É o momento da renda básica

Estes días lémbrannos constantemente que o tristemente famoso coronavirus non entende de fronteiras xeográficas, de clases sociais ou de xéneros. Diríase que é un virus democrático. E, desde o punto de vista biolóxico, probablemente o sexa. Cando invade un novo organismo para infectalo, non lle fai un cuestionario previo. Pero aquí remata a democracia. A situación xeográfica, a pertenza a unha clase social concreta e incluso o xénero, son fundamentais á hora de definir como nos enfrontamos a el. A calidade e extensión dos sistemas sanitarios públicos difiren duns lugares a outros. A nosa situación económica determina, en gran parte dos casos, se podemos pasar a corentena tranquilamente na nosa casa ou se non nos queda máis remedio que seguir coa vida laboral ordinaria fronte ó risco de perdela.

E, como sempre, serán as mulleres quen maioritariamente se encargarán de coidar ás persoas máis vulnerables ao virus, ás que enfermen, aos nenos en casa… Con todo, cando realmente se farán palpables estas diferenzas será na sociedade post virus. É obvio que un furacán como o que nos está sacudindo estas semanas atravesa a todo o mundo. Con todo, unha vez pase a tormenta será moi fácil distinguir entre os “pouco” e os “moi” afectados.

A desigualdade social será máis acusada que nunca. Fronte a isto, o goberno anunciou a mobilización de 200.000 millóns de euros, cos que prevé implantar medidas encamiñadas, por unha banda, a asegurar as prestacións dos traballadores que queden, en principio temporalmente, sen emprego, e doutra banda, a abrir liñas de crédito e/ou avais para asegurar o financiamento na crise económica prevista. É dicir, as receptoras da acción económica gobernamental serán as empresas: faranse cargo dos seus traballadores mentres lles sobran pola parálise da produción e, unha vez o virus nos deixe saír de novo á rúa, facilitarán o seu financiamento. Esa categoría, “empresas”, é aparentemente moi heteroxénea: de microempresas a grandes multinacionais, de manufactureiros de produtos básicos a corporacións financeiras…, pero teñen unha característica común: son capital. O goberno nunha situación de crise, de novo, atende á chamada do capital. Ben é certo que se pode “axudar ao capital” de diferentes formas, pero todas elas comparten dous principios: non se axuda á xente e non sae gratis.

O pensamento económico mainstream segue un sentido descendente: o Estado axuda ás empresas, para que manteñan a produción e os postos de traballo, a maquinaria económica siga virando e, vía salarios, esta axuda acabe chegando á xente. E, con sorte, todo volverá ser como antes. Por suposto, esta cadea de favores depende da boa vontade do depositario inicial da axuda: o capital.

O goberno nunha situación de crise, de novo, atende á chamada do capital. Ben é certo que se pode “axudar ao capital” de diferentes formas, pero todas elas comparten dous principios: non se axuda á xente e non sae gratis.

E aquí é onde nos xorde unha pregunta: que pasaría se o capital, en lugar de facer o que o Estado espera del, dedicase ese diñeiro público á especulación financeira ou, se somos un pouco máis afortunados, a incrementar o nivel tecnolóxico das súas empresas para non depender tanto no futuro de seres tan sensibles aos virus que poidan vir? Que remanente quedaría entón para as persoas?

Desde a nosa humilde condición de persoas, preguntámonos como pensan o estado e o capital que imos poder exercer o noso papel como consumidores/ as, se cada vez estamos máis afundidos na precariedade. Soñemos por un instante que sucedería se, por fin, o goberno tivese a valentía de dar a volta á tortilla: se en lugar de axudar ao capital, axudase á xente. O concepto teórico xa existe desde hai décadas: Renda Básica. O estado, sen menoscabo dos servizos públicos, asegura a existencia material básica da xente mediante a entrega dunha cantidade monetaria regular á poboación, de forma individual e incondicional. O sentido cambia, pasa a ser ascendente.

Cunha Renda Básica xa non dependemos da boa vontade de entidades privadas, xa que esta medida supón unha redistribución da riqueza pública que chega directamente a toda a poboación. E, vía consumo, acaba chegando tamén ao capital. Como podemos estar seguros de que isto sería así? Porque, a diferenza da man de obra nun mundo hipertecnolóxico, o consumo continúa sendo necesario, xa que non somos autosuficientes.

As empresas tan só terían que preocuparse por ofertar aquilo que os consumidores/as queremos. Con todo, esta crise tamén nos fai pensar sobre como consumimos, que consumimos e que dependencia temos doutros actores da sociedade para levar unha vida adaptada aos estándares do neoliberalismo no que vivimos. Sen dúbida, a Renda Básica pódenos levar a reformular os nosos hábitos de consumo que, ademais de facernos dano a nós mesmos, fan un dano irreparable ao planeta no que vivimos.

É urxente a necesidade de acabar cos paraísos fiscais e facer que aqueles que máis teñen empecen a pagar impostos, porque sen xustiza fiscal é imposible a xustiza social.

Chegados a este punto, haberá quen nos lembre que isto que propoñemos tampouco é gratis. Efectivamente, non o é. Para financialo é imprescindible unha reforma fiscal integral, radical, que garanta a distribución da riqueza desde os “moi” cara aos “pouco”. É urxente a necesidade de acabar cos paraísos fiscais -aínda que “guaridas” sexa un termo máis adecuado- e facer que aqueles que máis teñen empecen a pagar impostos, porque sen xustiza fiscal é imposible a xustiza social.

Como sociedade debemos ser máis ambiciosos e reclamar unha Renda Básica Incondicional, Universal, Individual e Suficiente como un dereito, algo que non se nos poida arrebatar á mínima de cambio. É por iso que a implantación dunha Renda Básica para paliar os efectos desta crise sanitaria que aboca á precariedade a millóns de persoas neste país é unha arma moi poderosa; serve para combater a pobreza de maneira inmediata e servirá para descubrir á cidadanía a sensación de liberdade que nos dá ter a existencia material garantida. No momento que a poboación senta esa liberdade, dificilmente poderannos quitar ese dereito.

Acabouse o tempo para tentar refundar o capitalismo. Xa non vale darlle un toque social e verde, con medidas xa coñecidas que non funcionan.

Ao contrario, fan falta propostas de calado e transformadoras que garantan unha vida digna ás grandes maiorías. O anuncio do goberno demostra que, unha vez máis, desaprovéitase a oportunidade de cambiar as cousas de verdade. Non sabemos se será o medo a que a cidadanía descubra novos dereitos nunca antes explorados ou para evitar tocar o peto daqueles que historicamente gobernaron na sombra.

Nestes tempos de cambios vertixinosos, de realidades aceleradas, pérdese a oportunidade de dar un xiro á historia, de cambiar o punto de vista, de poñer a vida no centro. O sistema capitalista baséase no equilibrio, no modelo de competencia perfecta, e acabará morrendo de desigualdade. Necesitamos evitar o custo social desa morte.

A Coruña | 26 de marzo de 2020.