Contra o cárcere dentro do cárcere

Redacción adiante | A Coruña | 11 de xaneiro de 2021.  “A detención incomunicada e o réxime de isolamento penal crean condicións que facilitan a práctica e impunidade da tortura, dotando de sistematicidade á práctica da tortura, e constitúen por si mesmos un trato inhumano e degradante. Por iso, estes mecanismos excepcionais deberán ser inmediatamente suprimidos, así como aquelas lexislacións e tribunais que os utilizan e amparan, como a Audiencia Nacional, recuperándose a figura do xuíz natural. Así mesmo, deberían suspenderse e arquivarse todos os procedementos penais sustentados en inculpacións ou autoinculpacións arrincadas baixo tortura ás persoas detidas”, din no seu punto 4º as Recomendacións de Sevilla, un documento acordado pola Coordinadora para la Prevención y Denuncia de la Tortura (CPDT) no 2010 e que asinou Esculca, o Observatorio para a defensa dos Dereitos e Liberdades.

Dez anos e varios relatorios da CPDT e do Mecanismo estatal de prevención da tortura (MNPT), Esculca reivindicou este luns a a abolición do isolamento nas prisións no Estado español.

Esculca participa dunha campaña estatal promovida por asociacións de dereitos humanos que denuncian que “o réxime de confinamento solitario é aplicado de maneira costumeira contra a lexislación que o regula, e sempre vulnerando os dereitos das persoas sobre as que se aplica segundo están recollidos nos tratados internacionais”, segundo recolle un manifesto titulado O cárcere dentro do cárcere, feito público na Galiza a mediados de decembro.

O réxime de isolamento supón, entre outras cuestións que subliña Esculca, a limitación das saídas ao patio (entre 2 e 4 horas ao día, ou até 6 horas na Catalunya, que ten competencia en materia de execución penitenciaria), a limitación dos contactos con outras persoas presas, a limitación dos obxectos permitidos na cela, comidas en solitario, e restrición das comunicacións con persoas do exterior (limitación a dúas cartas semanais).

Diversos estudos alertan das consecuencias para a saúde dos castigos con confinamento solitario. En 2019, un relatorio elaborado nos Estados Unidos de América alertou sobre os efectos do isolamento penal sobre o sistema cardiovascular, cunha prevalencia de hipertensión do 31% máis alta entre as persoas presas en réxime de isolamento. Dous anos antes, tamén nos EUA, outro estudo observou que o confinamento producía síntomas clinicamente significativos de depresión, ansiedade ou culpa na metade da mostra de investigación. Os datos mostraron taxas desproporcionadamente altas de enfermidades mentais graves e de comportamentos autodestrctivos en comparación co resto da poboación reclusa.

“A falta de contacto humano e de actividade tradúcense nun prexuízo serio para a saúde física e mental de quen a sofre (…) Aliás, trátase de espazos onde en moitos casos se favorece a práctica de abusos por parte de funcionarios”, denuncia o manifesto que presenta Esculca.

As queixas e denuncias sobre abusos do confinamento solitario nas prisións son “constantes”, e non só de parte da Coordinadora estatal de prevención da tortura (os últimos relatorios referidos aos anos 2015 e 2017), “mesmo as Nacións Unidas e o Goberno do Estado a través do Defensor del Pueblo deixan constancia da existencia destes abusos”, afirma Esculca nun comunicado este luns.

“O denominado primeiro grao, tamén coñecido como isolamento prisional -o cárcere dentro do cárcere-, é o que representa maior dureza e severidade”, explicaba a finais de ano a Asociación Pro Derechos Humanos de Andalucía. E engadía: “o Tribunal Constitucional cualificouno como unha grave restrición da xa restrinxida liberdade inherente ao cumprimento da pena (STC 74/1985), aínda que, apesar da gravidade desta medida e das ocasións en que se pronunciou a respecto diso, considera que non afecta ao dereito fundamental á liberdade”.

Nas prisións do Estado hai 1.702 (datos de 2019) persoas presas e presos en réxime de primeiro grado. Mais non hai datos públicos oficiais sobre as prácticas de isolamento ou confinamento solitario que poden afectar ao conxunto da poboación dos cárceres.

Di Esculca que, malia as recomendacións internacionais, os relatores que visitaron diferentes centros carcerarios no Estado español, entre eles dous na Galiza, para elaborar o último informe (2019) do MNPT observaron: “Durante as visitas efectuadas, seguiuse a constatar que o emprego de medios coercitivos é profuso. Efectivamente, o isolamento provisional, a forza física e as suxeicións mecánicas son bastante frecuentes na maioría dos centros”.

O manifesto que agora difunde Esculca alerta sobre castigos con confinamento solitario regulados “en instrucións, circulares e ordes de servizo”, e a entidade explica que hai prohibición expresa de que non duren máis de 14 días, mais ese límite “é incumprido de maneira arbitraria nos cárceres a pesar das constantes recomendacións e denuncias de organismos estatais e internacionais”.