Non merques, adopta

É probable que cando Margaret Atwood escribira a súa distopía feminista O conto da criada (The Handmaid’s Tale, 1985), non calculara o seu grao de acerto cunha proxección a tan curto prazo. A autora fabulaba cuns Estados Unidos de América devidos en Gilead, teocracia absolutista e estamental na cal case toda a poboación é estéril. As mulleres perderan todos os seus dereitos e as criadas teñen coma fin única a reprodución, sendo asignadas a un matrimonio do Estado e anulando a súa vontade até privarlles mesmo do nome.

Tres décadas despois, a xestación subrogada atópase no vórtice do debate político e mobiliza a masas de partidarios e detractores. A novela, popular hoxe grazas á súa adaptación televisiva —o filme de 1990 fica nun doce esquecemento—, é invocada decote como exemplo do camiño que leva una sociedade que consinte, e mesmo alenta, que as mulleres sexan usadas como simples incubadoras biolóxicas.

Esta redución da muller á súa dimensión estritamente fisiolóxica é un proceso deshumanizador. Na súa triloxía xuvenil distópica Eve (2010), Anna Carey xa retrataba esta animalización cuns EE.UU. monárquicos e postapocalípticos nos que as rapazas eran obrigadas a fecundar unha crianza tras outra, recluídas e atadas ás camas, e no que non se chamaban nais, senón as porcas do rei.

Estamos ante a sublimación do capitalismo: á traballadora non se lle rouba só a plusvalía e a súa forza de traballo, tamén o seu corpo, o seu reduto derradeiro de dignidade. E igual que na produción fabril, a subrogación deslocalízase na procura de custos baixos e lexislacións permisivas. EE.UU., paraíso legal dos ventres de aluguer pero a prezos desorbitados, está reservado para os máis podentes, como celebridades e estrelas televisivas. En Europa o destino dilecto é Ucraína, onde moitas empresas especializadas chegan vía Grecia para burlar as restricións comunitarias. As nais ucraínas garanten ademais un fenotipo caucásico que non poden proporcionar as granxas de mulleres de países como India.

“Estamos ante a sublimación do capitalismo: á traballadora non se lle rouba só a plusvalía e a súa forza de traballo. E igual que na produción fabril, a subrogación deslocalízase.”

Mais as axencias internacionais de xestación subrogada eluden o termo nai. Prefiren xestante. A linguaxe é poder, e estarrece a frialdade coa que estas empresas empregan conceptos como seguro de falecemento da xestante, nai comitente ou cambio sen custo de doante, ademais de publicitar servizos como garantía de reinicio do proceso sen custo en caso de falecemento da crianza a partir do sétimo mes, ou asistencia psicolóxica para a xestante no caso de que desenvolva sentimentos afectivos polo feto.

A mensaxe subliminar é a limitación da nai ao seu papel biolóxico, transaccional, un instrumento necesario namentres a ciencia non desenvolva alternativas. Na banda deseñada New Statesmen, de John Smith e Jim Baikie (Crisis Comics, 1988-89), os superheroes gobernamentais eran fecundados en nais adolescentes primeiro, despois en baleas, á fin en matrices artificiais. Era así porque a nai é a peza falible do proceso. Por iso o discurso favorable á xestación subrogada tenta invisibilizala, agochala, minimizar a súa presenza no procedemento, mesmo ofrecendo aos contratantes ao opción de non coñecela, nin tan só véla diante á hora de recoller o bebé. Escena que nos deixou o filme A illa (The Island, 2005), do pirotécnico Michael Bay, na que as mulleres ricas posuían clones que xestaban os seus fillos por elas e eran despois executados sen miramentos.

“A mensaxe subliminar é a limitación da nai ao seu papel biolóxico, transaccional, un instrumento necesario namentres a ciencia non desenvolva alternativas. “

Este discurso, esporeado por partidos políticos liberais e amplificado por medios de comunicacións afíns e redes sociais, ten detrás evidentes motivacións económicas, malia que se queira disfrazar engadíndolle o adxectivo altruísta. Basta seguir o ronsel dos cartos para decatarse que esta cousificación e mercantilización de nais e crianzas non ten finalidade social. No caso de querer garantir todos os modelos de familia tal como afirman, avogarían por mellorar a Lei de adopción de 1997 e tentarían fomentar solucións como o acollemento familiar. Nin na máis desalentadora das antiutopías pensaramos empregar o slogan “Non merques, adopta” aplicado a un ser humano.

Teñen, porén, unha causa máis para defender a xestación subrogada fronte ás alternativas, e é puramente egoísta, autocompracente. Trátase do degoiro da perpetuación, da transmisión do propio material xénico. A teoría do xene egoísta de Richard Dawkins ficaría acreditada. O nivel de ingresos garantiría así o dereito á reprodución, como en Soños eléctricos, de Ramón Caride (Xerais, 1992), onde nunha sociedade estratificada só os máis ricos podían reproducirse libremente e de xeito biolóxico, namentres os parias debían ser autorizados e se reproducían por clonación.

Lendo entre liñas, a urxencia por lexislar este fenómeno por parte da clase política agocha a lexitimación de prácticas pasadas, normalizadas por situacións de guerra ou totalitarismo. O roubo de nenos do franquismo, o Lebensborn nazi ou os campos de violación xaponeses en Corea. Subxace a mesma ideoloxía clasista, a mesma aporofobia: a crianza estará mellor nunha familia economicamente saneada que coa súa nai biolóxica, terá garantida unha mellor vida material, non importa o seu dereito á identidade, mais vivirá para sempre cunha identidade simulada.

“Trátase do degoiro da perpetuación, da transmisión do propio material xénico. A teoría do xene egoísta de Richard Dawkins ficaría acreditada. O nivel de ingresos garantiría así o dereito á reprodución.”

Non hai altruísmo onde hai asimetría de poder. En Despois do cataclismo (Urco, 2015), María Alonso formulaba unha sociedade represiva na que as xestantes eran rapazas desposuídas, confinadas en centros de adoutrinamento onde se lles lavaba o cerebro para as convencer de seren heroínas en servizo ao réxime. Na nosa realidade non cómpre o adoutrinamento das nais —que non teñen outra saída, non poden escoller— senón da opinión pública, se pode ser dende a nenez, con libros infantís como Esperando a Pingüi.

O futuro semella esperanzador: cada día máis gobernos pechan a porta á xestación subrogada, como Portugal, que ven de tombar a súa Lei en agosto. Namentres, agardemos que as máis de dúas mil granxas de mulleres recoñecidas, como as incubadoras da novela de Alonso, sexan cerne de sororidade e semente de revolución.

Sada, 8 de outubro.