Tedio de fazañas bélicas

Un escribiu hai pouco algo así: “Soamente dura o que se atreve a romper co cárcere da fama” (Lluvia oblicua). De maneiras tan distintas, Pasolini, Lennon e Lispector estaban nisto, sen abandonar nunca a humilde lei da gravidade e unha comunidade elemental de supervivencia que nos permite seguir, como creadores e como humanos. É máis unha decisión ética (case animal) que estética, dito sexa de paso. A creación artística non é un resultado da alta cultura, senón da máis baixa necesidade. Un escribe, dicía hai pouco unha escritora, “porque doutro xeito veríame obrigada a matar”. Á súa vez, Rilke suxire: Non pregunte a ninguén pola calidade dos seus versos, pregúntese se podería vivir sen eles.

É unha maldita sorte que enseguida teñamos confirmación desta fatalidade, a que opón tenazmente os focos do éxito á clandestinidade da creación, a través do noso outrora admirado Sam Mendes. O seu último traballo, 1917, que o fará aínda máis millonario (lembremos que, entre outras, tanto American Beauty como Revolutionary road foron, ademais de dúas xoias, un éxito rotundo de despacho de billetes), é simplemente un intelixente paquete de consumo destinado de antemán a arrasar, cun investimento millonario e uns beneficios, xa á vista, máis que multimillonarios.

A película do actual Mendes, tan rodeado polo éxito que xa non pode tocar o chan (aínda que agora pretenda recrearse no lodo da guerra), non ten nada que contar, absolutamente nada distinto ao que vemos todos os días nas pantallas: o malos que son os malos e o boas que son as vítimas. Pero esta nulidade do contido, sumada ao seu indubidable enxeño narrativo, será a condición masiva do seu éxito. Estamos outra vez diante da redundancia onanista da información, aínda que agora adornada cunha fina sentimentalidade e unha policromía escénica máis que lograda.

1917 posúe todos os ingredientes que a farán millonaria en aplausos, como doutro xeito era visible desde o comezo de Roma. Posúe, primeiro, a elección dun tema mediático como é a espectacularidade da guerra, aínda que é certo que Mendes recréase máis ben no seu lado anónimo, sórdido, cotroso.

1917 dá tamén no cravo doutra necesidade perentoria: a que ten o universo angloamericano de elevar unha autoestima ferida, nestes tempos de feroz competencia chinesa e rusa, e cun Brexit ás portas de introducir os británicos en camiños incertos. Nada mellor entón que volver lembrar as xestas europeas de Inglaterra e como ela, a autoproclamada ama de cría de Europa, deu o sangue pola humanidade do Continente. Esta necesidade de elevarse por encima dun presente dubidoso explica a avalancha recente de cintas bélicas que lembran a gloria inglesa no pasado século.

Pero este encargo, e non pode chamarse doutro xeito, Mendes cúmpreo cunha filigrana extremadamente intelixente. Recorre para iso a dous humildes cabos, delicados e humanistas, que han de realizar unha xesta para a que sen dúbida non están preparados. No medio de escenarios apocalípticos, toda a película vira en torno ao heroísmo anónimo de dous soldados, Schofield e Blake (sobre todo Schofield, o encantador Bodevan -George MacKay- de Captain Fantastic), dous heroes alternativos que han de atravesar unha catástrofe de sangue que non comprenden para salvar a un rexemento británico e, de paso, ao irmán de Blake. Temos pois todos os ingredientes para que público e críticos cheguen ao orgasmo: unha chá sentimentalidade que pode mesmo co poder da guerra e o nepotismo dos oficiais; a desolación da contenda enérxica e a súa falta de humanidade; o malos que son os alemáns, o bos (e vítimas) que son os franceses; o xenaroso heroísmo dos ingleses, etcétera. Todo isto ademais moi ben iluminado, con escenarios ás veces fantasmagóricos que podían gustarlle mesmo ao público de Tim Burton.

“Esta necesidade de elevarse por encima dun presente dubidoso explica a avalancha recente de cintas bélicas que lembran a gloria inglesa no pasado século.”

Á parte da pésima puntería dos soldados alemáns, o enxeño chega ao paroxismo nalgúns detalles pintorescos. Por exemplo, con algún negriño solto entre as tropas. Cando Inglaterra concedeu a honra, a homes de cor, de compartir con eles a gloria da Primeira Guerra? Sobre todo, con ese entenrecedor encontro entre o cabo Schofield e unha moza francesa nunha casa arruinada que, casualmente, ten tamén un bebé que pode ser alimentado polo leite e a graza que porta o cabo británico na súa mochila. Pouco faltou para unha pequena ración guerreira de amor e sexo.

En fin, Mendes non se aforra nada neste inmenso catálogo de trucos, tampouco a alianza dunha impresionante maquinaria de matanzas coa delicadeza da interpretación: non hai, practicamente, nin un só soldado británico que non teña un chisco de humanidade. De maneira que non é tan estraño o malgaste de eloxios da crítica especializada. É case entenrecedor escoitar ao tantas veces despectivo Carlos Boyero falar agora dunha conmovedora “historia de medo, barro e roña… dunha película angustiosa e sorprendente”. Ver para crer. Efectivamente, algúns outros, os que para nada entramos neste feitizo de masas, non puidemos nin bocexar. Por que? Porque a intelixencia do director mantén tal tensión audiovisual sobre este “nada que contar” que todos mantivemos ata o final a atención, á espera de que ocorrese verdadeiramente algo. Cando te dás conta, a longa película xa terminou e o seu baleiro espectacular pasouche por encima.

Que conste que todo isto que contamos, 1917 e esta impotente crítica, non ten ningunha importancia. Dous días despois desa tarde de entretemento, uns e outros esqueceriamos a película. O propio Mendes, mentres segue subindo cara á fama, tamén a esquecerá. Así transcorren as nosas vidas, nun remedo das máis rancias relixións, esperando a seguinte entrega que nos entreteña. E mate de paso o que máis tememos, un tempo onde aínda podería ocorrer algo.

México, xaneiro 2020.