"Déixao estar". Leccións dun galego na Guerra de Vietnam

Benito Vázquez, veciño da aldea de Vilameá en Ramirás (Ourense), conta as súas peripecias como fillo de emigrantes e emigrante nos Estados Unidos até chegar a participar como soldado estadounidense na Guerra de Vietnam.

Compartilhar no facebook
Facebook
Compartilhar no twitter
Twitter
Compartilhar no google
Google+
Compartilhar no whatsapp
WhatsApp
Compartilhar no telegram
Telegram
Compartilhar no email
Email
Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no telegram
Compartilhar no email

Erik Dobaño | Ourense, 28 de xuño. Benito Vázquez Guerrero é fillo único, os pais emigraran a Venezuela cando el apenas tiña 15 meses. Quedou a cargo dunha tía e dos avós maternos na aldea de Vilameá (Ramirás). Marchou interno para os Maristas en Ourense con 8 anos. Viña á casa nos veráns. Unha aldea de 80 veciñas e veciños (hoxe, apenas seis).

“Eu era un rapaz cheo de complexos porque non tiña meus pais ao lado. Custoume adaptarme nos Maristas, alí era un rapaz de aldea; e cando viña aquí, pois tampouco encaixaba cos rapaces de aquí. Estaba un pouco descolocado, si. Penso que sobre todo por non ter á nai e ao pai comigo”.

Aos 17 anos, cando rematou os estudos nos Maristas, quixo marchar a Alemaña. “Naqueles tempos, en canto te convertías nun mozo xa estabas matinando para onde saír”. Pero os pais dixeron que se non quería seguir estudando, que fóra para Venezuela con eles. “En 1965, antes de cumprir os 18, coñecín a miña nai e a meu pai”.

Caracas-Brooklyn. 1965-1966. A miña nai era encargada nunha fábrica de costuras, e o meu pai era o encargado nunha carpintería. Vivían ben. Vivían en Caracas. Pero Venezuela non era para min. Eu era un mozo un pouco violento. A verdade é que case todas as fins de semana caía preso. Liortas.

Como bo galego, os primeiros cartos que gañei no traballo dinllos aos meus pais. Eles non o necesitaban, claro… así que todo o que gañaba, gastábao. Botei alí seis meses como representante dunha compañía italiana que vendía máquinas de carpintería. Nun daquelas jaranas coñecín a un mozo, un americano que traballaba na Shell. Manexaba un helicóptero por cousas do seu traballo. Fixémonos moi amigos e el, David, díxome: o teu país é Estados Unidos.

David conseguiume un traballo nun barco de carga. A idea era: chegar a Brooklyn, desembarcar cun permiso e non regresaba. E así foi. Saín de permiso. Non falaba inglés, pero en Nova Iorque naquela altura co español era suficiente. Non coñecía a ninguén. Ningún familiar ou veciño. Ninguén. Pero aquel mesmo día empecei nun restaurante a fregar pratos. Alí estiven tres semanas. Polo restaurante paraban uns contratistas italianos e ofrecéronme traballo… Daquela había traballo, e cunha hora diaria de traballo xa tiñas para comer. Estamos aínda en 1965. Chegabas e pedías o número da seguridade social e con iso xa podías traballar. Dábancho sen necesidade de presentar ningún papel. Empecei cos italianos, que cando viron que eu non tiña documentación fixéronme un contrato de traballo. Estaba na construción como carpinteiro. Sentía que eles me vían coma un italiano máis… Conseguín a residencia antes de levar un ano alá. Instaleime nunha habitación con baño e cociña, e ao pouco tempo puiden alugar un apartamento. Eran baratos. Tiña catro cuartos de durmir e pagaba 150 dólares ao mes. Vivía só. Gañaba 4,85 á hora, de luns a venres, sete horas e media máis a media hora de almorzo segundo estipulaba o sindicato. Case todas as obras foron en Long Island e La Guardia. Edificios, a maioría. Pero tamén fixemos algunha urbanización residencial. Ao ano de estar alí déronme a residencia… e as dúas semanas, chegoume unha carta do Exército.

Unha loita pola democracia

Entregáronme a carta, asinei e presenteime. Fun a Brooklyn, ás oficinas do Exército. Sabía que había unha guerra, claro. Pero non pensei que me chamarían. Expliquei que non falaba inglés, pero un sarxento portorriqueño contestoume que o uniforme caíame ben… Letra 1A: apto. Despois chegou unha carta de Emigración. A alternativa ao Exército era deixar o país.

En 1966, entre os traballadores, calquera decisión que tomara o país, apoiábase. Hoxe igual xa non tanto, pero daquela a clase obreira apoiaba as decisións do goberno. Marchei seis meses para o campamento no estado de Washington, ao outro lado do país. Con 18 ou 19 anos o esforzo físico do adestramento lévalo ben… e un inmigrante xa vén afeito a sufrir. Adaptámonos a todo, e se hai que sufrir, sufrimos. Eu era un mozo forte mental e fisicamente. Pero a maior parte dos soldados eran afroamericanos ou hispanos e eu apenas tivera relación con xente desas comunidades. Traballaba cos italianos e vivía nese mundo. Ao falar castelán, pois os afroamericanos tamén me identificaban como latinoamericano. Na compañía coñecín a un mozo de Ramirás… vímonos alí. Até despois da guerra non volvín saber del. Chamábase Manuel.

O italiano ten unha forma de vida moi parecida a de calquera español: vivir para comer, gústalle o viño, é aforrador, percíbese certo racismo cara o negro. Eu tiñas eses prexuízos. E custoume superalos. Ao final, os meus mellores compañeiros foron xente de cor… Eu puxen a miña vida nas mans dalgúns deles. No Vietnam, eran eles os que me daban ánimo. Dicíanme que aquilo era menos perigoso que algún dos seus barrios de Detroit, Chicago, Nova Iorque… barrios duros. Algunhas veces un non está no seu xuízo, non é realmente consciente do que está pasando e que está a facer.

“Simplemente, eu sentíame un americano máis desde o primeiro día que pisei os Estados Unidos sen papeis… Eu ía defender o meu país. Tal vez poida soar feo. Pero se hoxe tivera 18 anos e tivera que volver facelo, faríao de novo”

Nós estabamos convencidos de que a nosa loita era unha loita pola democracia. A min, antes da chamada do Exército, a verdade é que non me preocupaba moito o que estaba pasando en Vietnam. Simplemente, eu sentíame un americano máis desde o primeiro día que pisei os Estados Unidos sen papeis… Eu ía defender o meu país. Tal vez poida soar feo. Pero se hoxe tivera 18 anos e tivera que volver facelo, faríao de novo. Había ese convencemento na tropa. Non todo o mundo, claro. Vin rapaces de 18 ano chorando pedindo volver a casa. No campamento xa había drogas. Fumábase opio. Non estaba legalizado, claro; pero permitíase… E bebiamos moito: xenebra, ron… un ron que con dúas copas xa estabas a cen… Pasamos alí seis meses. No cuartel hai camaradería, si; pero sobre o terreo, na guerra, é cando te decatas de quen e quen.

Non lembro moito da viaxe, a verdade. Digamos que ía cargado. Sentía certa emoción… creo que nunca pensei na morte. A primeira semana alí non tes moito que facer. Despois é cando empeza o traballo: hai que saír, ir aos rescate, ao fronte… O primeiro ano participei sobre todo en misións de ataque. O segundo, a maioría das saídas eran misións de rescate. Estaba en infantería, prefiro reservarme os datos concretos sobre o meu batallón e a compañía. Hai cousas que… En fin, déixao estar.

Soldados estadounidenses en Vietnam. Fotograma de ‘The Vietnam War’ (PBS, 2017).

O contexto

En 1966, a medida que a guerra se intensificaba, o Exército estadounidense, dirixido por mandos que se formaran durante a II Guerra Mundial, estaba tendo dificultades para comprender o que sucedía no campo de batalla. A Administración de Lyndon Jhonson non conseguira convencer aos seus aliados para formar unha coalición internacional para intervir en Vietnam, e nos Estados Unidos comezaba a cuestionarse a guerra. Naquela altura, a cifra oficial de soldados estadounidenses mortos era de 2.344 e sobre o terreo estaban despregados máis de 184.000 efectivos. Aquela non era unha guerra como a que librara a xeración anterior. “Combatemos na seguinte guerra do mesmo modo que pelexamos na anterior. Somos prisioneiros da nosa experiencia. Moitas das cousas que aprendemos e funcionaron na II Guerra Mundial non funcionaban en Vietnam. Simplemente pensamos que podíamos ir cun mazo e acabar con todo, limpar o pais. Creo que un exceso de simplificación combinado cun exceso de confianza fíxonos arrogantes. E é moi difícil acabar coa ignorancia se es arrogante”, comenta Sam Wilson, coronel da Armada naquela altura, no documental The Vietnam War, realizado en 2017 por Ken Burns para a PBS, de onde se tira esta explicación do contexto da guerra en 1966.

A principios dese ano, comezaron as audiencias no Congreso estadounidense sobre a guerra. Foron retransmitidas por televisión. A cidadanía empezou a prestar atención e a preocuparse por Vietnam. O diplomático George F. Kennan, que fóra o autor da teoría da contención do comunismo dentro da URSS, foi un dos que cuestionou a intervención en Vietnam. “Non só non é o noso problema, senón que tampouco imos ter éxito. Témome que a nosa forma de pensar sobre este problema, aínda está influenciada por un certa ilusión de que somos invencíbeis”, dixo Kennan no Congreso.

En 1966, as tropas survietnamitas controlaban dous terzos de Vietnam do Sur, pero o xeneral William Wetsmoreland, comandante en xefe das tropas estadounidenses, pensaba que o seu desafío máis urxente era acabar coas unidades regulares do Exército norvietnamita que Hanoi estaba enviando ao sur. Nos dous anos seguintes, o obxectivo de Wetsmoreland sería alcanzar o que denominou ‘punto de cruce’: que era o punto en que as tropas de Estados Unidos mataban máis forzas inimigas das que podían substituír.

Iso sucedía en 1966, cando as protestas nos EUA aínda eran tibias e Benito Vázquez se preparaba nun campamento militar no noroeste de Estados Unidos para ir a Vietnam.

Lyndon B. Jhonson. Fotograma de ‘The Vietnam War’ (PBS, 2017).

Os rescates, Marilyn e o medo

Cando chegamos había quen dicía que o peor da guerra xa pasara. Hai momentos duros. Saes rescatar a alguén, ves que leva unhas semanas aí, méteno nun caixón e apenas se pode mover. Estamos falando de prisioneiros… Cando chegas nin te recoñece. Perdeu a mente. Iso dáche valor a ti para seguir facendo o que estás facendo. Saíamos en comandos, grupos pequenos, cincuenta para un lado, cincuenta para outro. Eu era soldado. Non tiña rango.

De cincuenta quedamos dous. Foi unha misión de ataque. Era como unha montaña pequena. Abaixo estaba o lago. Había que subir e do outro lado estaban eles. Subindo, subindo foi cando nos pillaron nunha emboscada. Non sei como pero quedamos dous vivos. Era polo día. Pola noite nós tiñamos vantaxe polas lentes de visión nocturna que eles non tiñan. Pero polo día… Lembro aquela humidade mentres íamos subindo, a suor caendo polo casco e mirando a todos lados porque non sabías por onde ían aparecer. Lembro os mosquitos. E despois, o ataque. Despois pasamos toda a noite baixo a auga, no lago, respirando por dúas cañas. Non sei se pasei medo. Supereino, creo. Ao día seguinte veu un helicóptero. As seguintes dúas semanas estivemos nun pavillón seguindo unha terapia.

Unha noite saímos tomar unhas copas dentro da cidade. Supúñase que era terreo amigo, que todo o mundo estaba con nós. Eramos tres. Quedei na barra e vexo a un dos compañeiros vir cara a nós co pescozo cortado… Xa non recordo máis. Polo que me dixeron despois, estabamos saíndo do bar e eu seguía disparando. Inda vexo aquel rapaz, un negro, co pescozo sangrando… Quedoume marcado. Non sei, disparamos, disparamos. O bar estaba cheo.

Vin morrer xente ao meu lado, pero como o rapaz aquel… el entrara cunha rapaza a unha habitación e saíu degolado. Xa levabamos alí oito ou nove meses.

Coñecín a unha muller. Digamos que a axudei. Impedín que sucedera algo na súa casa. Collín amizade con ela. Cando volvín para os Estados Unidos quíxena traer comigo. Pero non me deixaron. Dicían que tiña que pasar un ano… Hoxe entendo que o que querían é que eu me puxera ben, que me recuperara… e se ao cabo dun ano seguía pensando igual, que fose por ela. Pasou o ano e a verdade é que xa non pensaba igual. Non volvín. Chamáballe Marilyn.

Gardo unha lembranza fermosa desa noite que entramos na casa daquela muller e eu non deixei que sucedera nada. Así coñecín a Marilyn. Teño a satisfacción de ter salvado unha familia e aquela moza… Salvado de quen? Si… dos propios soldados.

Recordo unha vez que eu e outro saímos sen permiso da base e cando volvemos non queda ninguén do nosos. Estaban nunha misión. Todos os sobrevivintes apañaron unha medalla por aquela misión. Quixéronma dar a min tamén, pero non a aceptei, claro. Simplemente, non morrín porque non participei daquela misión. Pero tiña que ter estado alí.

“Pois a primeira vez tes un impacto moi grande. É como a primeira vez que ti disparas e alguén cae diante de ti. Iso é a primeira vez… pasado iso, é como unha rutina. Moitos soldados brancos non chegaron a asumir iso… e creo que moita da xente que aínda hoxe ves durmindo nas rúas alá son soldados de Vietnam”

Pensas que dun momento a outro pode tocarche a ti. Pero o medo non é só a que te maten, senón a que te colleran vivo. Porque martirizábante. Metíanos nun oco na terra e non lle daban nin de comer… Toleas. Eu saquei compañeiros de sitios así. Eu penso que non sentín tanto medo. Si vin xente que pasou moito medo. A maioría dos brancos de clase media non estaban preparados nin podían estalo. Ti sacas un rapaz de estar xogando ao baloncesto, cunha piscina na parte de atrás da casa e co seu pai e a súa nai e mételo aí e derrúbase. Quizais os latinos e os afroamericanos se adaptaron mellor porque desde nenos están acostumados a sufrir.

Como se soporta ver morrer un compañeiro ao teu carón? Pois a primeira vez tes un impacto moi grande. É como a primeira vez que ti disparas e alguén cae diante de ti. Iso é a primeira vez… pasado iso, é como unha rutina. Moitos soldados brancos non chegaron a asumir iso… e creo que moita da xente que aínda hoxe ves durmindo nas rúas alá son soldados de Vietnam. Non pediron axuda. Estaba aí, pero había que pedila.

Había compañeiros que lían a Biblia ou ían a misa antes das misións e saían sen medo ningún. Non podía entendelo. Eran evanxélicos. Era a única igrexa que tiñamos alí. Eu convertinme. Fíxenme evanxélico. Eles atopaban no espírito a fortaleza que outros buscabamos na bebida e nas drogas.

Recordo a un compañeiro que recibiu unha orde para facer algo que non era capaz de facer. Non o fixo e matouse alí mesmo dun tiro cunha pistola. Comíamos xuntos, estabamos xuntos… Nin me deu tempo a dicirllo. Eu tivera feito aquilo por el. Non me deu tempo.

Hai moitas cousas que nin contei nin contarei, porque hai cousas que aquí se ven dunha forma, pero cando está aí metido son outra cousa. Non se entenderían… ti pos nas mans dun rapaz de 18 anos, 20 anos, un rifle é dispáralle a todo o que se move. Estás ti ou están eles. E primeiro, ti. Supervivencia. Así que déixao estar…

Para sobrevivir tes que estar sempre movéndote. Non hai tempo para pensar. Os dous anos pasaron moi rápido, si. Tes que entender que cando regresei estaba afeito aquilo. E facíaseme máis fácil estar alí que convivir coa realidade de volta en Nova Iorque.

“Aprendín a valorar a vida. A valorar á xente polo que é, non polo que ten”

O regreso

Volvín a finais de 1968. Non estaba eu moi centrado naqueles tempos. Foi por pouco tempo, pero cheguei a durmir na rúa. Entón coñecín a un galego: José Santos, de Santa María de Cexo, unha parroquia de Verea (Ourense). E díxome: ‘que estás facendo coa túa vida?’. Eu estaba na rúa, si… ‘Ti es galego, non podes ir para atrás nin estar facendo o que fas’. A cuestión é que me convenceu e fun ao hospital de veteranos e alí fixen terapia durante un ano. Puiden desengancharme da bebida e das drogas. Non volvín tomar droga nin sequera unha copa. Santos recolleume e levoume para súa casa en Brooklyn. Tiña dous fillos, unha moza da miña idade e un rapaz un pouco máis novo. Púxoos aos dous no mesmo cuarto para darme a min unha habitación. Eu tomaba o tren cada día para ir á terapia. Santos traballara nunha fábrica e levara un golpe, cando o coñecín xa estaba xubilado cunha paga.

Pasaron moitos anos, fixen a miña vida, os meus fillos teñen as súas, estou ben, estou ben economicamente, pero aínda hai veces que teño soños véndome na rúa en Nova Iorque.

Había recursos, axuda, o hospital de veteranos. Pero tiñas que queixarte para que te atenderan. Había xente preparada para axudarte. Fixéronme ver que o que pasara era unha etapa da túa vida. Dixéronme: ‘fuches traballar, non para darte o gusto de matar. Cumpriches co teu deber e tes que volver para atrás e empezar’. Se querías estudar, pois o Exército pagábache os estudos.

Para min as cousas foran máis fáciles cando entrei sen papeis que cando regresei de Vietnam. Eu era cidadán americano desde o momento de entrar no Exército, pero vas un e volves doutra forma. Cambias, si… Eu era un mozo que non podía nin maltratar un animal. Cando volvín, gustábame o boxeo, a loita libre, as pelexas de cans, todo iso. Violencia.

Aprendín a valorar a vida. A valorar á xente polo que é, non polo que ten.

Eu retornei enganchado ás drogas. Dicía que non, non era consciente… pero foron os psicólogos os que mo fixeron ver. Para afrontar o que afrontei, tiven que usar iso.

Digan o que digan, eu sentinme orgulloso de defender ao meu país. E digo o meu país porque agora levo vindo aquí, a Ramirás, desde hai só catro anos. E veño porque a nai está moi maior e, aínda que non a coido directamente, estou pendente dela e paso aquí uns cantos meses cada ano. Veño coa miña esposa. Estados Unidos a min deumo todo. Nunca me sentín discriminado. Tiven moitas oportunidades. E grazas a Deus, meus fillos foron os primeiros da miña familia en se graduaren na universidade. Teño dúas fillas e un fillo. O fillo foi policía e agora está no FBI. Quere moito a España. Ten unha bandeira galega, e outra do Real Madrid, no coche.

Síntome parte, un anaco moi pequeno, da democracia nos EUA. Alguén pode rirse de min e dicirme que fun a unha guerra que non tiña sentido. Nós íamos loitar pola democracia. Nunca me sentín discriminado. E veño aquí, a España, e vexo que os que regresan de Arxentina, por exemplo, teñen máis dereitos que os que vimos de Estados Unidos. Todos os emigrantes deberiamos ter os mesmos dereitos.

1971 e traballo en Nova Jérsei. Os meus pais regresaron a Galiza en 1971. Fixeran cartos e compraron pisos en Vigo e moitas fincas que naqueles tempo valían, hoxe xa non… El morreu novo, con 64 anos. Eu tamén volvín aquel ano. Era cidadán americano, pero en España estaba como prófugo. Non fixera o servizo militar. Pero na embaixada americana aseguráronme que ninguén me ía molestar sempre que non me metera en leas. Despois de casar, viñemos case todos os anos. E cos fillos, tamén, case todos os veráns. Esta é unha democracia completamente diferente, é unha forma de vida completamente diferente á dos Estados Unidos. Non digo nin que sexa mellor ou peor. Síntome moi americano. Agora boto aquí oito meses ao ano e todos os días penso en volver alá. Teño alá todo: os fillos, os netos, a miña bisneta.

Estiven cunha filla do que fora o meu xefe italiano. Quedou preñada. O pai díxome que marchara. El mesmo me buscou traballo e mudeime a Nova Jérsei. Saquei o carné de conducir camións. Traballei durante 30 anos como camioneiro. Daquela relación nacera unha nena que cando se fixo maior decidiu buscarme. Localizoume. Por esa filla é pola que teño unha bisneta. Esa filla, coa neta e coa pequena, estiveron aquí o verán pasado.

“O patriotismo, iso é o que boto de menos aquí. Non escoitei nunca dicir a un español: ‘síntome orgulloso de ser español’. Iso non o entendo”

O Manuel e o Santos

Aquel Manuel que era de Ramirás e que topara no campamento antes de Vietnam volvino ver en Newark. Foi un 4 de xullo. Nesa festa tiran moitos petardos, xa se sabe… Pois vin a Manuel metido debaixo dun camión e non quería saír. Estaba revivindo o que pasara en Vietnam. Pasaran dez anos. Logo mantivemos o contacto un tempo. El non quedou moi ben despois da guerra. Sei que pensaba en mudarse para Florida. Durante un tempo estivo moi gordo, despois operouse do estómago.

A tumba de José Santos Souto, amigo de Benito, no cemiterio de Santa María de Cexo.

Para min, José Santos foi coma un pai. Está enterrado en Santa María de Cexo. Coa placa escrita en inglés: “The Greatest Dad…”. Cando morreu, eu viaxei cos fillos para a cerimonia. El viña pasar todos os veráns aquí e enfermou e morreu aquí. Penso que cada un ten o seu destino marcado.

Eu traballei trinta anos como camioneiro. Viaxei por moitas cidades do Este: Filadelfia, Delaware, Nova Iorque, Pensilvania… Transportaba comida para unha empresa de tendas de comestíbeis. Tiñan unhas cincocentas tendas. Empecei nas rutas da noite, pasei ás de día e os últimos cinco anos estiven nas oficinas do sindicato, como delegado dun dos grandes sindicatos. Tiven un bo traballo, certo. Xubileime practicamente co salario completo e todos os beneficios. A miña esposa traballaba nun hotel nun posto bo. Por iso podíamos tomar vacacións todos os veráns, comprarlles un coche a cada fillo cando remataron a secundaria e pagar as universidades dos tres.

Ninguén me regalou nada. Pero síntome orgulloso de Estados Unidos. Póñome en pé cando soa o himno aínda que sexa nun partido de baloncesto que estou vendo pola tele… O patriotismo, iso é o que boto de menos aquí. Non escoitei nunca dicir a un español: ‘síntome orgulloso de ser español’. Iso non o entendo, porque os emigrantes aínda nos sentimos orgullosos das raíces que levamos de aquí. Non sei… déixao estar.

3 comentários em ““Déixao estar”. Leccións dun galego na Guerra de Vietnam”

Deixe um comentário

3 comentários em ““Déixao estar”. Leccións dun galego na Guerra de Vietnam”

Deixe um comentário