"Son vascos, algo farían e se teñen que estar presos, que estean... iso é o que callou"

Erik Dobaño | A Coruña, 22 de marzo. Este domingo 24 de marzo hai convocada unha nova manifestación en Altsasu. Sete mozos seguen na cadea como consecuencia dunha montaxe dos aparatos do Estado (medios de comunicación incluídos) para manter viva ‘a cuestión vasca’. Edurne Goikoetxea ten 52 anos e traballa como administrativa nunha cooperativa, a súa filla viuse implicada no caso que se construíu a partir dunha pelexa nun bar unha noite de festa de 2016. O día que comezou a caza de bruxas, unha das máis graves das que están en marcha no Estado español, empapado estes días de normalidade democrática pre-electoral.

Que sucedeu no bar?

O que houbo foi unha pelexa nun bar de madrugada ao remate dunha noite de festa. E como consecuencia desa pelexa o que houbo foi un nocello roto e un corte de medio centímetro. O que di a sentencia é outra cousa. Mais non houbo ningunha “brutal paliza”.

Que papel xogou a súa filla nese incidente e de que a acusan?

Acúsana de unha ameaza, e só a refire a compañeira do sarxento, ninguén máis fala diso. Coa palabra desa señora estamos como estamos.

A Ainara, como aos outros mozos, detivérona case un mes despois da pelexa. Durante ese mes, cando se decataron vostedes de que a cousa ía ser grave?

Eu, ao día seguinte da pelexa, cando vin que Altsasu estaba tomado pola Garda Civil. O que sucede é que eu estábao vivindo dun xeito doloroso como veciña, pero non foi até o xoves anterior ás detencións cando descubrín como lle ía afectar á miña filla. Foi cando limos o auto na versión dixital de El Mundo. Esa fin de semana reunímonos. Foi a primeira reunión de Altsasu Gurasoak, a plataforma de nais e pais.

Cando se produciron as detencións?

Pois o luns pola mañá, o 14 de novembro de 2016. A Ainara detivérona as portas do centro de traballo onde facía as prácticas en Salvatierra. Foi moi cedo. A min chamáronme por teléfono ás doce e vinte e dixéronme que estaba detida e que ía camiño do cuartel de Tres Cantos, en Madrid. Dixéronme que era unha detención comunicado. Para os que levamos toda a vida escoitando estas cousas, ir a Tres Cantos, se a detención é incomunicada, supón o risco terríbel de malos tratos… historicamente tiña sido así: unha práctica xeneralizada. Así que en certa maneira foi un alivio que fora comunicada e puiden falar con ela. ‘Ama, sabes onde estou’, díxome. ‘Si, cariño’. E díxome: ‘Aínda non puiden parar de chorar’. Respondinlle que chorara todo o que tivera que chorar e que para cando os levaran a Audiencia Nacional nós xa estariamos alí. No fondo, todos pensabamos que habería que pasar o trámite e pagar as fianzas e poderíamos traelos connosco…

Que pasou?

Pois como as fianzas hai que facelas en efectivo, cada un xuntou os cartos como puido. Íamos no autobús con esa esperanza: traelos de volta. O que pasou foi que a única que regresou coa filla no autobús fun eu… Ainara volveu con medidas cautelares que consistían en ir asinar dúas veces por semana ao xulgado, o pasaporte retido, non pode saír do Estado… esas cousas. Agora ten 24 anos. Está condenada a dous anos. Non está libre. Ten a espada de Dámocles enriba. Sinte que é un privilexio estar fóra, algo que debería sentir como normal.

“É certo que foi unha vila sempre reivindicativa. Podo dicir con certo orgullo que Altsasu foi a vila do Estado na que houbo máis insubmisos á ‘mili’ que acabaron na cadea.”

Falouse na súa conferencia de que Altsasu é unha vila ‘marcada’. Por que?

En realidade o que lles molesta é o Ospa Eguna, un día reivindicativo que é legal. E tamén lles molesta a forma de ser da vila.

A forma de ser?

Si. Podo dicir con certo orgullo que Altsasu foi a vila do Estado na que houbo máis insubmisos á mili que acabaron na cadea. Falo en canto a porcentaxe respecto da poboación.

Pero estivo especialmente marcada por ETA?

Non, non… cando Consuelo Ordóñez, a presidenta do Colectivo de Víctimas del Terrorismo (Covite), os que conseguiron que este caso acabara na Audiencia Nacional, falou dunha persoa que mataran en Altsasu, pois tiven que facer un exercicio de memoria porque foi nos anos setenta. En Altsasu non tivo especial incidencia. Pero si é certo que foi unha vila sempre reivindicativa. É unha zona xeograficamente ben situada, pasa a Nacional I, a liña de tren Madrid-Irún, e iso fixo que se industrializara máis que o resto de vilas arredor, e sufrimos grandes crises.

Hai moita presenza da Garda Civil?

Pois o cuartel está fóra, e non sabería dicir cantos gardas civís están alí. Pero sei que o cuartel ten heliporto. E despois está a Policía Foral noutro cuartel na outra entrada da vila. Somos sete mil e pico habitantes. Non sabería dicir… pero fixéronse estatísticas e seica nalgún momento eramos algo así como a zona máis militarizada de Europa.

A pelexa foi un incidente normal ou foi algo provocado? Que pensa?

Pois depende do día. Hai días que pensas que foi un incidente e outros pensas que o buscaron… todo foi moi rápido. A verdade é que non se tiñan ganas de facelo ou aproveitaron que pasou para sacar rédito. Ninguén pode entender que rapaces de distintas ‘cuadrillas’ nun día de festa se organizaran para mallar uns gardas civís de paisano. Agora hai sete rapaces na cadea. En prisión preventiva por risco de fuga. Non sei, ao principio pensabamos que se o que buscaban era rebentar o pacto de catro partidos no goberno navarro. Despois, que o que buscaban era manter a tensión na zona, no corazón de Euskal Herria. En calquera caso, non tiveron que esforzarse moito, porque en canto apareceron as televisións, a mensaxe dos de Altsasu como xente conflitiva, como vascos, callou.

Foi todo moi rápido, di…

Si. Refírome ao despregue do día seguinte. E, en paralelo ao despregue policía, estivo o despregue mediático. Empezas a ver a Antena 3, a Tele 5, El Mundo… lembro que había moita prensa, e gardas civís con casco, cos escudos. Aquilo non se correspondía co que pasara. Eu coñecía aos dous rapaces que detiveron ao principio. Detívoos a Policía Foral, ían bébedos. Soltáronos aos dous días. Despois demostrouse que un deles nin sequera estivera na pelexa e saíu do caso… A verdade é que demostrar que calquera deles fixera algo, pois non demostraron nada.

Como reaccionaron as institucións?

Pois nun primeiro momento só o grupo municipal de EH Bildu lanzou a alerta. Os demais foron correndo a solidarizarse cos gardas civís. Iso foi ao principio. Pero pouco tempo despois, todos empezaron a ver que non había correspondencia entre o que se estaba a dicir que pasou e o que realmente parecía que pasara. Empezaron a aproximarse a nós e darnos voz. Todos, incluído o PSOE da vila, excepto UPN, que ten un concelleiro. Os socialistas navarros desautorizan aos seus concelleiros en Altsasu, pero tanto o Parlamento como o Goberno navarro déronnos apoio. Chegamos a moitos sectores, pero é certo que hai outros, e menos agora en metade da campaña electoral, aos que non chegamos. Fomos a Madrid e conseguimos as sinaturas de 88 parlamentarios. Fomos a Bruxelas, 55 europarlamentarios asinaron unha declaración de adhesión.

Din vostedes que seus fillos foron investigados, detidos e xulgados pola Garda Civil. Pode explicar iso?

É sinxelo. O que foi unha pelexa de bar con dous gardas civís fóra de servizo e as súas parellas empezou sendo investigado por un xulgado de Pamplona a partir das dilixencias da Policía Foral. Pero, a denuncia de Covite que meteu o caso na Audiencia Nacional por terrorismo, xunto a aparición de Fernández de Mesa, o xefe da Garda Civil que lles dixo aos gardas que non declararan diante da Policía Foral, produciu o xiro. Entón, os gardas declararon ante a Garda Civil e a acusación construíse en base ao que contaron eles aos seus compañeiros. Con esa acusación, a Garda Civil, sen orde xudicial, procedeu as detencións… ten a potestade de facelo. Despois, na instrución, a xuíza Lamela non admitiu nin unha proba nin unha testemuña da nosa parte. Así que fomos a xuízo cunha única versión, a dos acusadores. Once días despois, Lamela foi condecorada pola Garda Civil. Fomos a sala que nos tocou na Audiencia Nacional. Á sala presidida por Concepción Espejel, que está condecorada pola Garda Civil e ademais casada cun alto mando da Garda Civil. Intentamos recusala, e ela di que non, que é extemporáneo… Tamén rexeitou probas e testemuñas. Tivemos a sensación de que non íamos a un xuízo, de que íamos a un teatro… Na acusación, ademais dos afectados, estaba a Garda Civil, o Fiscal do Estado e a Avogacía do Estado. Despois, quizá pola presión que conseguiu meter Amnistía Internacional, tiveron que admitir algunha proba. Pero a sentencia parece que estaba escrita de antes. A sentencia foi o 1 de xuño. Quitaron o delito de terrorismo, algo que esperabamos, pero que foi a desculpa para levar o caso a Audiencia Nacional. Quitaron iso pero puxeron agravantes. Despois fomos á sala de Primeira Apelación, que está composta por tres xuíces, dous deles tamén condecorados pola Garda Civil, e o terceiro participa en conferencia de Covite. Intentamos recusalos. A recusación asinárona os rapaces, e caeulles unha multa de 600 euros por actuar de mala fe intentando dilatar o proceso. Rinse de nós. Así chegamos a vista do recurso, sabendo que non podías esperar nada. Tardaron mes e medio en sacar a resolución dicindo que por un erro de cálculo que a pena de Iñaki é menor. Iso foi o único.

“Fixéronos crer que nos daban democracia, a cadea antes era curta e agora é máis longa; quen nunca chega ao límite da cadea, parécelle que gañou en liberdade; pero quen chega ao límite e pretende romper esa cadea porque chega ao límite unha e outra vez, cae na conta de que arrastra máis cadea ca que arrastraba antes.”

En que momento está o caso?

Os avogados están traballando no recurso ao Supremo. Calculamos que cando se resolva terá pasado outro ano, e hai sete rapaces que seguen na cadea… Os que máis levan, levarán 860 días este domingo, o 24 de maio, cando se celebre a manifestación en Altsasu. Despois do recurso ao Supremo, quedará o Constitucional… despois, Europa. Agora, cando a sentencia decidiu que non había delito de terrorismo, achegáronos e están todos no cárcere de Zaballa, en Araba.

Que pensan as nais e os pais dos mozos de Altsasu do aparato do Estado?

Temos diferentes mochilas, pensamentos diferentes… únemos un obxectivo. Pero queiras ou non, vivimos nunha terra na que pronto tomas conciencia do que está pasando. E sabes que o Estado traballa como traballa. Parecía que a cousa estaba moito máis relaxada. Por iso o que pensamos foi algo así como: que é isto agora? Esa é a impresión común: que é isto agora?, a que vén isto? Mire, teño feito a seguinte reflexión: fixéronos crer que nos daban democracia, a cadea antes era curta e agora é máis longa; quen nunca chega ao límite da cadea, parécelle que gañou en liberdade; pero quen chega ao límite e pretende romper esa cadea porque chega ao límite unha e outra vez, cae na conta de que arrastra máis cadea ca que arrastraba antes.

Que significa a cifra 9.571?

É o número de casos rexistrados en 2016 de incidentes de cidadáns e membros de forzas de seguridade no Estado español. Só un acabou na Audiencia Nacional. Algunha das nosas avogadas, que leva anos traballando na Audiencia Nacional, di que nunca antes viu cousas como as que está vendo neste caso. Pero non imos parar até que estean todos fóra. O tempo corre contra eles e contra as familias.

Que leccións tiran vostedes do que está pasando?

Hai moitos abusos. E co relato mediático que conseguiron colocar, o que queda é: son vascos, algo farían e se teñen que estar presos, que estean. Conseguiron converternos en persoas de segunda. Parece que os anos de mocidade dos nosos non valen para nada… somos marionetas nas súas mans. E hai algo máis…

Dígame?

O 573 e o agravante de delito de discriminación ideolóxica.

O Código Penal?

Si, o artigo 573 do Código Penal. Ollo! Sería bo que a xente tomara nota. Intentaron aplicar neste caso: delito de terrorismo. E despois meteron o agravante do delito de discriminación. Suponse que está na lei para protexer a minorías relixiosas, ou estranxeiras ou xente LGTBI… A cuestión é que no caso de Altsasu aplicouse como discriminación dos gardas civís. Convérteos nunha minoría a protexer, un grupo vulnerábel. Isto triunfou, xa creou xurisprudencia. Pódenllo aplicar a calquera. Así que calquera altercado, mire que penas…