
Acababa de se coñecer –cadradas da vida e da escrita– a sentenza de La Manada, con toda a indignación social que trouxo consigo. A mesma sentenza que estes días deixa en liberdade provisional baixo fianza aos violadores condenados. Non é moito desvelar, dicir que entre toda a violencia que expón o filme hai tamén violencia machista, en escenas que inevitablemente a todos e sobre todo ás mulleres nos puxeron en alerta e levaron o noso imaxinario ao caso dos Sanfermines. Por iso, cando unha das señoras do público, unha señora das que dirías de Seixo de toda a vida, afirma con total honestidade que non entendeu unha das escenas do taxista (Morris), é outra desas señoras de toda a vida, sentada ao seu carón, a que se adianta aos actores para contestar e sentenciar: “E que a muller tamén é carne picada”. Falaba da muller da película (Melania) pero tamén da que vive máis alá dela, da muller na nosa sociedade inxusta e enferma e facíao, ademais, sen precisar de ningún tipo de impostura nin de citas fílmico-eruditas.
Seixo, claramente, marcou un antes e un despois, por un público coma este e porque, quizais, é un dos últimos cines que quedan dos de verdade: de pantalla grande, acomodador e lanterna. De feito, logo de Seixo foi cando chamaron directamente de Caldas e dalgún que outro concello e vila pequena que querían tamén participar dese “intruso” –en palabras do xornalista Dani Salgado- que se colou nas carteleiras galegas. Seixo valorizou este formato de exhibición en salas non comerciais no sentido estrito da palabra, no sentido da súa programación, de arriscar e non subestimar a un público que tanto vai ver Dhogs como Perfectos Desconocidos, porque o caso é ir. Porque non esqueceron que o cine é/era/debería seguir sendo todo un ritual que, non obstante, se foi perdendo ao mesmo tempo que foron pechando as salas que o acollían (máis de vinte na última década). E se ao ritual do silencio, da escuridade, das luces dos primeiros planos e do The End, lle sumas un coloquio posterior cos heroes da pantalla, a maxia está completa.
Máis de 70 anos de historia, tres xeracións da Familia Carballo que se encargan ate de facer as palomitas, e o orgullo dunha vila que non permitiu, salvo nun breve período na década dos 80, que o cine pechara as súas portas.
Pode que o caso de Seixo sexa especialmente singular tamén pola traxectoria que ten tras de si. Máis de 70 anos de historia, tres xeracións da Familia Carballo que se encargan ate de facer as palomitas, e o orgullo dunha vila que non permitiu, salvo nun breve período na década dos 80, que o cine pechara as súas portas. Argallando mesmo un festival co fin de recadar fondos para mercar o novo proxector dixital que facía falta para seguir programando.
Ademais, se insuficiente é o coñecemento e recoñecemento dun personaxe como o de John Balan, o Ianqui galego, menos se sabe aínda que era orixinario de Seixo e que a súa afección polos vaqueiros e o espectáculo veu deste cine, onde barría a cambio da entrada para ver os westerns. Esta relación cos Carballo fixo que a medida que foi medrando e descubrindo a súa vocación, puidese facer as súas primeiras actuacións na Sala de Festas contigua ao cine, propiedade tamén da familia. Unha sala que respira o sabor e a estética dun pasado glorioso de farra, bolas de espello e cócteles de cores e palmeiras.
Se Dhogs é cine dentro do cine, o coloquio posterior á película en Seixo foi tamén como estar nun decorado e ser nós mesmos os protagonistas de algo. Nesta caso, dunha heteroxeneidade de público: estética, xeracional e intelectual, que permitiu comprobar que o obxectivo de Goteira, o de facer unha película aberta, que remova por dentro, faga preguntas pero, sobre todo, faga sentir moitísimas cousas e interpretacións do máis diversas, cumpriuse con fartura.
A experiencia, con todo, repetiuse máis ou menos en todos os espazos semellantes, vilas pequenas que aínda teñen o privilexio de contar con algunha sala de exhibición. Cines aos que chegas e nos que ves colgados a un tempo os carteis de Dhogs e de Can Solo, como ironizou Miguel de Lira en Santiago sobre o bolo nun recuncho da Estrada.
Aínda que desacougue, aínda que non se entenda, aínda que entren ganas nalgún momento de saírse. “Aguantarse porque compensa ao final, iso din os nosos amigos” di De Lira coa mesma ironía nese pase final nos Numax.
A xira chegou ao seu fin, polo de agora, con peche con presentación de equipa en Santiago e Vigo, pero as películas quedan. Tantas Dhogs como espectadores houbo e esa é unha das súas grandes riquezas. Aínda que desacougue, aínda que non se entenda, aínda que entren ganas nalgún momento de saírse. “Aguantarse porque compensa ao final, iso din os nosos amigos” di De Lira coa mesma ironía nese pase final nos Numax.
“Qué terá este chaval na cabeza? Menuda barrenada“, espeta un vello profesor de telecomunicacións de Andrés noutro coloquio surrealista no que tamén hai quen directamente recoñece que non ten opinión, e un espectador que ben podería dar para o próximo personaxe de Goteira, extremadamente preocupado por saber se os cartos do cambio cando Carlos Blanco lle paga ao taxista son euros reais ou non e se son sempre os mesmos 3 euros.
De ter apostado por outro modelo de difusión da película, quizais lle tería faltado todo isto, todas estas lecturas, todas estas experiencias que, sen dúbida, enriquecen unha cinta que naceu precisamente para iso, para situar ao espectador no primeiro plano. Un chamado ao noso papel na sociedade como público pasivo ante as atrocidades da vida. Pasivos ante a violencia e á manipulación, pasivos e submisos ante o “xogo de control” que reflicte Dhogs e que non é máis que a representación do mundo actual no que sempre hai alguén por riba nosa manexando os fíos. Somos donos do noso destino?
De ter apostado por outro modelo de difusión da película, quizais lle tería faltado todo isto, todas estas lecturas, todas estas experiencias que, sen dúbida, enriquecen unha cinta que naceu precisamente para iso, para situar ao espectador no primeiro plano.
Goteira, no obstante, recoñece que ter apostado por este xeito de achegarse ás pantallas foi unha decisión “sen saber moi ben como funcionaba isto” e sen saber se é a mellor fórmula. Insiste en que non era unha película para taquilla senón para festivais e como bo representante da Xeración Filmin teima en que hai que afacerse a que non todo ten que ir ás salas. Logo da xira e cun futuro por diante no que xa se van concretando distintos proxectos, considera que en función de como sexa cada un ten que ter un xeito diferente de consumo, de chegar á xente.
Dhogs é unha milagre… e unha epopea. A milagre de devolver o Cine ao Cine e a epopea de sacar adiante un proxecto destas características e desta calidade dende a definición exacta de precariedade. Escasos recursos económicos e unha equipa vítima da crise, pluriempregada –entre o cine e os traballos que realmente dan para vivir–.
Non en van, tanto Andrés como Suso eran emigrantes en Europa mentres se cocía o guión. Andrés facía camas en Edimburgo e ás noites lle enviaba a Suso o que ía escribindo, mentres este cumpría cunhas prácticas en Florencia. As propias notas desta reportaxe, incluso, están tomadas nos ocos en branco das páxinas de No tengo tiempo. Geografías de la precariedad (Jorge Moruno, en Akal) e Suso desaparecerá entre setembro e decembro, malia que a peli siga tendo percorrido, pola campaña da castaña.
Dhogs é tamén ese intruso por ser quen de entender e dar coa chave, por fin, da universalidade en galego. De que se pode facer cine galego e en galego pero cunha estética diferente, deslocalizada, ao que contribuíu, é de xustiza mencionalo, unha fotografía espectacular a cargo de Lucía C. Pan, responsábel tamén da imaxe de Matria, curta de Álvaro Gago gañadora do Gran Premio do Xurado de Sundance.
Como din eles, Andrés e Suso, Suso e Andrés, do que non sabes, aprendes e para iso “hai que rodearse de xente que saiba moito, de xente que son uns cracks, ter bos padriños”.
O tempo dirá se foi só unha conxunción excepcional ou unha mistura perfecta de talento e humildade de xente que ama o que fai e dende onde o fai, esa descuberta que ten sido Meira. Co seu amor ao cine, a nós devolvéronnolo.
Actualidades
Recadación de fondos para crear o Bosque da Lingua nos Montes de Couso
O aparato de propaganda dos xigantes eólicos sae a escena
Ecoloxistas exixen en Ourense moratoria para frear as macrogranxas
A fonte-símbolo: o Xurés non quere eólicos
Nace Estreleira.gal e inza o país de bandeiras
Presentouse o Movemento Arredista