"A comisión do Alvia está comezando a abrir gretas no pacto de silencio"
ENTREVISTA | Alexandra Fernández
Laura R. Cuba | Compostela | 29 de outubro. A deputada de En Marea no Congreso, Alexandra Fernández (Vigo, 1988) é unha das políticas galegas que forma parte da comisión de investigación do accidente do Alvia de xullo do ano 2013. Detrás das 80 persoas falecidas e as 144 feridas xurdiu a plataforma de vítimas Alvia 04155, coa que Fernández xa se ten reunido en numerosas ocasións. Encargada dentro do seu grupo parlamentar de levar o asunto, a política encara o proceso con confianza en lograr axitar a opinión pública e crebar o discurso de silencio dos grandes partidos.
Cales son as últimas novidades da comisión de investigación?
Novidades de momento non hai, vai todo segundo o calendario. O que estamos a ver nas últimas semanas xa son as comparecencias dos altos cargos que tiveran responsabilidade no momento do accidente. Esta última semana tivemos o ex director de seguridade de Renfe [Antonio Lanchares] e o ex director de seguridade de Adif [Andrés Cortabitarte]. Un deles xa foi cesado [Lanchares], mais o outro, que dimitiu [Cortabitarte] parécenos un escándalo que siga tendo un posto de responsabilidade, que siga xestionando o público cando é a persoa responsábel de desconectar o sistema de seguridade, foi quen avalou isto, e de avalar a posta en servizo da liña cando non cumpría con toda a documentación. Entón, cando hai responsabilidades tan evidentes e claras, o que botamos en falta dos diferentes gobernos, tamén llo pedimos ao Partido Socialista, é que haxa maior contundencia á hora que esta xente deixe de ter cargos públicos e que as nosas vidas deixen de estar nas súas mans.
Saíches cunha sensación amarga destas sesións?
Si, a sensación é dura porque moitas veces vemos que segue imperando a política do silencio e o pacto do silencio. Non todos os grupos parlamentares van a esa comisión con vontade de chegar ao fondo da cuestión. Esta mesma semana, o avogado do maquinista ven de denunciar unha intervención de Celso Delgado, o portavoz do Partido Popular. Unha vez que rematara a comisión e xa co que supuña que era o micro pechado, escoitouse a Celso Delgado dicirlle a unha das técnicas que non se preocupara, que toda a culpa era do maquinista. Polo tanto, van coas ideas e as sentencias xa feitas da casa e teñen pouca vontade de que se indague máis. Nese sentido, as posicións están un pouco enquistadas, e é a nosa responsabilidade tamén de que isto saia para fóra e que a xente se preocupe polo que pasou. Temos que conseguir que quen teña responsabilidade teña que asumila a base de presión política.
Perante esta situación, confías na utilidade real da comisión?
Eu si creo que ten unha grande utilidade, principalmente porque estamos ante unha política de silencio. A política de silencio rómpese a través da forza da opinión pública. Entón, esta comisión vai servir para poñer isto no centro do debate e que a opinión pública presione para que se asuman responsabilidades. O que non podemos facer é deixar que quede baixo esa política do silencio. Un exemplo é o do metro de Valencia. Pechouse, houbo política do silencio, toda a responsabilidade era do maquinista… E foi grazas á loita das vítimas e o detonante da opinión pública –o caso foi documentado nun programa de Salvados– escandalizada ante todas as neglixencias que se reabriu o caso. O que queda claro é que a presión política e mediática é moi importante nun Estado no que é evidente que a separación de poderes é moi limitada. No caso de Angrois vimos como o caso se abriu e pechou varias veces. Non hai separación de poderes real e aí a opinión pública aí ten moito poder.
“As posicións están enquistadas, van coas ideas xa feitas da casa e teñen pouca vontade de que se indague máis”
“O que queda claro é que a presión política e mediática é moi importante nun Estado no que é evidente que a separación de poderes é moi limitada”.
A respecto desta separación de poderes, notaches que mudara a posición do PSOE neste asunto desde que chegou ao goberno?
Eu creo que viña dun pacto de silencio co Partido Popular desde hai moitos anos, negándose a esta comisión. Grazas á nosa insistencia no Congreso e a que coincidiu ademais un momento de convulsión interna dentro do partido, foi o que permitiu que a comisión saíse adiante. Agora ben, unha vez a comisión está en funcionamento ao Partido Socialista non se lle ve moita vontade a que isto chegue ás últimas consecuencias. A presión política ás veces obriga a dar pasos, mais isto tampouco ten por que significar unha mudanza real á hora de querer investigar. Vense obrigados e o que temos que facer e estamos a facer é continuar presionando, seguir intentando buscar a verdade e seguir intentando que isto estea no debate público, que cada vez máis xente coñeza que pasou.
Na túa opinión, como cres que intentarán evadir responsabilidades?
Hai variacións. Nun primeiro momento tanto o PP como o PSOE mantiñan unha posición de defensa uns aos outros, e a medida que vai avanzando a comisión comezan a abrir gretas dese pacto e cada un está indo máis a unha política de salvagardar a cadanseus membros do seu partido. O Partido Popular trata sistematicamente de defender única e exclusivamente a Ana Pastor mentres o Partido Socialista téntao con José Blanco. Ou sexa, o Partido Popular trata de negar que a desconexión do sistema de seguridade –que é o que lle corresponde a Ana Pastor– fose determinante e o Partido Socialista intenta evidenciar que a modificación do proxecto –que non se instalase o sistema ARTMS até Santiago– non é relevante. A comisión do Alvia está comezando a abrir gretas no pacto de silencio. Cada un está na súa estratexia de intentar salvarse. O PP e o PSOE deberan deixar dunha vez por todas de facer de escudo daquelas persoas que puideron ter responsabilidade e permitir que se investigue de verdade.
“O PP e o PSOE deberan deixar dunha vez por todas de facer de escudo daquelas persoas que puideron ter responsabilidade e permitir que se investigue de verdade”.
Como ves tu o papel das vítimas nesta comisión?
O que estamos vendo é que ese pacto de silencio entre PP e PSOE dase sistematicamente na propia mesa da comisión e son capaces de determinar todo o que ten que ver coa ordenación da comisión. Iso foi o que fixo que non puidesen intervir ao final como eles pretendían. Si que é certo que o PSOE deixou aberto que poidan intervir ao final, tal e como pediamos nós, así que imos insistir neste tempo porque cremos que as vítimas son quen ten que facer a valoración de se esta comisión foi útil ou nos porque en primeira instancia facémolo por eles e por elas. Entón para nós é moi importante que eles poidan vir ao final e valorar se cren que a Comisión serviu, que fagan unha contestación aos cargos que pasaron por aí e que nin quixeron reunirse con eles… Penso que teñen dereito a poder responderlles en última instancia.
Como é a túa relación coa plataforma ou xa persoalmente coas vítimas?
Teño un trato moi fluído xa desde hai tempo, desde o principio da lexislatura que empecei a traballar con eles. A verdade é que moitas veces quíxoselle achacar á plataforma certo grao de emotividade nas súas declaracións ou cando trataban de procurar responsabilidades. Non obstante, cando un fala coa plataforma de vítimas dáse de conta de que é todo o contrario. É xente que tivo que investigar, formarse, falar con moita xente para poder formarse unha composición de lugar moi obxectiva. Iso quedou clarísimo cando veu comparecer o presidente da plataforma de vítimas. Había un montón de motivos xustificados e moi ben investigados. Creo que precisamente o PP e o PSOE non queren que volva a plataforma de vítimas porque tira abaixo a súa argumentación de que lles move a dor e até certo grao de vinganza, chegan a dicir. Cousa que non ten nada que ver coa realidade do que é a plataforma.
“O PP e o PSOE non queren que volvan comparecer as vítimas porque tiran abaixo o seu argumento de que as move a dor ou a vinganza”
Moita xente destaca, de feito, a dignidade da plataforma de vítimas.
Si, eu de verdade teño que agradecerlle á plataforma toda a capacidade de investigación que teñen porque boa parte do traballo que teño que facer é máis doado grazas a que eles teñen dossieres e dossieres feitos de moita investigación que facilita o noso labor. É unha plataforma moi formada, coas cousas moi claras. Eu en maio reuninme con Violeta Bulc –comisaria europea de Transportes– en Estrasburgo e tratamos o tema do accidente. A súa solicitude é que se reabrise a comisión e penso que a Europa non lle gusta nada a actitude que está tendo o Estado español, que é absolutamente vergoñento. Creo que o que está a pasar aquí non acontecería en ningún outro lugar da Unión Europea. Non ten parangón. Desde a UE están apretando cada vez máis e desde o goberno están tratando de retrasar o último informe da Unión Europea porque é un golpe moi forte á suposta independencia da CIAF.
Tirando dun paralelismo, cres que a procura de xustiza destas vítimas ten moito a ver cunha loita de David contra Goliath? Fronte á maquinaria estatal que encobre e deixa pasar anos, xa case tirando dunha política do esquecemento.
Eu creo que grazas a que se moveron todo este tempo hoxe está aberta a investigación, a Unión Europea esíxelle outra investigación ao Estado español, a vía xudicial segue aberta… e é todo grazas a ese traballo que levan. Neste caso si é certo que é un David contra Goliath, mais é que este caso está tan podre que é moi difícil sostelo. Ao mínimo que un rasque e investigue un pouco, ao mínimo que impregne algo á opinión pública, isto cae abaixo por todos lados. A maior proba que ten que pasar a asociación de vítimas é conseguir superar a primeira fase de silencio. Unha vez superada esa fase, o relato de que o maquinista era o único culpábel fai augas por todos lados. E é o que estamos a ver na comisión.
Isto puidéchelo vivir na túa propia experiencia. Foi viral aquel vídeo teu no que falabas cunha técnica e ela facía auténticos malabares para non confirmar que se o sistema ARTMS estivese activo, o accidente non tería acontecido.
Si, hai varias desas. Xa hai xente de altos cargos que dixo na comisión claramente que hai presións políticas dentro de Renfe e de Adif e do Ministerio. Non hai máis que ver o que pasou co ex presidente da CIAF, Vicente Rallo, que ás once da mañá estaba a dicir que Ana Pastor impedira que se reabrira a investigación e, nun procedemento nunca visto no Congreso, a este home permíteselle rectificar na tarde. Isto sáese de todo o funcionamento normal e democrático da Cámara. Foi pactado unilateralmente entre o presidente da Mesa e o Partido Popular. E se pasan estas cousas absolutamente inauditas é porque non son capaces de soster a mentira, fai augas por todos lados.
“Non hai máis que ver o que pasou co ex presidente da CIAF, que ás once da mañá estaba a dicir que Ana pastor impedira que se reabrira a investigación e permíteselle rectificar na tarde. E se pasan estas cousas absolutamente inauditas é porque non son capaces de soster a mentira”.
A plena luz pública, ademais.
Claro. É un señor que pola mañá di unha cousa, é ameazado por Ana Pastor publicamente e á tarde está rectificando… A diferenza é que antes isto acontecía a porta pechada, e é que cando tu tes unha comisión de investigación é á vista de todos, da opinión pública, cales son as presións que está a haber en Adif e Renfe?
Ti cres que está a haber unha mudanza na opinión pública grazas a esta comisión de investigación?
Eu creo que si. Aínda faltan ademais que cheguen os cargos políticos. Unha das primeiras cuestións e de xustiza é que aquí o maquinista non é o único responsábel. Creo que esta comisión serviu ademais para que na opinión pública calase un pouco máis cales eran todas as responsabilidades que estaban detrás ademais da primeira máis inmediata e visíbel que podía ser o despiste do maquinista. Creo que cando veu o maquinista, Francisco José Garzón, tivo a oportunidade de falarnos. Pensamos que non debía ter comparecido, o pobre home non tiña que volver colocarse no ollo do furacán, mais creo que tamén serviu para que moita xente reflexionase e se puxese na súa pel. Calquera traballador pode despistarse, e este señor foi sometido a un escarnio público e foi sinalado no minuto un. Nisto, polo menos, si que se avanzou. Comeza tamén a calar na opinión pública que hai responsabilidades máis profundas como a desconexión do sistema de seguridade, así como a modificación do proxecto. E isto cando aínda estamos a metade da comisión.
“A comparecendia do maquinista serviu para que a xente reflexionase e se puxese na súa pel. Calquera traballador pode despistarse e el foi sometido a un escarnio público desde o minuto un”
Colle forza logo a idea de que o maquinista é a cabeza de turco e está a facerlle xogo a alguén.
Si, en Galiza tamén estamos moi acostumados a ver este tipo de procedementos. Cando pensamos no maquinista como cabeza de turco pensamos no capitán do Prestige ou no terrorista incendiario que é o responsábel de todo e non a política forestal. É tan evidente que se trata de inventar ou culpabilizar unha única persoa para agochar todas esas deficiencias estruturais que cada vez está máis podre e é máis evidente. É o que temos que facer tamén como En Marea, o noso obxectivo é evidenciar isto. Probablemente sexa moi difícil chegar a unha única conclusión porque, como digo, as partes están tentando ocultar as súas responsabilidades mais para nós é moi importante colocar isto na opinión pública.
As propias vítimas tamén son conscientes desta operación contra o maquinista.
Si. É moi difícil para unha nai ou un pai que perde un fillo, sabendo que esa persoa efectivamente tivo un despiste e se equivocou. Máis que nada porque precisas atopar responsábeis e explicar por que. Claro, o maquinista é a persoa máis evidente. Todo o exercicio que tiveron que facer para profundar e ver que había outras responsabilidades ten un mérito moi importante, e creo que a posición das vítimas a respecto do maquinista é para quitar o chapeu.
Até onde cres que chega o teu papel na comisión, de cara ás vítimas e ao servizo público?
Eu sinto unha responsabilidade moi alta, porque ademais véxome todas as semanas coas vítimas. Cando coñeces as historias e lle pos cara á xente, as cousas pesan doutra forma. Sinto moita responsabilidade cada vez que teño que intervir para poder sacar a máxima información. Ten unha parte de recompensa cando ves que se vai facendo evidente que as vítimas teñen razón e ten tamén un punto de frustración porque ves que só tes sete minutos e moitas veces hai cousas que caen fóra ou non se responden. Eu vívoo entre eses dous extremos: a satisfacción cando conseguimos algo e a frustración cando das contra ese muro do silencio, tamén porque sinto o peso enriba de que levan cinco anos pelexando por esta comisión. É unha oportunidade moi importante, e cada sesión da comisión vívoa con ese peso enriba.
É difícil non sentir tamén propia esa dor.
Si, si.. Eu moitas veces téñome que controlar porque ás veces venme a emoción, a mesma que viven as propias vítimas. Non as podo sentir igual, mais de falar con elas e coñecelas síntelo así.
Falas da frustración dos límites de tempo e capacidade desta comisión. Outra das forzas que está a presionar neste asunto é a Unión Europea. Que esperanzas tes a respecto do que se faga desde esa instancia?
Desde a Unión Europea a diferenza co Estado español é abismal. Primeiro, a UE recibe as vítimas. Desde o Estado español ninguén quixo recibir as vítimas. Unha indecencia enorme no trato coas vítimas. Claro, as consecuencias diso tamén son que por un lado a política española era tratar de construír unha trama arredor da culpabilidade do maquinista e na Unión Europea era buscar as causas do accidente. Os informes son totalmente contraditorios e a UE o que lle está a pedir ao Estado español é que investigue as causas subxacentes, as de verdade. Foi un paso moi importante, porque ao final os diferentes gobernos son so primeiros en dicir que hai que aplicar todo o que di Europa e moitas veces esquecen facelo para o malo, como neste caso. Seguimos aí parados e penso que o actual ministro de Fomento debe tomar unha decisión seria e contundente. Non chega con reunirse un día coas vítimas e dicir que as tes en conta, dar pasos tímidos… Cómpre reabrir a comisión de investigación. E se o actual director da Comisión de Investigación de Accidentes Ferroviarios se nega a realizar esa investigación, debería ser cesado por non cumprir co deber no seu cargo. É moi sinxelo. O que debe facer o PSOE é dar pasos contundentes para cumprir co que está mandando Europa.
Ves algún risco de que a UE poida abrir un expediente ou aplicar sanción ao Estado español pola súa neglixencia?
De momento sabemos que hai un novo informe emitido pola UE que se está a atrasar porque non interesa, mais sabemos que vai nesa liña de reclamar ao Estado español, mais tamén é competencia do Estado español. Se o Estado segue paralizando esa opción, eu creo que habería que ir á vía de que sexa a propia ERA, a Axencia Ferroviaria Europea, a que leve a cabo un informe sobre o accidente, mais esa debería ser a última vía. A primeira debería ser que o Estado español cumpra e obrigue o ministro a facer esa investigación.
A entrevistada
Alexandra Fernández
Vigo, 1988. Deputada galega de En Marea no Congreso dos Deputados. Arquitecta. Forma parte de Anova-Irmandade Nacionalista desde a súa constitución.
Chegou a ser cabeza de lista de En Marea en 2015 pola provincia de Pontevedra após un proceso de primarias. No grupo parlamentar traballou en temas ligados a transición ecolóxica, agricultura, pesca e alimentación, alén de ser voceira na Comisión de Investigación do accidente ferroviario de Compostela
#Angrois
Un ano despois, Blanco (PSOE) e Pastor (PP) seguen zafando
A comisión de investigación sobre o accidente de Angrois cesou no Parlamento español a principios de febreiro de 2019 coas declaracións a porta fechada dos ex ministros de Fomento. Aquí unha escolma dos argumentos cos que continúan eludindo calquera responsabilidade.
“Espero que se sinalen os culpábeis e que morran da vergoña”
Falan as vítimas do Alvia. “Puxemos contra as cordas o sistema político e xudicial español. No Estado español é claro que non está garantida a independencia xudicial”, di Eperanza Fernández.
“A Pilar Cancela, que parecía moi cariñosa, quérolle dicir que produce dor escoitala”
Falan as vítimas do Alvia. “Somos unhas vítimas sen recursos, que nos defendemos dun Estado que matou aos nosos fillos e terminou coa nosa vida”, di Asunción Ferreiro.
“80 mortos, 4 anos de cadea: unha pena leve, non?”
Falan as vítimas do Alvia. “Ves actuar os políticos e esperas que desa antítese saía unha síntese que nos beneficie aos cidadáns”, di José A. Gayoso. “Non sei que conclusión tirará a Comisión, pero que saía á luz pública todo isto xa é un gran logro para uns particulares que fomos menosprezados”.
“Esperamos que o Parlamento galego cree tamén unha comisión do Alvia”
Javier García, portavoz da Plataforma de Vítimas do Alvia, di que teñen en fronte a 40.000 millóns de inversións de Adif nos últimos anos e aos dous grandes partidos. “Resulta que estamos loitando contra o Estado, contra empresas públicas que se financian cos orzamentos do Estado e teñen os seus propio bufetes e por riba contratan outros… ou contra avogada do Estado, que é algo que non me entra na cabeza, que en vez de defender ás vítimas, defende os intereses de Adif.”
A Entrevistada
Alexandra Fernández
Vigo, 1988. Deputada galega de En Marea no Congreso dos Deputados. Arquitecta. Forma parte de Anova-Irmandade Nacionalista desde a súa constitución.
Chegou a ser cabeza de lista de En Marea en 2015 pola provincia de Pontevedra após un proceso de primarias. No grupo parlamentar traballou en temas ligados a transición ecolóxica, agricultura, pesca e alimentación, alén de ser voceira na Comisión de Investigación do accidente ferroviario de Compostela