Intelixencia artificial, estupidez natural

Parte 2

Compartilhar no facebook
Facebook
Compartilhar no twitter
Twitter
Compartilhar no google
Google+
Compartilhar no whatsapp
WhatsApp
Compartilhar no telegram
Telegram
Compartilhar no email
Email
Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no telegram
Compartilhar no email

4. Unha e outra vez, o dispositivo específico deseñado para casos especiais (médicos, militares) esténdese ao conxunto da poboación civil. Indica isto que a tecnoloxía actual non se converte nun negocio maiúsculo sen unha vontade de substitución, prometendo facer por ti parte da túa vida, vendendo facilidades en case todas as ordes? É posible que as facilidades sexan moi recomendables para tallar madeira ou percorrer unha distancia de 500 quilómetros. Xa é máis dubidoso que sexan recomendables para durmir, xogar, amar, criar os fillos, buscar amigos ou unha parella sentimental estable. Por razóns de todo tipo, se temos que limitar a comida, a bebida e o tabaco, por que non limitar a información, por que non a tecnoloxía? Ninguén está a falar de temer ao técnico como ao diaño, senón de impedir que ocupe o noso lugar en momentos capitais que afectan á pervivencia como humanos. Quen vai ter unha filla no meu lugar, quen vai casar por min? Quen, que máquina automática, vai ser capaz de imitar o meu modo “maxistral” de conducir nas estradas de Oaxaca?

Hai que dicilo. A humanidade sempre soñou con prisións, con paraísos artificiais que lle libren da dificultade de vivir: retiros en desertos, palacios, mosteiros, cidadelas, conventos, drogas… A tecnoloxía, se non a limitamos cun esforzo primario (case rudo e brusco), tende a converterse no noso paraíso artificial. O automatismo, contra o cal nos precaveron os visionarios da despersonalización moderna, e agora a Intelixencia Artificial Forte son as penúltimas versións dunha vella esperanza de retiro nun encapsulamento que nos libre da gravidade, única para cada cal. Aínda que poidamos con esta, virán outras promesas.

Fixémonos que a carreira espacial, onde Hannah Arendt ve nos anos 50 o signo dunha dobre fuxida (da terra ao Espazo, do mundo ao Eu), non terminou: simplemente cambiou de órbita. Podiamos dicir que a carreira espacial dispersouse no tecnonarcisismo do cidadán medio que pulula polas redes, illado de toda proximidade co seu escafandro e conectado con calquera distancia virtual que poida manexar a distancia. As naves espaciais e o control remoto personalizáronse. É posible incluso que outra Guerra Fría siga por baixo, pero multiplicada neste campo de batalla ampliado que é a rivalidade interminable de cada individuo con todos os outros, sexa na empresa, o sexo ou no lecer.

A tecnoloxía é o noso paraíso artificial. E talvez sexa falso que a xente estea asustada polas súas consecuencias. Máis ben pálpase a esperanza de que as redes multiplicadas nos liberen dunha vella interioridade que non era transparente nin compartible. Os cidadáns tecnificados, non só os millenials, queren naturalmente que os saqueos da súa intimidade sexan limitados legalmente, pero parecen encantados coa idea de que a vida ao fin non pese, de modo único e transferible. Va esperanza, que ademais nos convertería en monstros.

“Os cidadáns tecnificados, non só os millenials, queren naturalmente que os saqueos da súa intimidade sexan limitados legalmente, pero parecen encantados coa idea de que a vida ao fin non pese, de modo único e transferible”

No prólogo de A condición humana Arendt ve na rebelión contra a lei da gravidade terreal o signo dun retiro que non augura nada bo. Con el perderiamos a relación coa terra, a quintaesencia do noso ser común, e a relación fraternal cos outros humanos. O automatismo introduce unha discriminación e unha xerarquía disimuladas, pero máis dura entre atrasados e avanzados. Lembremos que Weber (A ética protestante e o espírito do capitalismo) xa situou na mentalidade puritana das seitas norteñas unha ruptura coa “cultura dos sentidos” que debe converter o lecer indiscriminado cos humanos no peor pecado que poden cometer os elixidos. Time is gold.

5. Retrocedamos no tempo. Aristóteles mantén un razoamento moi sinxelo, e radical, para diferenciar a máquina dos seres vivos. O que é natural, por physis, argumenta o sabio grego, ten en si “o principio do seu movemento”. A árbore, o tigre, o ser humano inclúen no seu ser unha fonte de enerxía e alimentación propia, sen necesidade dun axente externo que o manipule. Pola contra, o artificial, o que é por techné, necesita ser alimentado por unha fonte externa. O home é dono das máquinas porque ten a coraxe e o risco da autonomía.

Moito tempo despois, un xenio da ciencia e a filosofía chamado Leibniz argumenta na súa Monadoloxía (§ 64) que a diferenza entre un enxeño construído, autómata co que xa soñaba a época do Barroco, e unha máquina natural é que esta última é “máquina ata nas súas máis mínimas partes”. É dicir, mentres a máquina artificial está limitada a certo número de operacións, rodeadas por un material inerte, a máquina natural (nube, neno, árbore) nunca deixa de maquinar. Mentres eu falo en público, segundo a noite que pasei, o ton do meu esforzo actual ou o estado de ánimo deste momento (talvez volve un recordo da miña nai), todo o meu corpo participa no que digo. Ata a composición química do meu cabelo ou as miñas unllas pode cambiar, para ben ou para mal, o curso desta charla.

Nada desta potencia polimorfa, unha complexidade ambigua e polivalente que nos obriga a decidir (mesmo a ser morais) posúe a máquina, lembra un Leibniz que xa inventou o cálculo infinitesimal. O enxeño construído limítase a un tipo de operacións previsibles, lineais e limitadas. Pero, segundo di Searle en Mentes, cerebros e ciencia (Poden os computadores pensar?) a mentalidade da IA forte é dualista: parte da base de que a natureza é newtoniana, mecánica e non intelixente. Vive dunha imaxe da natureza moi afastada da complexidade física que herdamos dos gregos. A propia lóxica binaria das nosas máquinas, aceleradas na alternancia 0/1, indica unha programación que parte dunha tabula rasa, unha natureza (sen entender a Aristóteles) concibida ao modo nihilista: a partir dun cero baleiro, sen chisco do misterio da calidade. Cando, na natureza, o deserto sempre é algo, o baleiro sempre é algo, cunha especie de vexetación; a néboa sempre é algo, aínda que esa vida sexa mínima, reptante, apenas perceptible.

Fotogramas da película ‘IA’ de Steven Spielberg (2001).

A natureza odia o baleiro, pero a máquina vive del. Por iso, en contra do relato conmovedor de Kubrick en 2001: Unha odisea do espazo, xamais sofre nin chora. Sen ese 0 do binario tampouco se pode construír o 1 da adición combinatoria e rápida, unha unidade abstracta, puramente numérica e sen resto de calidade, que permite a velocidade do dixital. O cálculo só se fai con cantidades, expulsando o cualitativo, un plano onde 2 máis 2 non teñen por que ser igual a 4. Un baleiro que en realidade non existe, en ningún sitio real. É da singularidade real, tan vella coma o mundo, do que foxe a IA, a través de distintos nomes (Minsky, Bostrom, Neuman, MacCarthy, Good…) que, en xeral, ignoran un saber que lles faría falar doutro xeito máis prudente e entender doutra maneira o pasado e o presente. Boa parte das elucubracións do MIT, hai que dicilo, son parasitarias dunha profunda incultura. Certa clase de esperanzas (e isto é moi gringo) só se poden ter ao prezo de ignorar o pasado. Adiante, pois: Deus protexe a inocencia dos elixidos.

“O caso é que a singularidade real, omnipresente, non admite por principio simulación posible. Se se lograse algo parecido a iso ocorrería, como no conto de Borges, que o mapa xa non nos salva de nada, pois volveu a reproducir noutra linguaxe o labirinto do inmediato que nos asustaba.”

Fronte a un MacCarthy, quen para asombro de Searle no libro citado cría que ata un termóstato tiña crenzas (“vai demasiada calor aquí”), tamén se pode dicir que calquera cousa, unha pluma ou unha noz, ten crenzas. Cada máquina natural (incluso este computador como cousa) ten unha potencia secreta, un esforzo (conatus) que a guía no seu movemento incesante. Ser é “chegar a ser” nunha teleoloxía natural de Aristóteles onde cada cousa busca a perfección á súa maneira, nunha physis explicada actualmente por un relativismo cuántico onde todo é enerxía singular e descontinuidade. Aínda que a IA é dualista, partindo dunha terra vista cun prisma anticuado e inerte, a natureza é como un xigantesco cerebro interconectado, onde cada cousa recibe e emite unha influencia sen termo. Lucrecio, en palabras do pensador Michel Serres, e a Monadoloxía leibniziana serían algúns dos modelos actuais. Se se quere, esa “herexía panteísta” que aparece, de modo un pouco naïf, na película Avatar. Pero sobre todo no cinema de Sokurov (Nai e fillo) ou Malick. O caso é que a singularidade real, omnipresente, non admite por principio simulación posible. Se se lograse algo parecido a iso ocorrería, como no conto de Borges, que o mapa xa non nos salva de nada, pois volveu a reproducir noutra linguaxe o labirinto do inmediato que nos asustaba.

Non hai unha metalinguaxe que nos libre dos xogos de linguaxe (Wittgenstein) que é o acaecer do mundo, necesariamente continxente. Xa Kurt Gödel demostrara, nos seus famosos teoremas acerca da incompletitude, que ningún sistema lóxico pode ser á vez consistente e completo. Todo o formal, incluso os algoritmos máis flexibles, remiten a unha axioma previo, non demostrable no sistema lóxico no que aparecen. Así pois, non hai saída: estamos condenados ás crenzas. Bill Gates e Mark Zuckerberg saben moi ben ata que punto a tecnoloxía vive delas.

México, xaneiro de 2019.

Ignacio Castro Rey

Ignacio Castro Rey

Santiago de Compostela, 1952. Filósofo, escritor e crítico de cine e arte. É autor, entre outros, dos ensaios La explotación de los cuerpos (2002), Votos de riqueza (2007), Sociedad y Barbarie (2012) e Ética del desorden (2017).

Deixe um comentário