ENTREVISTA | Belén Fernández Suárez

"Cando un partido pon o foco na oposición á inmigración, acaba arrastrando ao resto de partidos"

TEIMA | Os muros migratorios - Capítulo 5

Compartilhar no facebook
Facebook
Compartilhar no twitter
Twitter
Compartilhar no google
Google+
Compartilhar no whatsapp
WhatsApp
Compartilhar no telegram
Telegram
Compartilhar no email
Email
Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no telegram
Compartilhar no email

Erik Dobaño | A Coruña, 6 de decembro. Dous días despois de que os resultados das eleccións andaluzas devolveran vellos fantasmas ao escenario da política estatal, Belén Fernández, socióloga esperta en migracións, galega filla de emigrantes, unha das integrantes do ESOMI, o equipo da UDC que traballa para axudar a definir as políticas públicas nunha materia tan sensíbel que reaparece no discurso mediático da man da xenofobia, o racismo e o irracionalismo, anima á esquerda a activar o seu propio discurso contra a globalización, enfrontarse os recortes reactivando o gasto público e desprenderse do medo á regulación dos mercados.

O que pasou en El Ejido en 2000 ten que ver co discurso que volve reproducirse hoxe?

No Ejido, no ano 2000, déronse varias circunstancias. O alcalde Juan Enciso viña facendo todo tipo de declaracións racistas. Despois, Almería é un territorio de voto conservador que tamén ten que ver cunha percepción de certo illamento e esquecemento. En terceiro lugar, Almería era a porta de entrada para moitos inmigrantes, é dicir, había moito irregular. As condicións deles son terceiromundistas. Viven nos campos, en chabolas de lata. Hai unha alta densidade de poboación pero todo o espazo está explotado polos invernadoiros, que chegan até as estradas, e nas estradas hai prostitución todo o día. Tamén están os empresarios, que eran agricultores que se enriqueceron rápido. Houbo unha mobilidade social ascendente moi rápida e iso xerou certa condescendencia diante da explotación dos novos traballadores. A inspección laboral contaba con moi poucos recursos e aí se facía a vista gorda. Todo ese magma é o caldo de cultivo ideal para xerar unha serie de discursos que seguen hoxe.

Cal foi a resposta do Estado, das políticas públicas?

Existen dous tipos de políticas públicas que afectan á inmigración. Dunha banda están todas as que teñen que ver co Estado do Benestar: regulación laboral, vivenda… Todo iso foise deteriorando coa crise. Eu fixen o traballo de campo para a tese no 2010 e no 2011. Topeime con que os empresarios que tiñan contratados a inmigrantes, estaban a recibir presión social para que os despediran e contratar autóctonos. Eses postos de traballo foran dalgún xeito racializados. Agora traballaban xuntos inmigrantes e autóctonos. As condicións laborais eran as dos inmigrantes, os autóctonos teñen outras esixencias. Ademais das tensións laborais, o desemprego dos inmigrantes disparouse. Os inmigrantes foron os grandes damnificados pola crise en todo o Estado, e en lugares como Almería non se foi xusto con eles porque toda aquel crecemento sería impensábel sen eles. Digamos que as políticas xerais do Estado do Benestar deixan de funcionar, e o que houbo foron políticas específicas que non podían paliar os efectos das políticas de austeridade.

Cal foi a evolución do discurso político sobre a inmigración no plano estatal nestes anos?

O PP, cando está na oposición, ten unha postura cara á inmigración moito máis dura. Rajoy lanzou aquela idea de Sarkozy dun contrato de integración, facendo énfase na non integración dos inmigrantes. Cando chega ao goberno, tamén nos gobernos autonómicos, baixa o nivel do discurso contra a inmigración. Ese xogo goberno-oposición foi o que determinou o discurso político nestes anos. Mais agora estase producindo un salto que ten que ver co que pasa en todo o mundo. As posición xenófobas, o proteccionismo, o nacionalismo excluínte… gañan posicións contra a globalización porque non hai políticas de esquerdas que sexan capaces de contrapoñer un discurso contra esa globalización neoliberal. Así que agora mesmo temos ao PP cun discurso tremendamente racista. E tamén Vox, claro. O que imos coñecendo é que estes últimos remarcan moito o elemento nacionalista español, nunha estratexia máis próxima ao do FN francés, pero tamén teñen claro que ese nacionalismo articúlase excluíndo ao outro, os primeiros, os inmigrantes.

Os discursos de PP e Vox han condicionar as políticas públicas que se fagan desde o Goberno central e outras Administracións?

No plano académico sabemos que cando un partido, en calquera institución, pon o foco na oposición á inmigración, acaba arrastrando ao resto de partidos. Cando Josep Anglada e Plataforma per Catalunya (PxC) intentaron algo parecido en Catalunya, fracasaron porque Anglada non era un líder sólido. Tivo a intelixencia de coller a bandeira que en Europa estaba impulsando a algunhas formacións. Eu entrevisteino e díxomo así: ‘collín a bandeira que aquí ninguén collera e ademais hai fundacións europeas que te financian’. Anglada expresábase abertamente…

Que tipo de fundacións?

Viñeran a apoialo, dicía, porque había intereses de grandes empresas. Ao parecer, fundacións de extrema dereita que a súa vez están financiadas por empresas que queren impulsar este tipo de partidos. El dixo que recibira fondos de aí.

A PxC foi capaz de condicionar as políticas públicas?

Onde estivo, si. Tivo presencia en Vic e ao principio no Vendrell. Mesmo había hipótese se aquilo, a presenza na Catalunya interior, tiña que ver coa forza alí do nacionalismo catalán e coas consultas independentistas. Pero despois, PxC empezou a ter presenza no cinto industrial de Barcelona, onde máis peso tiñan os socialistas. En Vic si foi determinante. Chegou a ser a primeira forza da oposición. A estratexia de Anglada era rebentar todos os plenos. Era monotemático. Falaba só de inmigración. Así que o goberno trataba de agochar todo o que facía respecto da inmigración. Consegue que as políticas de inmigración se fagan con medo. Provoca que a democracia fique estancada. Penso que este tipo de estratexias condicionan aos partidos de xeito que se van endurecendo as posicións de todos contra a inmigración.

“A estratexia de Anglada era rebentar todos os plenos. Era monotemático. Falaba só de inmigración. Consegue que as políticas de inmigración se fagan con medo. Provoca que a democracia fique estancada”

A dereita preocúpalle a inmigración ou utilízana para outras cousas?

A inmigración é un fenómeno que fai que cuestionemos a idea de “nós”. Créase unha dicotomía nós/eles. Establece límites que serven mesmo para definir o territorio, o Estado e a identidade. Todo isto reforza o polo identitario, que sempre está moi pegado aos debates sobre a inmigración. E nestes discursos de esaxerar o acerbo de valores, mesmo a democracia como valor ou os valores cristiáns… todo isto ten que ver coa sensación de perda que produce a globalización e acábase botándolle as culpas aos inmigrantes. Digamos que o discurso contra a inmigración e o da identidade reactiva van na mesma liña identitaria que mobiliza a determinados sectores da sociedade.

Pero a sociedade española segue sendo das máis tolerantes, non?

Segue. Pero sabemos que cando reaparecen estes discursos contra a inmigración, aumenta o rexeitamento dos inmigrantes e a sensación cidadá de que a inmigración é un problema.

Até que punto é un problema no Estado español?

Os inmigrantes que entran desde o Mediterráneo representan unha porcentaxe ínfima das entradas. Ademais, xa non somos a porta de entrada. O que fixo Europa foi externalizar o control migratorio a países-tapón como Marrocos, Mauritania ou Senegal, e moitas veces, a través das políticas de cooperación. Os xendarmes de Europa son estes países-tapón e a Policía española está operando aí. Pero hai unha percepción mediática case bélica, que dá a sensación de que estamos a ser invadidos, o asalto. E xa digo, este tipo de inmigración nunca chegou a superar o 5% das entradas. En canto ao asunto dos refuxiados, España practicamente non acolleu.

Que papel xogan os dereitos humanos en todo o que ten a ver coa inmigración cara Europa?

Europa e España están utilizando como xendarmes países nos que non hai respecto aos dereitos humanos. E se sabemos o que pasa en Marrocos, nin quero imaxinar cal será a situación dos migrantes en Libia. Asistimos a unha depreciación da democracia e da humanidade, é unha barbarie. Un colega francés, comentando estes días unha lei francesa que prohibe que acollas a un irregular, dixo que os inmigrantes van ser os novos xudeus… Supoño que todo isto é consecuencia de non ter feito unha verdadeira crítica do que foi a colonización, o imperialismo, e tampouco sabemos como responder diante da perda de hexemonía que experimenta Europa.

“O que fixo Europa foi externalizar o control migratorio a países-tapón como Marrocos, Mauritania ou Senegal. Os xendarmes de Europa son estes países-tapón.”

inmigración, racismo, servizos sociais
Belén Fernández é profesora na Facultade de Socioloxía da UDC.

“De novo somos un país de emigración… pero as políticas sempre van por detrás do que acontece. Así que topamos a Feijóo propoñendo un plan de retorno do talento cando non só emigran universitarios ou científicos.”

Políticas de emigración, inmigración e retorno en Galiza

“A pegada da emigración na sociedade galega é moi fonda. A emigración fai parte da nosa experiencia colectiva. E está moi viva. Cando se empezou a desenvolver a autonomía, Galiza recibía moitos fondos de Europa e había cartos para facer políticas en todos os ámbitos, ademais, os emigrantes tiñan dereito a voto. Naqueles anos, a nosa emigración levaba moito tempo fóra, e xa había até terceiras xeracións, pero aínda estaba bastante conectada co país. Pero pensouse que aquel proceso migratorio rematara. Eramos xa un país rico. Xa eramos un país de inmigración. E dalgunha forma iso fixo tamén que se reformara a lei electoral. Mudou a idea respecto a emigración e deixouse de financiar entidades no exterior que empezaron a esmorecer. Agora volve o debate sobre o dereito ao voto, por que? Pola nova emigración. Houbo un cambio de ciclo migratorio. De novo somos un país de emigración… pero as políticas sempre van por detrás do que acontece. Así que topamos a Feijóo propoñendo un plan de retorno do talento cando non só emigran universitarios ou científicos, porque segundo avanzaba a crise, empezaba a saír xente con outras cualificacións.”

Segue utilizando a Xunta símbolos identitarios para facer políticas de emigración?

Utilizáronse. Houbo algo diso. Pero penso que foi máis un uso en clave de recoñecemento, de manter o vínculo coas comunidades da diáspora. Como o vexo eu? Pois penso que sería mellor artellar unha idea de cidadanía, de dereitos… É curioso, porque mentres as políticas que se facían desde aquí apelaban á galeguidade, e ese é un sentimento que está aí, a resposta desde o outro lado era bastante pragmática. Até a reforma, os emigrantes votaban maioritariamente polo partido no goberno. Por outra banda, agora vemos que esas advertencias que lanza Feijóo respecto a Venezuela funcionan, e funcionan porque a conexión segue sendo moi forte e case se converte nunha apelación directa a todas as familias que teñen alguén fóra que está a pasalo mal… Móvense imaxinarios.

Polo que atinxe á inmigración, na Galiza fixéronse políticas en serio?

O que hai que recoñecerlle a Fraga… incríbel que haxa que facelo… é que, a través desde fondos que a comunidade recibía, empezara a desenvolver en paralelo políticas de atención aos retornados e aos inmigrantes. Creáronse puntos de atención municipais, con técnicos que eran asesores xurídicos, laborais, traballadores sociais… Iso aparece con financiamento da Xunta. Ao principio o persoal non está integrado nos concellos, pero cos anos vai consolidándose xa nas estruturas dos propios concellos. Despois, unha parte importante dos fondos europeos do período 2004-2011 para integración, chegaba aos concellos. É dicir, había unha estrutura administrativa previa que se seguiu incrementando durante o bipartito, e chegou máis financiamento. Houbo concellos que se implicaron máis en función da inmigración que recibiran. Por exemplo, Arteixo, Ames ou o da Coruña. Esas estruturas resistiron á crise onde había, digamos, máis tradición.

Que efectos tivo a crise?

Pois que o financiamento caeu considerabelmente. E que as políticas de inmigración pasaran a servizos social, con poucos técnicos. A Xunta reduciu as axudas a dúas liñas. Mantiveron unha para os concellos, a base de fondos europeos, para asistencia xurídica, reforzo educativo e inserción laboral… pouco máis. Foi o que quedou. Tamén chama a atención un cambio que ten que ver c con que antes se financiaban técnicos e agora fináncianse atencións. O control dos fondos que esixe Europa é tan exhaustivo que moitos concellos pequenos renuncian ás axudas porque non dispoñen de persoal para tantos trámites burocráticos. Así que os concellos que quixeron manter a atención optaron por empregar os seus propios recursos.

E a outra liña?

Foi dirixida ás oenegués. E que provocou? Que os recursos se distribuíran moi desigualmente por todo o territorio. Por exemplo, aquí na Coruña. Había unha atención municipal forte e había moitas oenegués que atendían a inmigrantes. Aquí o dispositivo de atención é moito máis amplo que en Vigo, cando a poboación inmigrante é maior en Vigo. Alí hai moitas menos oenegués que traballen con inmigrantes e o propio concello eliminou o servizo municipal de atención a inmigrantes. Hoxe, son os concellos e as oenegués as que soportan todas as políticas públicas de inmigración.

Sábese como andan os concellos. Como andan as oenegués?

Sufriron unha crise importante. Baixaron os fondos, algunhas desapareceron, moitas teñen graves problemas financeiros… ás veces para poñer en marcha un programa, recorren a un crédito, o crédito xera intereses, pero a Administración non cubre os intereses. Estanse pechando prazas para refuxiados. A Administración externaliza, pero o que paga por ese servizo, nunca cubre o custe real. Así que ás veces, renuncian a facerse cargo de determinados servizos.

Quen acaba prestando eses servizos?

Ninguén… é que nin os concellos nin a Xunta teñen capacidade. En vivenda, por exemplo. Todo o tema de acollemento está en mans de oenegués. Que vivenda pública hai? Ningunha. Fanse convenios co terceiro sector, pero desde o terceiro sector dinlles que precisan cartos por riba do custe que poden certificar para calquera servizo. Por que? Pois por exemplo. se unha oenegué contrata persoal para atender refuxiados, cando paren os refuxiados, terá que despedir ese persoal e o custe dispárase. E moitas axudas están condicionadas a que as propias oenegués acheguen un 20% en fondos propios. As oenegués están experimentando fórmulas para conseguir fondos propios.

“As oenegués sufriron unha crise importante. Baixaron os fondos, algunhas desapareceron, moitas teñen graves problemas financeiros… ás veces para poñer en marcha un programa, recorren a un crédito, o crédito xera intereses. A Administración externaliza, pero o que paga por ese servizo, nunca cubre o custe real.”

Daquela, é irresponsábel lanzar mensaxes de acollida cando non se ten capacidade?

Hai capacidade. Se se quere, haina. En calquera caso, esas mensaxes serven para contrarrestar as mensaxes das que falabamos ao principio, os discursos xenófobos e racistas antinmigración.

Que falla?

Non sei. Quizá habería que darlle máis garantías ás entidades do terceiro sector; ou buscar outra vía, que fóra a Administración, nos distintos niveis de goberno, a que asumira eses servizos. Nalgúns casos as Administracións non queren crecer, engordar; noutros, nin sequera teñen a capacidade xurídica para contratar xente, facerse con pisos. E vai sempre moi lenta. A resposta é lenta. En Madrid estano facendo, pero seguen indo lentos. O goberno sueco externalizou algúns destes servizos a empresas. Pero son empresas, non oenegués. E cobraron cantidades inxentes por aloxar aos inmigrantes. Resolveron o problema, pero a un custe… Claro que aquí as oenegués dinche que os que tiran beneficios son os bancos, polos créditos. Eu creo que se poden facer cousas con vontade política e movendo a todos os actores.

inmigración, racismo, servizos sociais

Están de moda as políticas de retorno. Que sentido teñen?

As políticas de retorno son propaganda. A xente quere volver, claro. Pero o mercado laboral é pouco atractivo para a xente que está fóra. Ese é o factor que vai manter á xente fóra e que vai producir que a xente siga saíndo. Iso estánnolo dicindo agora que andamos nun estudo sobre a emigración en Alemaña, Francia e Inglaterra. Falas con eles, con xente que está en centros de investigación de certo nivel, e dinche: ‘pero onde regreso? O único é volver para ser profesor, pero para investigar…’ A Xunta nin sequera ten fondos propios para investigación. Non queda nada.

Quen retorna?

Pois a xente pondera o benestar laboral e o emocional que pode ter vivindo aquí, non seu entorno, cos seus… ás veces depende de situacións familiares concretas, botar unha man aos país… Non hai para onde volver. Aquí caes na conta do que é este país, cun mercado laboral baseado na man de obra intensiva, mal pagada, pouco cualificada… e moitos quéreno seguir mantendo así. Pero iso non é atractivo para un retorno.

Existen as políticas de retorno?

Non de maneira xeral. O que aquí non vai mudar é o sistema produtivo, desde ese punto de vista, é todo propaganda. Para colectivos específicos, pode haber políticas que funcionen. Podería funcionar no campo científico, nos expatriados de empresas multinacionais, axudas para montar negocios… pero iso son incentivos, non políticas públicas.

Por unhas políticas que se anticipen

“Salvini enfróntase á UE e di que vai romper co austericidio e que non lle limitarán o gasto social. A esquerda non ten resposta para o austericidio. Pero Salvini ou Hungría, si. En Hungría teñen unha política de gasto expansivo que acompañan dun discurso antifeminista, antigualdade, antinmigración… Pero a esquerda non ten coraxe para subírllelos impostos a determinadas elites, que son elites globais. Hai un medo a atreverse, mesmo o caso Syriza frea todo tipo de alternativa. Estamos nun impase. O que me preocupa é que isto produza unha apatía na sociedade, que empecemos a escoitar: ‘dáme igual isto que o outro’. Si, pódense facer políticas de gasto expansivo, pero cando se rompe certo equilibrio social emerxe a irracionalidade e é moi difícil de controlar. Os votos de Vox en Andalucía expresan un malestar, pero non apoian ningunha solución de futuro. O problema é que os de Vox están na rúa. Falan coa xente. E os demais non están. Xa non están, están nas teles“.

Dis que as políticas van sempre por detrás, que política de inmigración debería estarse pensando xa para o que vai vir?

Si, as políticas públicas van sempre por detrás. A nivel xeral, en canto a políticas de benestar, é necesario aumentar o gasto social. Hai que dar resposta aos grandes problemas sociais: un cambio no mercado laboral, pactar e garantir as pensións, solucionar a cuestión territorial no Estado… En canto á inmigración, hai que ordenar eses sectores nos que están os inmigrantes. Iso axudaría á súa integración. Dar estabilidade a partir de cumprir as leis. E abordar cambios nas leis de inmigración que faciliten as entradas en situación regular.

A entrevistada

Belén Fernández Suárez

Belén Fernández Suárez

A Coruña, 1977. Doutora en Socioloxía pola Universidade da Coruña (UDC). A súa tese: La institucionalización (débil) de las políticas de integración de los inmigrantes: análisis comparado de Andalucía, Cataluña y Madrid, foi dirixida por Antonio Izquierdo Escribano. Profesora do Departamento de Socioloxía e Ciencia Política e da Administración na UDC. Ten participado recentemente nos proxectos de investigación: “Mantemento lingüístico e cultural de orixe nas comunidades migrantes: Novas perspectivas para a integración” (2014-2017) e “Asociacionismo migrante en Galicia. Lazos transnacionales y codesarrollo desde una perspectiva de género” (2014-2015). Entre as súas últimas publicacións están Migratory trends and their relatin¡on to specific policy regarding migrations in Galicia, en Pérez-Caramés, A.; DePalma, R. (ed.): Beyond global cities: a case study of emerging superdiversity (2016); La integración sociocultural en Galicia. Políticas y prácticas sobre inmigración, xunto a DePalma, R.; Sánchez Bello, A.; e Verdía, V. (2018), e o ensaio La alteridad domesticada. La política de integración de inmigrantes en España: actores y territorios, publicado este mesmo ano en Edicions Bellaterra e que toma como base a súa tese doutoral.

#migracións

Montserrat Golías, socióloga.

“O fillo do emigrante, diante de calquera volta da vida, móvese”

Naquela época de emigración masiva, conta Montserrat Golías, non só eran as circunstancias económicas as que empurraban á xente a marchar. “Hai moitas historias detrás, historias de enfrontamentos familiares e rupturas, topeime con moitos casos de fillas ou fillos de nais solteiras que non o souberon até que empezaron a tramitar a nacionalización. A emigración levara consigo moitos segredos”, di a socióloga coruñesa, autora dun estudo sobre a emigración galega a Arxentina e a Cuba.

Laura Oso, profesora titular de socioloxía no Departamento de Socioloxía e Ciencias da Comunicación da Universidade da Coruña.

Laura Oso: “Somos unha sociedade multicultural que non se está xestionando como tal”

Laura Oso é socióloga e experta en migracións. Coordina o Equipo de Socioloxía das Migracións Internacionais na UDC. “A xente móvese cando hai traballo e móvese cando deixa de habelo. Quen quere emigrar, vaino seguir facendo, haxa fronteiras abertas ou non. Atoparán a forma de saltar o muro”, explica nesta entrevista, que inaugura unha das nosas primeiras TEIMAS na que iremos agrupando pezas baixo o epígrafe ‘Os muros migratorios’. Esta entrevista é o capítulo 1.

A entrevistada

Belén Fernández Suárez

Belén Fernández Suárez

A Coruña, 1977. Doutora en Socioloxía pola Universidade da Coruña (UDC). A súa tese: La institucionalización (débil) de las políticas de integración de los inmigrantes: análisis comparado de Andalucía, Cataluña y Madrid, foi dirixida por Antonio Izquierdo Escribano. Profesora do Departamento de Socioloxía e Ciencia Política e da Administración na UDC. Ten participado recentemente nos proxectos de investigación: “Mantemento lingüístico e cultural de orixe nas comunidades migrantes: Novas perspectivas para a integración” (2014-2017) e “Asociacionismo migrante en Galicia. Lazos transnacionales y codesarrollo desde una perspectiva de género” (2014-2015). Entre as súas últimas publicacións están Migratory trends and their relatin¡on to specific policy regarding migrations in Galicia, en Pérez-Caramés, A.; DePalma, R. (ed.): Beyond global cities: a case study of emerging superdiversity (2016); La integración sociocultural en Galicia. Políticas y prácticas sobre inmigración, xunto a DePalma, R.; Sánchez Bello, A.; e Verdía, V. (2018), e o ensaio La alteridad domesticada. La política de integración de inmigrantes en España: actores y territorios, publicado este mesmo ano en Edicions Bellaterra e que toma como base a súa tese doutoral.

Outras entrevistas

Deixe um comentário