"Son defensor absoluto de que hai que legalizar as drogas"

Erik Dobaño | Ames, 12 de xuño. Perfecto Conde está repasando a colección de Interviú na súa casa preto de Compostela. “Pensei que a tiña enteira”. Calza deportivos, fuma un puro e bebe unha copa despois do café da tarde. Ten 75 anos e é o autor dun libro case mítico para o xornalismo galego, La conexión gallega, del tabaco a la cocaína, que se publicou en 1991 e agora acaba de reeditar outro galego, Ramón Akal, recuperándoo do catálogo de Ediciones B. É un libro importante entre outras cousas porque é un traballo de xornalismo de investigación, ese tipo de xornalismo que desapareceu no país hai non se sabe canto. Conde saíu indemne dos malos hábitos dos mellores anos do oficio e sen un rabuño da mala costume de meter o nariz en asuntos turbios. Entre trago e calada, recostado nun sofá, o xornalista gasta hora e pico en recuperar recordos sen afectación de mestre. Despois, seguirá colocando a colección de Interviú en paquetes atados con cordas e coa primeira portada a vista, a de Marisol. A revista pechou hai poucos meses marcando un fin de época no xornalismo español. “A ver que fai Soledad Gallego en El País… non me sorprende que nomearan a unha muller, senón que elixiran a alguén da miña xeración”, di Conde, que malia todo segue esperando algo do xornalismo.

Como se decide a reimprimir o libro?

O libro publicárase en Ediciónes B a finais de 1991 e vendérase ben. Esgotouse en cuestión de meses. Pero a editorial, que agora pertence a Random House, non volveu editalo. Este ano, cando o asunto do narcotráfico volveu entrar en fase de máxima actualidade polo éxito da serie Fariña, máis pola serie que polo libro de Nacho Carretero, que xa se publicara hai tres anos, xa se sabe o que arrastra unha serie de televisión con éxito… Pois entón, de acordo con Ramón Akal, decidimos que podía haber interese en recuperar o libro. Eu decidinme o día que vin que en Amazon ofrecíase un exemplar da primeira edición por once mil e pico euros. Quen tiver cen exemplares para vendelos a ese prezo! Había que sacar o libro xa. Ramón dixo que eles editaban en vinte días e tardaron outros vinte en distribuílo. Eu non coñecía eses ritmos.

Mais só engadiu unha breve introdución, apenas hai cambios…

Vendo o que se ten publicado desde entón, incluído o libro de Carretero, pensei que o meu libro inda ten certa actualidade. Nunca tería reimpreso o libro como peza de antigüidade.

‘As proteccións políticas son o nervio da guerra do noso oficio e non se comprende nada se ignoramos isto’, di no libro un contrabandista suízo nunha desas frases que parecen sacadas dunha serie de ficción pero que foi dita diante dun xuíz. Tan pegada está, ou estaba, a política ao narcotráfico? Sen saír do país, no libro menciónanse conexións dos narcos, máis ou menos próximas segundo o caso, con tres ex presidentes da Xunta (Albor, Laxe e Fraga)…

Vou citar aquí a un xornalista norteamericano do que me desculpará que non dea agora o nome porque non me lembro… Deixou escrito que o primeiro que facía un narco era comprar un Mercedes, despois unha amante e despois compraba un político. É lóxico que o narcotráfico e a política teñan que ver, sempre tiveron que ver porque o diñeiro move moitas cousas e a política necesita do diñeiro. En Galiza, para empezar, houbo unha implicación directa do que foron os antecesores do narcotráfico, os contrabandistas de tabaco, na política do momento. Manuel Díaz González, Ligero, famoso contrabandista da Garda, chegou a ser vicepresidente da Deputación de Pontevedra por Alianza Popular; José Ramón Barral, Nené, foi moitos anos alcalde de Rivadulla; Vicente Otero, Terito, nunca tivo cargos políticos pero si unha relación persoal moi estreita con Fraga. Os narcos galegos ademais tiñan un gran espello en Colombia. Todos sabemos a relación de Pablo Escobar ou da familia Ochoa coa política. Así que política e narcotráfico, antes política e contrabando, foron da man. E seguen indo.

Fala en ‘La conexión gallega…’ de ducias de operacións antidroga, dunha batalla xudicial contra o narcotráfico en Galiza que deu froitos mais nunca conseguiu parar aquilo.

É que imposíbel paralo… Pararíase, claro, con métodos ditatoriais, sacrificando as liberdades e cos tanques na rúa… Pero non creo que nos gustase moito esa sociedade. É economía somerxida. Pero é que ademais as drogas usáronse sempre. Eu teño claro que a política meramente prohibicionista, represiva, sobre o tráfico e o consumo de drogas non é que estea condenada ao fracaso, senón que xa fracasou desde o principio. O que non entendo é por que xa non se fala de experimentar outras saídas ao problema…

A legalización?

Si. Hai vinte ou trinta anos inda se escoitaban voces de analistas ou de especialistas que defendían a legalización ou cando menos propoñían que se debatera esa posibilidade. Hoxe en día é un debate case perseguido.

Pero sucede, como vostede di, que o diñeiro move moitas cousas e a droga move moito diñeiro…

Pero inda que só fose por iso, por controlar ese enorme caudal de cartos, inda que só se fixera para que todo iso pagase impostos… Eu, desde hai moito tempo, son defensor absoluto de que hai que legalizar as drogas. E que non vexo outra saída. Nos anos oitenta dicíase do tabaco que a represión do seu tráfico clandestino non alcanzaba a interceptar máis do 10% do volume total; hoxe andan falando que si xa se anda no 20% respecto doutros tráficos… O 20% non parece moito, non? Sobre todo se pensamos nas décadas que se leva perseguindo o tráfico clandestino e o que se investiu neste aparato represivo. Non hai no mundo nin un só Estado que defenda a legalización como solución. Por que? Pois vai saber… os Estados teñen os seus exércitos, a súa industria de armas, os seus sistemas de orde… que pasaría se de súpeto non houbera que dedicar tanta policía ou tantos militares a perseguir narcos?

Como foi a investigación para este libro?

Non foi un libro proxectado. Eu publicara unha morea de artigos e reportaxes sobre o contrabando, o narcotráfico, as relacións coa política… Naquela época, a miña actividade profesional levoume a Colombia, México, Chile, Arxentina… Chegou un momento en que alguén de Ediciones B suxeriume facer un libro. Fíxeno. Pecheime cun ordenador portátil na casa dos meus pais, que herdara a miña irmá. E de regreso a Madrid, presenteime a un premio de investigación que concedía a mesma editorial. Ese mesmo ano presentouse tamén Francisco Umbral e gañou el o premio. Eu acadei o segundo premio e cobrei catro millóns de pesetas. Escribín o libro nas vacacións de agosto do 91.

Tivo problemas despois da publicación?

Só tivera un problema por un erro ao confundir o nome dunha persoa co do seu pai. Atribuíralle a el a vinculación cun proxecto para un casino no que o capital que andaba detrás era de narcos. O caso é que falei con esta persoa, que tamén era xornalista e coñecido meu, e díxenlle que o corrixiríamos na seguinte edición. A sorpresa foi que de alí a uns meses topeime coa demanda. Houbo o xuízo e perdeu a demanda. Eu denuncias de narcos só tiven tres, as tres de Laureano Ouviña, por reportaxes en Interviú. E tamén perdeu as tres. Unha vez tiven ocasión de xantar con el. Loxicamente non me respondeu a ningunha das preguntas, pero falamos durante horas. Era o que se di un tipo afábel.

Eu teño claro que a política meramente prohibicionista, represiva, sobre o tráfico e o consumo de drogas non é que estea condenada ao fracaso, senón que xa fracasou desde o principio.

Que pensou cando viu a foto de Feijóo con Marcial Dourado?

Algo sorprendeume, porque eu a Feijóo non o tiña no punto de mira… Pensaba que non tería esas debilidades. Despois, esa explicación que el dá dicindo que non sabía quen era Marcial Dorado… Mire vostede, hai que ser bastante despistado para non saber quen era. Eu mesmo publicara este libro dedicándolle un capítulo enteiro a Marcial Dorado, e publicara varias reportaxes nas que explicaba quen era Marcial Dorado. Parece ser que polo menos a min non me leu nunca. O que non sei é se aquela era unha relación de verán, ou era o que dixo a oposición no Parlamento.

Que significa esa foto?

Significa moitas cousas. Reflicte, entre outras cousas, como toda esta xente da economía somerxida, das drogas, do tabaco e de todo o demais, como se introduciu na sociedade. Como se chegaron a facer ricos moi rápido, senón tamén como se converteron en personalidades con moita influencia. Por poñer un mal exemplo, inda que eu nunca tiven un barco, ao meu barco non virían futuros presidentes da Xunta. Iso revela a influencia que chegaron a ter os narcos, e o atractivo que tiñan para a sociedade en xeral, para a economía, a política, as relacións públicas… Chegaron a ser pequenos deuses da vida moderna.

Esa foto [Feijóo con Marcial Dorado] revela a influencia que chegaron a ter os narcos, e o atractivo que tiñan para a sociedade en xeral, para a economía, a política, as relacións públicas… Chegaron a ser pequenos deuses da vida moderna.

Flaxelámonos coa suposta condescendencia da sociedade galega para con este tipo de prácticas?

Desde logo non é só neste país onde se dá esa atracción entre os poderes e a economía somerxida. México, Colombia, Arxentina, Italia… políticos e narcos eran uña e carne até hai unha décadas. Os galegos non somos condescendentes de máis, pero tampouco somos menos… e tiña que pasar así. Non sería difícil imaxinalo. Porque, que somos? Somos un país pequeno, cada vez máis empobrecido, ao que nunca se lle deron alternativas de desenvolvemento, no que se diminuíu todo o que se puido o sector primario. Iso, dalgunha maneira, foi tamén unha condena a buscarse a vida por canles clandestinas, subrepticias. E despois está o factor xeográfico. Dise que Deus creou as rías ao apoiar unha man despois de crealo mundo. Habería que pensar se Deus non sería narcotraficante, parece que as fixo adrede.

No libro declárase admirador de Baltasar Garzón. Que pensa hoxe, vinte e sete anos despois, da figura do ex xuíz?

Sígoo admirando. Pero son menos entusiasta. Sigo pensando que foi o xuíz que tivo máis coraxe, máis valor e máis dedicación ao combate contra o narcotráfico. Penso que se inspirou naqueles xuíces de Palermo que deixaron a vida na tarefa… neste aspecto sigo pensando que é un xuíz histórico. Agora ben, á vista de toda a súa traxectoria, eu hoxe revisaría a súa biografía cunha mirada máis crítica. Puido equivocarse nalgunhas cousas, e noutras puido tratalas con demasiada superficialidade.

Que caso acabou con Garzón, o da corrupción do PP ou a causa contra o franquismo?

Penso que os dous. Fora polo que fora, nestes dous asuntos eu teño que proclamarme a favor de Garzón. É evidente que aí se lle botaron enriba con toda a maquinaria do poder. Estamos no mundo que estamos. Quen ten o poder? Quen manda no mundo? Todos eses poderes o que fixeron foi defenderse, e levárono por diante.

Somos un país pequeno, cada vez máis empobrecido, ao que nunca se lle deron alternativas de desenvolvemento, no que se diminuíu todo o que se puido o sector primario. Iso, dalgunha maneira, foi tamén unha condena a buscarse a vida por canles clandestinas, subrepticias.

Naquela altura os xuíces empezaron a aparecer como os grandes defensores da democracia. Que pasou para que hoxe a Xustiza estea dando o espectáculo que está dando con Catalunya e coa represión das liberdades?

O que pasou foi que España, iso que para entendernos chamamos España e eu non sei moi ben o que é, está peor. Está peor todo, en xeral. Fomos cara atrás. No canto de andarmos a defender a liberdade, a igualdade ou o progreso, vivimos nunha época, tamén no mundo, tamén en Europa, no que a liberdade, a igualdade e o progreso son case considerados delitos. E por iso son perseguidos. Literalmente. E respecto da xudicatura, todo o relacionado con Catalunya é dramaticamente escandaloso.

Que pasou despois do período seguinte do que das conta no libro? Que foi daquel proceso 11/84 que cita tantas veces?

Si, o do tabaco… Pois que nunca chegou a resolverse. Que eu lembre, nin chegou a haber xuízo. Son as cousas da Xustiza española. Iso que agora Enric Juliana denomina a España sórdida. Efectivamente, eu creo que hai unha España que non acaba de entrar en Europa, que non acaba de democratizarse, que non acaba de ser ilustrada… parece que quere retornar sempre ás cavernas, non?

E quen era esa xente que empezou no contrabando de tabaco e acabou no da cocaína?

Parece ser que Miñanco ten unha notábel intelixencia natural. Até onde eu sei, non foi un tipo que promovese a violencia. É un personaxe moi cinematográfico. Ouviña, xa dixen, é un paisano galego. Tiven un encontro con el a proposta do seu avogado daquela, Joaquín Ruiz-Giménez júnior. Pensei que me ía ofrecer un par de hostias… comemos nun restaurante da Coruña e ás seis da tarde seguíamos falando. Algunha vez fun ameazado. Pero case nunca pasei medo. Dunha vez, un amigo que tamén trataba cos contrabandistas por negocios, escoitou unha conversa na que se referían a min dicindo que me ían dar un escarmento. Foi cara eles e espetoulles que se me pasaba algo, non tardaría un minuto en contarllo á Policía. Respecto da violencia eu teño unha teoría que espero que se poida facer tese algunha vez.

Cal é?

Penso que aquí é bastante difícil que prenda unha violencia como a que houbo en Sicilia, en Nápoles ou en Colombia, por exemplo. Aquí a violencia externa non lles interesa aos narcos. Acaba de demostrarse de novo estes días en Alxeciras. Aquí saben que se atentan, non digamos xa se o fan con resultado de morte, contra un xuíz, un policía e mesmo contra un xornalista, vénselles o mundo enriba. Seguramente moitas veces quedaron coas ganas de facer dano, pero non o fan. Si hai en cambio violencia interna. Axustes de contas con resultado de morte. E aquí desde os anos 80 houbo por riba dos vinte casos que eu coñeza.

Penso que aquí é bastante difícil que prenda unha violencia como a que houbo en Sicilia, en Nápoles ou en Colombia, por exemplo. Aquí a violencia externa non lles interesa aos narcos.

Cambiaron moito as prácticas? Como son agora os narcos que operan no país?

Estou moi apartado diso, pero falarei con todas as precaucións como observador. Paréceme que hai un cambio notábel nas características desa xente. Os protagonistas cambiaron moito. Eu non imaxinaría a Miñanco ou a Ouviña cunha pistola no cinto e pegando tiros por aí… Os de hoxe son diferentes. Para empezar, están nun mundo moito máis pechado, con máis desconfianzas. Desapareceron aquelas exhibicións de coches de alta gama. Xa non podemos falar dunha Vilagarcía dos Mercedes. Desapareceron os signos externos do poder. En cambio hai unha preocupante dimensión violenta. Polo que me contan, hoxe é perigoso acercarse a eles. Antes non.

Os ‘capos’ dos noventa están fóra do negocio?

Eu pensaba que si. Parece que Miñanco estaba fóra, e non estaba… ou moi equivocados andan os policías. Non sei, non podo dicir cal é a súa posición. Eu penso que Ouviña está fóra, pero se mañá aparece nunha operación, entendes? Non me sorprendería.

Desapareceron os signos externos do poder. En cambio hai unha preocupante dimensión violenta. Polo que me contan, hoxe é perigoso acercarse a eles.

Como ve o xornalismo hoxe?

O xornalismo clásico, aquel xornalismo que todos pensabamos facer, que admirábamos, polo que estabamos dispostos a botar as horas que fixera falta, aquel xornalismo se non morreu, está con acoros de enfermo terminal. Por que sucedeu isto? Probabelmente non teña que ver só co xornalismo, senón tamén co triunfo do neoliberalismo, con que todo se teña convertido en mercancía. E as empresas xornalísticas acabaron sendo empresas que xa non dependían só de vender xornais. Empezaron a vender influencia política, influencia económica, a investir en mil cousas, a deixarse comprar por bancos ou por fondos de investimento. Todo iso conduciu á desaparición de Interviú, á preocupante evolución do diario El País, a unha prensa casada co poder como durante o franquismo…

Tan próxima ao poder?

Ben, igual esaxero. Pero hai moita proximidade. Durante o franquismo, La Voz de Galicia, baixo a dirección de Francisco Pillado, recibía unha multa case cada mes do Ministerio de Información, o de Fraga. Con isto non quero dicir que hoxe sexa un xornal vendido, pero non vexo máis que os parabéns desde o poder e artigos do seu editor dicindo que Feijóo faino moi ben…

Os tempos da transición foron bos para os xornalistas, que daquela estaban en moita mellor estima por parte da cidadanía. Que bota de menos no xornalismo de hoxe?

Ser xornalista naqueles momentos era outra cousa. Eu fun delegado de El País e do Grupo Zeta en Galiza e chamábanme de todas partes, e había cariño, mesmo respecto. Non sei se hoxe gozaría desa consideración. Cambiaron as empresas. Antes os xornais estaban dirixidos por xornalistas. Hoxe, por xente que fixo un MBA. Manda máis o conselleiro delegado que o director. Apareceu internet. Medios alternativos. E o papel parece que ten os días contados. Todo iso explica o caos. Malia todo, hai diferencias. Eu penso que El País é un xornal que inda se pode ler.

Acaban de cambiar o director dous días despois de que cambiara o presidente do Goberno…

Soledad Gallego é unha profesional moi capacitada, unha persoa madura, maior… A ver que fai… non me sorprende que nomearan a unha muller, senón que elixiran a alguén da miña xeración. Non sei se quere dicir que El País está disposto a recuperar os vellos tempos.

Que foi ‘Interviú’?

Interviú deu con aquela fórmula máxica: xornalismo de denuncia, xornalismo de sucesos e pornografía. Vendíase. Non facía falta ter publicidade. Moita xente dicía que aquilo non era xornalismo. Cando repasas a colección de Interviú, como estou facendo eu estes días, ves que aí está a historia de España das últimas décadas. Dalgunha maneira habería que recuperar cousas daqueles tempos, do vello xornalismo, para recuperar lectores ou que a xente lera máis. Por exemplo, a investigación xornalística é cara. E se investigas materias clandestinas é máis cara. Eu tiven que subornar a xente para que me pasara papeis, para que me contasen.

Que pasa en Galiza que case non hai medios en galego? Ningún o suficientemente grande, desde logo…

Volvo dicilo: somos un país pequeno. Cando Silverio Cañada i eu no ano 1972 propuxémonos facer a Enciclopedia Gallega, fixemos unha enquisa para ver que mercado podía haber aquí. En Asturias, a enciclopedia asturiana estaba a ter grande éxito. En Asturias, non recordo exactamente o dato, a porcentaxe de persoas interesadas en produtos deste tipo era catro ou cinco veces maior. Fixémola e vendeuse, pero hai o que hai… Somos unha sociedade conservadora, conformistas, á que lle pasa o que lle pasa… Non sei se este é un campo moi propicio para a Ilustración.

Que momento lembra con agrado da túa carreira profesional?

Ningún en concreto. Tampouco son moi de tops. Cada vez que leo nun xornal que a un bombeiro lle dan unha medalla por salvar a unha persoa… pois mire, é o seu traballo. No xornalismo, como en calquera outro oficio, os esforzos que hai que facer ou a intelixencia que hai que administrar, va de soi. Nin teño moitos premios nin creo moito neles. Tampouco lle podería sinalar ningún momento especial, porque a miña carreira transcorreu case sempre en publicacións semanais. Cada vez que entregaba un traballo e non acababa no lixo, pois celebrábao. Como quen se alegra despois de facer a malla do trigo e mira para a colleita. Pois iso.