Fetichismo cultural: do Vindel ao dinoseto

Eduardo Rodríguez

O Pergamiño Vindel é unha obra de orixe medieval onde se reproducen sete cantigas de amigo de Martín Codax. Escrito a finais do século XIII ou principios do XIV, e despois de moitas peripecias (foi descuberto de maneira accidental polo bibliófilo Pedro Vindel a principios do século XX, posteriormente trasladouse a Suecia, foi obxecto de poxa en Londres, etcétera), en 1977 foi vendido a The Morgan Library & Museum de Nova Iorque. Entre outubro e marzo, tras un convenio entre a institución americana e a Universidade de Vigo, trasladouse temporalmente ao Museo do Mar de Galicia, en Vigo, para a súa exposición. Este tipo de préstamos, intercambios e exposicións temporais son habituais entre institucións académicas. Terminado o prazo, segundo o convenio, o pergamiño inicia o camiño de volta. A exposición foi un éxito de público; é positivo gozar de primeira man de obras tuteladas por museos ou institucións de referencia a nivel mundial, e que normalmente só poderiamos ver en libros ou documentais. É indiscutíbel que a mostra funcionou a todos os niveis (tamén no plano organizativo e museolóxico), pero unha vez rematada, xurdiu a polémica.

Sería máis preciso dicir que se retomou a polémica. As loitas partidistas entre o goberno municipal vigués (do PSOE) e o goberno autonómico, con acusacións cruzadas, reproches de falta de interese e recriminacións persoais, salpicaron ao evento desde o primeiro momento. A última liorta foi o pleno extraordinario en Vigo promovido polo PSOE (co PP e coa Marea ausentes en sinal de protesta) solicitando ao goberno de Madrid que inicie as negociacións para a compra do pergamiño coa fin de que sexa trasladado definitivamente a Vigo e así recuperar as cantigas para a cidade. Tras a aprobación da moción por unanimidade, o Concello de Vigo solicitará ao goberno que empece as negociacións para a compra do manuscrito. A moción haina que interpretar en chave política e non cultural. O Vindel úsase como munición de guerra no conflito entre o concello e a Xunta, entre Caballero e Feijóo, como antes foron os aeroportos ou a alta velocidade. Os actores son conscientes de que institucións como The Morgan Library dedícanse a comprar, non a vender, e desde que se xestou o traslado xa sabían que tiña data de caducidade.

O Vindel úsase como munición de guerra no conflito entre o concello e a Xunta, entre Caballero e Feijóo, como antes foron os aeroportos ou a alta velocidade.

Deixando de lado as agarradas partidistas, é imprescindíbel facer unha lectura máis profunda, máis sosegada e transcendente socialmente, eliminando todo o balbordo de fondo. Hai que centrar o foco no que se está a transmitir respecto do que é, ou ten que ser, o patrimonio cultural. Corremos o risco de cousificar a nosa historia, o noso pasado, o noso patrimonio. O importante non é o obxecto en si (agora o manuscrito Vindel; hai anos o ungüentario bizantino que foi obxecto de disputa entre Vigo e Santiago), senón que o que de verdade importa é o contexto do obxecto, xa sexa o pretérito ou o actual. Respecto do seu contexto pasado, unha peza histórica ou arqueolóxica non ten valor per se: pode ser máis bonita ou máis fea. No caso do ungüentario, moita xente se sorprendeu cando o viron exposto: non se trata dun vestixio fermoso, está parcialmente roto, e os únicos elementos decorativos son un lixeiro engobe e un pequeno selo que revela a súa orixe. Pero o seu verdadeiro valor (non me refiro a económico), está no contexto no que se inxire. Un obxecto é interesante porque nos “fala” da sociedade na que se construíu, na que viviu. O utensilio desposuído do envoltorio social que lle confería o seu sentido non é máis que un fetiche banal.

No caso do Vindel, o tesouro non é (só) a peza; é o Vigo medieval que o contextualiza. Cantas igrexas de época medieval coñecemos? Cantas pontes desa época que aínda existen na cidade coñecemos? Sabe vostede dalgún edificio de orixe medieval no barrio histórico? Aí está a xoia, o Vigo medieval por coñecer para o gran público. E para difundir este tesouro non hai que facer ningunha petición a Madrid, o concello teno na man: o contexto no que Martín Codax escribiu as súas cantigas aínda se pode descubrir e gozar.

Corremos o risco de cousificar a nosa historia, o noso pasado, o noso patrimonio. O importante non é o obxecto en si, senón que o que de verdade importa é o contexto do obxecto, xa sexa o pretérito ou o actual.

E aquí contextualizamos o obxecto histórico no presente. Non é que o Vigo medieval desaparecese, aínda está nese gran palimpsesto que son as cidades do século XXI. Veu o Vindel a Vigo, pero o concello, o principal garante da conservación do patrimonio, pouco fixo en favor da protección, conservación ou difusión do noso rico pasado. Estamos a falar, por exemplo, dos restos da salina romana que se estende por moitas parcelas desde García Barbón até a rúa Pontevedra, cualificada segundo os expertos na mellor conservada do Imperio Romano; ou da variada arquitectura do XIX na cidade, chea de cables, carteis e marquesiñas; ou dos raquíticos horarios dos espazos museográficos que temos.

No fondo, o implícito é que a clase política continúa vendo o patrimonio coma un problema, non como unha oportunidade. No caso de Vigo, ademais, engádese outro problema: estase na procura dun modelo de cidade, e probablemente non se estea indo polo bo camiño. Nesa marca Vigo en construción a cultura e o patrimonio son concibidos coma un adorno, coma un escenario de cartón-pedra que non esconde nada tras de si. Nese modelo de cidade en construción, o dinoseto é sen dúbida o paradigma da marca Vigo.

Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no email
Eduardo Rodríguez

Eduardo Rodríguez

Vigo, 1972. Arqueólogo e profesor de Historia na ensinanza secundaria. Autor de diversos artigos en revistas especializadas sobre historia e arqueoloxía de Galicia, e do ensaio As lembranzas soterradas. Unha lectura arqueolóxica da Coia histórica. Concibo o pasado e o patrimonio cultural como unha inmensa fonte de gozo, como un incomparábel xerador de emocións.