"O réxime de Ortega está en situación terminal"

Ivannia Salazar | San José (Costa Rica), 18 de decembro. Dora María Téllez, de 64 anos, é coñecida en Nicaragua como a Comandante 2. Defende –a pesares de ter sido unha destacada guerrilleira– a loita pacífica contra o goberno de Daniel Ortega, quen fora o seu compañeiro de guerrilla no Frente Sandinista de Liberación Nacional contra a ditadura de Anastasio Somoza, derrocado en 1979. Deixou o FSLN en 1995 para fundar o partido Movimiento Renovador Sandinista. Téllez falou con adiante.gal ao se cumpriren oito meses do inicio da vaga de protestos contra o goberno, iniciados por causa dunha reforma da seguridade social que puxo en causa o goberno nicaraguana, cualificado por Téllez como “ditadura”.

Fai oito meses que comezaron as protestas. Cal é a situación actual en Nicaragua?

Hai un enorme desemprego e unha contracción sen vistas de recuperación porque non hai ningunha credibilidade no réxime de Daniel Ortega. Non hai confianza nin ningún sinal que lle diga á xente que a condición de vida vai mellorar, e iso é o que ten a economía familiar en caída libre. Isto é moi grave porque nun país de 6 millóns de habitantes onde 400.000 persoas carecen de emprego ou ingresos estamos a falar dun problema severo en materia de pobreza. Os inversores estranxeiros cruzan os brazos porque non hai ningunha garantía legal. Agora mesmo non hai estado de dereito, non hai lei. O que o pobo de Nicaragua expresou en abril débese a unha acumulación de agravios que ademais empeorou. Hai máis de 500 mortos e asasinados e case cincuenta mil nicaraguanos no exilio, dos cales polo menos corenta mil están en Costa Rica. Por máis que os países que os reciben sexan solidarios, o exilio é unha condición complexa, difícil. A situación dos exiliados é realmente dura. Algúns desesperan e regresan, e entón son secuestrados.

As organizacións de dereitos humanos falan de centenares de mortos e detidos desde abril…

Hai unha represión de calquera tipo de actividade de protesta no espazo público ou privado. A policía persegue e apresa. Non hai dereitos legais de ningún tipo. Ninguén está protexido. Todos os días rexistramos o secuestro de numerosas persoas en todas as partes do país, a maior parte mozos e líderes sociais. A día de hoxe, dentro das cadeas hai case 600 persoas detidas durante estes meses –das cales medio centenar son mulleres– e 10% delas están en condición de enfermidade severa. Estes son dos que temos constancia, mais hai moitos casos non rexistrados. Esta cifra é a estimada por diferentes organizacións de dereitos humanos, é unha cifra récord na historia de Nicaragua, nunca houbera unha cantidade tan grande de presos e presas políticas. E todos os días hai secuestros por parte da policía. Chamámolos así porque non son capturas, non hai ordes de captura contra ninguén. Son secuestros sen orde xudicial, sen seguir os procedementos legais.

Cal é entón o papel dos xuíces neste momento? Mantén a súa independencia o Poder Xudicial?

Hai sete xuíces perfectamente identificados que son os que están procesando os cargos que Ortega está a mandar. Encárganse de dar sentencias condenatorias sen probas, sen evidencias, sen permitirlle á defensa que interveña, sen presenza dos familiares dos acusados, en xuízos pechados, sen acceso aos medios de comunicación. Estamos falando dun réxime ditatorial, isto é unha ditadura sen regras de ningunha especie.

Que pasa coa mesa de diálogo?

Está basicamente cancelada. Desde xullo Ortega non senta á mesa a pesares de que os bispos seguen dispostos a continuar como mediadores. A Alianza Cívica que exercía o papel de representación social para o diálogo tamén está dispoñíbel, mais Ortega non quere dialogar. Está esperando que pase o tempo e así dominar a rebelión, mais esta é unha rebelión que xa leva máis de sete meses e que agora está a se manifestar cun boicot económico moi poderoso á empresa de distribución de combustíbeis dos Ortega Murillo. Hai un boicot cidadán ao mecanismo económico desta familia. Por outro lado, hai constancia dunha acelerada carreira da familia Ortega Murillo e os seus achegados na realización de operacións de traspaso de diñeiro e propiedades a persoas interpostas para tratar de evadir eventuais sancións de Estados Unidos ás persoas involucradas nesta represión e en actos de corrupción. Hai unha danza de millóns e millóns de dólares que están tratando de ser evadidos.

Quen apoia o goberno?

Eles teñen un segmento de xente que os defende, é o que chamamos o Orteguismo, xa que nin sequera o Frente Sandinista os apoia. O Frente Sandinista practicamente liquidárono. O Orteguismo compóñeno persoas que estiveron na guerra contra Somoza, mesmo algúns foron comprometidos como paramilitares durante estes meses; xente que depende economicamente do seu mecanismo político e xente fanatizada. Todas as ditaduras sempre teñen un público fanatizado. As enquisas xa lle din a Ortega que ten un apoio non maior de 12% nunha eventual elección, e iso que en Nicaragua non respondemos moitas veces ben nas enquisas, porque temos desconfianza de quen está a facelas.

“Ortega ten comprimida, como quen comprime un resorte, a mobilización popular, mais en canto se lle canse o dedo, e vai cansar en pouco tempo, a mobilización vai volver á rúa.”

E como é financiado?

O diñeiro venezolano suponlle a Ortega un fluxo duns 500 millóns de dólares ao ano, o que é como unha cuarta parte do Produto Interior Bruto anual de Nicaragua, mais ese diñeiro –que lle servía a Ortega para poder manobrar– xa non existe. E ademais os ingresos fiscais caeron porque caeu a actividade económica. Desde o punto de vista dos fluxos de fondos, non conta con fluxo de outros países e os fluxos de organismos internacionais están sendo cada vez máis lentos, máis coidadosos ou mesmo están a deterse porque o Banco Mundial non quere que o diñeiro que poida proporcionar apareza usado na represión. Hai fondos que están retidos porque non hai ningunha garantía de que non vaian ser usados polo aparello represivo de Ortega.

Que previsión fai do que vai acontecer? Ortega está vello, vostede indica que o apoio popular é pouco… Que contempla no medio-longo prazo?

Vexo o réxime en situación terminal. Non ten ningunha probabilidade de recompoñer os factores que lle garantan establecer de novo unha presenza hexemónica. Ortega ten comprimida, como quen comprime un resorte, a mobilización popular, mais en canto se lle canse o dedo –e vai cansar en pouco tempo– a mobilización vai volver á rúa. El non resolveu isto e tampouco logrou recompoñer as alianzas que tiña antes de abril, a principal das cales era coas cámaras empresariais, que dixeron que non pode haber unha recomposición se non hai polo menos un compromiso de eleccións adiantadas para resolver por vía pacífica esta situación. Ademais, hai miles e miles de nicaraguanos demandando xustiza para as persoas asasinadas e pedindo a liberación dos presos políticos que están detidos de xeito ilegal. Ortega ten tres grandes problemas agora mesmo: ten unha ampla maioría do pobo en contra, non gañaría unhas eleccións nin aínda que fixese bruxaría, non ten fondos, non ten a súa alianza principal coas cámaras empresariais e ten unha confrontación aberta e brutal coa Igrexa católica, o que é tremendo nun país como Nicaragua, e logo de que os Bispos ademais foran chamados polo propio Ortega para facer de mediadores…

“Ortega ten tres grandes problemas: unha ampla maioría en contra, non ten fondos, e ten unha confrontación aberta e brutal coa Igrexa católica. Non gañaría unhas eleccións nin aínda que fixese bruxaría.”

Cal é a relación do goberno coa comunidade internacional?

Ten un illamento internacional case total. A súa relación cos países da Organización de Estados Americanos (OEA) é practicamente cero, reducida a Venezuela e timidamente a Bolivia, así como a un par de países caribeños. A OEA está coa ollada sobre Nicaragua, o secretario xeral Almagro formulou a necesidade de ir traballando para convocar a aplicación do artigo 20 da Carta interamericana democrática, que é algo forte porque implicaría convocar a Asemblea Xeral da OEA para ver o tema. E hai un grupo de traballo de doce países de América Latina que está dándolle seguimento ao asunto de Nicaragua. Iso dános unha idea do illamento que ten. O mesmo en Europa. Fai un mes, Ortega aparece una televisión falando barbaridades de Francia, de España, de Alemaña…

E Estados Unidos?

A relación que Estados Unidos tiña co goberno de Ortega acabou. En setembro de 2016 houbo unha audiencia no Comité de Relacións Exteriores do Congreso e o encargado de América Latina dixo que até ese momento as relacións do goberno con Nicaragua foran sen problemas, mais que xa tiñan varios: as restricións progresivas dos espazos democráticos e as relacións con Rusia. De setembro de 2016 até agora as cousas agravaron enormemente. En Estados Unidos están falando de que antes de finalizar esta lexislatura [segundo o calendario, o pasado sábado 15 de decembro] debería terse aprobado unha lei que nós chamamos a Magnitsky nica, que é unha versión da lei Magnitsky mais aplicada exclusivamente a Nicaragua. Sancionaría funcionarios do réxime comprometidos na represión e na corrupción, incluíndo a familia Ortega Murillo. Isto sería unha especie de morte financeira a nivel internacional. Ortega non logrou recompoñer ningún destes factores e o que acontece é que todo vai empeorando e empeorando, e o réxime vai seguir na súa agonía.

Atrévese a facer unha previsión de canto pode durar esta agonía da que fala?

Como toda agonía, esta pode ser longa. Porén, eu son máis da versión optimista, creo que vai durar un pouco máis de tempo mais non moitísimo tempo porque o nivel de crise que hai na economía non se pode xestionar, mesmo para a soster do aparello represivo. O Goberno tamén precisa medios para manter todo isto operativo, no legal e no ilegal. O feito de que sexa un réxime en condición de agonía non fai que non sexa perigoso, porque segue a ser moi perigoso e está a facer moito dano. A miña experiencia persoal é o único que teño. En xullo de 1978 ninguén apostaba que a ditadura da familia Somoza estaría liquidada en xullo de 1979. Aínda en decembro de 1978 tiven a oportunidade de conversar con algúns expertos en América Latina que dicían que era absolutamente imposíbel a caída da ditadura e estabamos a seis meses de que acontecerá. É máis, a represión despois da insurrección de setembro de 1978 foi brutal, a operación de limpeza foi como a que fixo Ortega e despois de semellante e brutal matanza, simplemente o réxime non puido deter o que seguía.

“Isto vai durar un pouco máis de tempo mais non moitísimo tempo. En decembro de 1978 tiven a oportunidade de conversar con algúns expertos en América Latina que dicían que era absolutamente imposíbel a caída da ditadura e estabamos a seis meses de que acontecerá.”

Que vai pasar se o goberno perde unhas hipotéticas eleccións?

Ortega canto máis tempo quere ganar, máis tempo está a perder. A rebelión de abril foi un grande movemento auto convocado coa participación de organización que foron creadas no camiño e outras que xa existían. O que se estivo a producir é unha converxencia de todas estas organizacións e movementos para se unificar fronte aos novos desafíos que presenta a saída da familia Ortega Murillo do poder. Está a producirse a constitución dunha unidade nacional de forzas que se está a preparar aceleradamente non só para a continuidade da mobilización e a loita pola liberación dos presos, senón tamén para un adianto das elección que se vai producir máis cedo que tarde, e para o que veña despois.

Hai quen a acusan directamente, como o caso do grupo Nicaragua Unida, de liderar un partido de extrema dereita e ser promotora da violencia en Nicaragua. Din textualmente que vostede é “o cerebro detrás do M19 de abril que causou morte e destrución”. Cal é o seu papel agora mesmo e que responde a estes sinalamentos?

A min teríame encantado ser o cerebro de toda esta rebelión. Teríame trastornado, estaría felicísima. Desgraciadamente non o fun, nesta rebelión non hai cerebro. Isto demostra que hai xente que nin sequera quere decatarse do que está a pasar e por intereses políticos e publicitarios trata de meter as cousas en caixas: ‘Se eu digo que esta é de dereitas algunha esquerda vai anoxarse’. É pura manipulación. Hai xente que aínda opera mediante códigos manipulábeis, á que lle din ‘estes son de dereita’ ou ‘estes son de esquerda’ e automaticamente reacciona en contra, sen preguntar.

Defínese como unha persoa de esquerdas ou de dereitas?

Eu sempre fun unha persoa de esquerdas. E denuncio que aínda que, en termos xerais, a esquerda mundial foi contundente contra o réxime de Ortega, aínda hai pequenos segmentos aos que chamo esquerda xurásica ou esquerda stalinista a quen non lle importa os crimes que están a cometer.

O mundo segue entón dividíndose en esquerda e dereita?

É complicado. Hai que falar en termos menos estilo caixa, hai que definir de que estamos a falar cando dicimos que somos de esquerda ou de dereita. Hai que definir a favor de que estamos e a favor de que non estamos. Hai moitos puntos de vista no mesmo lado e iso muda tamén segundo o país do que esteamos a falar, porque non é o mesmo ser de certo “lado” segundo o país de Europa ou de América Latina. Por poñerche un exemplo: hai xente que cre que en Venezuela houbo unha revolución e iso é completamente aberrante. Iso é como que vostede me diga que o réxime de Pinochet foi lexítimo.

“A min teríame encantado ser o cerebro de toda esta rebelión. Desgraciadamente non o fun, nesta rebelión non hai cerebro. Hai xente que aínda opera mediante códigos manipulábeis, á que lle din ‘estes son de dereita’ ou ‘estes son de esquerda’ e automaticamente reacciona en contra, sen preguntar.”

Vostede foi moi crítica con Venezuela desde os tempos de Hugo Chávez.

Si, porque para min francamente ese modelo de se erixir en metrópole cun discurso esquerdizante non me gusta. Chávez estableceuse cun discurso de que Venezuela, a punta de diñeiro, era unha metrópole; e cando o diñeiro acabou, acabou a metrópole. Ese tipo de modelos é un problema. Os venezolanos teñen tamén que resolver o seu.

Que pasa en Latinoamérica? Hai crise en Venezuela, Centroamérica ten índices moi elevados de pobreza e de violencia, hai un grande éxodo de persoas, Bolsonaro gañou en Brasil…

Móvense forzas moi complexas na rexión. Un dos factores principais é a tremenda corrupción, que mete todo o mundo no saco: a esquerda, a dereita, a de arriba, a de abaixo… non hai unha diferenciación ideolóxica da corrupción. Hai corruptos, ladróns, e a corrupción desacreditou o sistema político en América Latina. Outro grande problema é o narcotráfico. Nun ambiente de corrupción o narco xestiona un volume de diñeiro xigantesco. Unha vez que o tráfico de drogas de Colombia a Estados Unidos a través do Caribe foi controlado, todo ese tráfico foi trasladado a terra firme. É dicir, ao ismo centroamericano e a México. Iso causou verdadeiros problemas en todo o territorio, onde hai unha auténtica guerra. O volume de diñeiro do narco é capaz de corromper os gobernos de arriba a abaixo. Iso fai que perdan valor as representacións políticas e nesa perda sempre emerxen as ofertas extremas, con discursos do tipo ‘eu vou resolver isto matando delincuentes’ ou ‘vamos frear isto con man dura’, por exemplo.

Ese é un modelo, gardando as distancias, semellante ao de Filipinas.

Nese aspecto éo. Chega ao poder un home duro, solitario. Por exemplo, a figura de López Obrador en México é a que chega ao poder cun discurso de outsider da política mexicana, igual que Bolsonaro en Brasil, só que no outro lado do espectro. É un perfil populista, caudillista. A caravana cara a Estados Unidos demostra que o problema da rexión é grave. O nivel de crecemento en América Latina é lento, hai preocupación e iso vai da man da depreciación da política de partidos, da política orgánica. Non son bos tempos, porque este tipo de modelo como o de Bolsonaro é unha moeda ao aire. Os primeiros catro días moi alegres e os seguintes moi problemáticos, porque aínda que o prometera, non vai poder matar todos os delincuentes, porque vai haber violacións dos dereitos humanos… Estes son modelos que non son funcionais, e os pobos decátanse disto a curto prazo. Hai que recoñecer que tanto en Europa como en América Latina e Estados Unidos o auxe de personalidades colocadas desde fóra do sistema político é unha tendencia en auxe. Isto trae un incremento da xenofobia, un aumento do racismo, unha reafirmación dos nacionalismos extremos… Imos ver se iso se amaña, porque ao final é un péndulo que vai até un extremo e logo volve de regreso porque non se pode manter aí.

“Un dos factores principais [dos problemas en América Latina] é a tremenda corrupción, que mete todo o mundo no saco. Non hai unha diferenciación ideolóxica da corrupción. Hai corruptos, ladróns, e a corrupción desacreditou o sistema político en América Latina.”

“Outro grande problema é o narcotráfico. Hai unha auténtica guerra. O volume de diñeiro do narco é capaz de corromper os gobernos de arriba a abaixo. Iso fai que perdan valor as representacións políticas e nesa perda sempre emerxen as ofertas extremas.”

Falando de homes fortes e tipos de liderado, vostede foi moi importante dentro do Sandinismo e coñeceu a Ortega persoalmente. Cal é a diferenza entre o home que era antes e agora?

Ortega durante moito tempo foi un líder que escoitaba a xente, que escoitaba o seu entorno, trataba de conciliar unhas posición coas outras e progresivamente foi cambiando até se converter nun caudillo e actúa como tal. Os caudillos deixan de contribuír ao acordo para se converter nos que definen nunha contradición que é o que se vai facer. Esa é a evolución que seguiu Ortega.

Pero pódese dicir, como sostén a oposición, que Ortega é o mesmo que Somoza?

É practicamente igual, o mesmo modelo. Dirixe unha ditadura dinástica, familiar, cunha concentración total do poder político, cun control total das institucións, cunha creación dun grupo económico entre a familia e os achegados e con control do aparello policial, que usou con fins represivos. É unha repetición a escala da ditadura de Somoza.

Se todo isto é tal e como vostede o describe, que lle pasou a Daniel Ortega? Como se transforma un home que loitou contra unha ditadura nun ditador?

Esa mudanza prodúcese cando as ambicións non teñen límites e cando as institucións son fráxiles e non poden poñer límites a estas ambicións extremas. En Nicaragua hai unha enorme fraxilidade institucional, hai unha complicidade de grupos e elites que privilexiaron a súa tranquilidade e que obviamente permitiron o corremento de límites que van creando unha persoa como Ortega, con ambicións de poder tan grandes. En Europa hai unha cultura cidadá que lles pon límites a quen ten esas ambicións, mais aquí, Ortega logrou ir sorteando límites dentro do modelo político e a cultura política local até se colocar nesa posición.

“En Nicaragua hai unha enorme fraxilidade institucional, hai unha complicidade de grupos e elites que privilexiaron a súa tranquilidade. En Europa hai unha cultura cidadá que lles pon límites a quen ten esas ambicións, mais aquí, Ortega logrou ir sorteando límites.”

Que pasou para que vostede deixara o Sandinismo?

Desde antes de 1990, mais sobre todo nese ano, aproveitando a derrota electoral, xa formuláramos a necesidade dunha discusión, dun debate sobre o rumbo do Sandinismo e sobre o que debíamos aprender das leccións pasadas. Formulamos, en primeiro lugar, que o Sandinismo debía ter un compromiso democrático e absoluto. Isto era renunciar completamente a calquera intento de facer loita armada para mudar un goberno. O partido, polo tanto, tiña que democratizarse, porque naquel momento era un partido vertical, centralista, centralizado, que funcionara así no contexto da guerra e non era o momento de grandes debates. Porén, chegou o 90 e había que democratizalo. En segundo lugar, formulouse que o Sandinismo como oposición debería de converterse nunha opción construtiva que contribuíra á democratización do país e á mellora económica dos nicaraguanos. Estas formulacións, que semellan bastante simples, atoparon unha grande resistencia en Ortega e no grupo que despois se convertería na elite do Orteguismo. Ortega violaba os acordos tomados polos órganos do partido e facía o que lle daba a gana. As diferenzas fixéronse ben profundas e finalmente Ortega escolleu o camiño da difamación, da confrontación, das ameazas a quen estábamos sostendo teses diferentes ás del.

Naceu así o Movimiento Renovador Sandinista?

Fomos ameazados de morte, fomos obxecto de campañas de desprestixio en medios de comunicación que controlaba o propio Ortega e campañas violentas dentro do partido. Tratábanme de axente da CIA para arriba e agora río cando lembro diso. Ortega desatou unha furia e unha avalancha de coerción para que gardáramos silencio e nos axustaramos ao seu esquema. Finalmente, o grupo que iniciaramos este movemento avaliamos que non había nada que facer dentro do Frente Sandinista. Iso non ía mudar e non íamos ficar alí tratando de mudalo porque non era posíbel. Decidimos saírnos do Frente no ano 1995 e fundamos outro partido, que é o MRS. O MRS foi satanizado por Ortega, que nos quitou a personalidade xurídica dúas veces en 1998 e en 2008. Non é un partido que teña legalidade para participar en elección porque nos quitaron esta personalidade xurídica e temos desatada a persecución na nosa contra.

Ten medo?

Unha sempre ten medo. É completamente natural nestas circunstancias. O que pasa é que agora mesmo eu teño a mesma vantaxe que cando era moza: cando un é novo o medo é menor porque non viviu e agora, a estas alturas, o medo é menor porque o que me falta por vivir non é moito tampouco. Cando era guerrilleira vivira 20 anos, e agora deben ficar uns 20 anos por vivir, así que estou máis ou menos no mesmo punto. Unha sempre ten medo, mais adminístrao. Agora a decisión é, eu que quero facer cos anos que fican? Vou dicir que neste país houbo unha rebelión e eu non fixen nada? Non. Mellor corro os meus riscos. Como din os xogadores de póker, pago por ver.

“Temos que romper o círculo da violencia. Daniel Ortega está en guerra co pobo, mais non hai unha guerra civil. É o que el quixera.”

Cal é o seu papel agora mesmo?

Son membro da xunta directiva e da comisión executiva do MRS. Traballamos na mobilización, na protesta, nas denuncias e no traballo internacional. O partido foi asumido por un liderado novo, unha xeración de entre 30 e 40 anos, un relevo xeracional de primeira calidade, con xente moi comprometida cos valores democráticos, con mellorar as condición económicas e sociais da xente, con temas ambientais, de xénero… son unha xeración moza mais cunha grande experiencia, fortaleza e consistencia. Non podemos estar menor que satisfeitos dese relevo.

Cre que Nicaragua está nun momento de preguerra civil?

Estamos facendo todo o posíbel para que non haxa unha guerra. Os que participamos nesta rebelión, neste movemento, estamos empeñados en que en Nicaragua non se repita o xeito de saír da crise política e de ditaduras que tivo antes, porque entón o ciclo volve repetirse e o que estamos é intentando romper o círculo vicioso. Desta ditadura imos saír grazas a unha loita cívica e pacífica, a pesares de que hai voces que presionan por unha loita armada, porque a xente di ‘estannos matando, pois a tiros que entendan’, mais moitos de nós o que dicimos é que temos que romper o círculo da violencia. Daniel Ortega está en guerra co pobo, mais non hai unha guerra civil. É o que el quixera, porque para un ditador unha guerra civil é facer o seu agosto. Porén, mentres se manteña esta loita cívica, Ortega está nunha situación difícil, xa que o monopolio da violencia teno el, porque esta rebelión é unha rebelión non violenta.