O 17, día de Carvalho Calero

"Carvalho Calero converteuse nunha bandeira sen el procuralo"

ENTREVISTA | José Luis Rodríguez

Compartilhar no facebook
Facebook
Compartilhar no twitter
Twitter
Compartilhar no google
Google+
Compartilhar no whatsapp
WhatsApp
Compartilhar no telegram
Telegram
Compartilhar no email
Email
Compartilhar no facebook
Compartilhar no twitter
Compartilhar no google
Compartilhar no whatsapp
Compartilhar no telegram
Compartilhar no email

Laura R. Cuba | Compostela, 17 de outubro. Catedrático en Filoloxía galego-portuguesa e reintegracionista practicante, José Luis Rodríguez afirma que “o paso do tempo o que fixo foi confirmar cada vez máis as miñas conviccións”. Chega cargado de libros recensionando a figura de Ricardo Carvalho Calero e amosa a mesma actitude firme que mantivo durante anos o seu mentor. “O máis cómodo é deixarse ir coa grande masa, mais pasa o mesmo co noso galego se o deixamos ir. O máis cómodo é non falalo, abrirse ao castellano e adeus, moi boas. O que algo quere, algo lle custa. Algo hai que por na balanza para conseguir os obxectivos. E mesmo que sexa simbólico, hai que seguir mantendo unha actitude de afirmación daquilo que cres”, sostén o profesor da USC, agora xa xubilado.

Pódese dicir que, como reintegracionista, é difícil manter durante tanto tempo unha postura de conflitividade aberta co isolacionismo.

Claro, mais hai moitas formas de influír. O reintegracionista é aquel que, posto a escoller entre dúas formas, e unha coincide co castellano e outra coincide co portugués, opta pola que coincide co portugués. Isto podemos facelo mesmo coa normativa oficial. Pódese facer reintegracionismo nos aspectos morfolóxico, no léxico, na fraseoloxía… O único que chama as vistas, e polo que se alporizan, é o aspecto ortográfico. Quitando iso, do resto podes meter o que che pareza. E mesmo así, estás afirmando un modelo de lingua que, chegado o momento, alguén verá que é igual á que está ao sul do Miño. Non ten sentido que sigamos con dúas ortografías practicamente idénticas sen tratar de reunilas. Non sei se me explico. Así sempre se conseguen cousas. Hai que insistir. A maior parte do léxico culto do galego de hoxe, hai trinta anos eran formas prohibidas por portuguesas ou lusistas.

Que motivos ten entón a postura isolacionista para se manter tan obstinada?

Aí hai aspectos de outro tipo. Hai aspectos persoais e hai aspectos sen dúbida políticos. Tamén hai persoas que mesmo simpatizan coa nosa perspectiva, mais por unha especie de deferencia a quen os colocou alí polo momento deixan pasar a cousa… Hai moitos matices entre a xente do ILGA e a Academia. Até na última votación para a proposta das Letras Galegas, algúns membros do ILGA votaran para llas adicar a Carvalho. Isto hai quince anos era impensábel completamente. Agora hai máis sensibilidade. Penso que a maior parte deles están convencidos de que temos razón, e algún mesmo mo ten dito en particular. Dalgún xeito tamén é mexerse fóra do que representaron até agora. É abandonar. Un deles dicíao de forma moi gráfica. “Baixarse as calzas”, dicía. Muitos deles enténdeno como unha derrota.

“Procurei sempre non ser frontal no choque entre reintegracionismo e isolacionismo para facilitarlles esa evolución que leva á necesaria aproximación, hoxe en día os bandos non están tan marcados”

Unha questión de orgullo.

Tamén, por iso procuro non presionar demasiado nese sentido, non ser nunca irrespeitoso, non ser frontal no choque para facilitarlles esa evolución. Hoxe non están tan marcados os bandos con respeito a hai 20 anos. Isto hoxe é un mundo de paz, porque polos anos 80 e 90 era máis ben de terror. Era un ambiente de hostilidade, moitas veces até de confrontación directa. Ás veces mesmo un ar irrespirábel. Destes temas non se podía falar nunca porque xurdía rapidamente o ataque. Tamén foi unha época de ignorancia mutua, sobre todo dos non reintegracionistas cara aos reintegracionistas. Nos seus traballos feitos por eles practicamente non había nunca un recoñecimento de nós, era unha ignorancia propositada. Como se quixesen facer que non existísemos.

Unha metade facíalle o baleiro á outra.

Nós viamos os traballos deles porque precisamente contraatacábamos os seus posicionamentos, e para isto había que coñecelos. “Isto está mal por isto, por isto e por isto”. Entón, por exemplo, o estudo crítico da AGAL demostra un coñecemento absoluto da normativa oficial. Ponto por ponto, nas cousas en que se basea, para poder contraatacar con argumentos. Eles nunca responderon a esa argumentación.

Non recoñecían nen tan sequer un interlocutor.

Non, entre outras cousas porque tiñan o poder institucional. Tiñan o apoio da universidade. Unha vez Carvalho Calero se reformou, pasou a estar controlado pola outra banda e tiñan igualmente o poder académico. Carvalho tamén deixou de ir á academia por este ar irrespirábel. Algún académico como Jenaro Marinhas del Valle tamén se foi por solidariedade con el, mais pouco máis hai que iso. Carvalho viuse mui isolado e en certo modo abandonado por meio do silencio dos antigos colegas e compañeiros.

Era un simple non trato ou chegaba a ataques directos?

Practicamente cuase nunca se meteron directamente con el, por respeito ou por temor, pois era un polemista formidábel, mais o que facían era non considerar practicamente nada do que dicía, ningunha das súas propostas. Deixou de ter a relación intensa que tiña cos homes de Galaxia, inclusive con algúns grandes amigos da infancia e adolescencia a quen chamaba irmáns, como por exemplo Fernández del Riego. A partir do ano 1984, a súa relación acaba completamente, mesmo aquela fundamentalmente epistolar. Deixa de existir calquer tipo de comunicación. El sentíase dolorido polo silencio de Fernández del Riego. Teño clara memoria diso.

“El sentiuse isolado pola Galiza oficial, mais non pola xente nova nin polos políticos da órbita nacionalista”

Acusou moito este ostracismo?

El sentiuse por unha parte isolado, sobre todo da Galiza oficial, académicos e demais, mais non doutro tipo de xente, da xente nova, do estudantado de Galego-Portugués. Alén do mais, a maior parte del compartía as súas teses. Tamén dalgúns políticos da órbita nacionalista que apoiaban o reintegracionismo, como por exemplo Pilar García Negro, Freixeiro Mato, Camilo Nogueira… Entón, boa parte do nacionalismo si era partidaria do reintegracionismo. Ao mellor non dos máximos nese momento, mais dos mínimos si e, de feito, utilizábanos. Polo menos utilizáronos até que se chegou a ese acordo da Academia polo cal os mínimos pasaron a se reducir á mínima expresión, pouco máis que as formas plenas tipo “ao”, “-bel”. Aspectos básicos dos mínimos como o trazo entre verbo e pronome, a acentuación e demais desapareceu. Esa xente entón apoiaba a Carvalho. Nese sentido, el sentiu que tiña apoio, e sobre todo sentía que tiña razón. Canto máis argumentaba sobre os temas da lingua e do país, con máis apoios se sentía e máis claro vía que era o camiño.

Carvalho Calero non adoptou logo nunca unha actitude de derrota.

Non, claro, el sentiuse feliz nese aspecto. A pesar da súa idade, vía os resultados positivos do seu traballo.

Como encadraría el a proposta de AGAL sobre o binormativismo?

Supoño que lle parecería unha etapa transitoria. El ten falado varias veces dunha ortografía demótica, popular, e dunha ortografía máis elaborada. Supoño que non lle parecería mal. O importante é deixar conviver de forma pacífica e respeitosa as dúas formas de ver o galego, que en muitos aspectos aínda non pasa. A igualdade de condicións tamén habería que considerala. Os recúos a respeito do número de falantes de galego é unha realidade, vai ser hora logo de ir probando outras fórmulas. Até cando hai que insistir no camiño errado? Até que non fique ninguén?

Na túa visión persoal, es optimista a respecto do futuro do reintegracionismo?

Totalmente, porque na nosa sociedade, na parte dos cidadáns que empregan o galego, entre os que son conscientes do seu uso, que o utilizan como marca de país ou necesidade vital e son dalgunha maneira formados e informados sobre a lingua, o discurso reintegracionista prende neles. Mesmo no discurso oficial, ortografías aparte, as formas da lingua culta son cada vez máis unitarias e comúns. E sono en sentido reintegracionista.

Cres que o debate sobre a ortografía dana o estado de saúde do idioma?

Todo o contrario. Considero que con ele se lle ten dado un extraordinario impulso e difusión ao galego. Ten feito saír o galego das catacumbas. Teño escoitado persoas castellano-falantes e militantes do PP, frases como “home, se aínda fose o voso modelo… aínda poderiamos apostar por aí, pero o outro… para que?” Eu creo que a proposta reintegracionista ten valores intrínsecos capaces de facer avanzar a lingua cara a normalización. É que temos un tesouro escondido, e imos telo escondido e pasar por pobres toda a vida? Non, o grande capital que ten Galiza é a súa lingua, niso distinguímonos de todos os demais países nunha situación parecida á nosa. Temos unha lingua de valor internacional. Iso é, quéirase ou non, un valor que algún día será posto en xogo.

Volvendo á figura de Carvalho, como chegaches a coñecelo?

Eu estudei na Universidade de Santiago de Compostela entre 1965 e 1970. Vin de Lugo para estudar e no mesmo ano viña Carvalho Calero para dar aulas. Eu non o sabía nin o coñecía. No meu Instituto Masculino de Lugo daba aulas a súa muller, Ignacia Ramos, de quen eu escoitara que estaba casada cun tal Carvalho Calero, mais non sabía quen era el. De facto, non o souben até o ano 1970, o último ano de carreira, cando me deu dúas materias: Literaturas Románicas e Literatura Galega. Foi o ano que o coñecín. Era un profesor atípico completamente, porque por unha parte parecía mui regulamentista e mui serio, mantiña a distancia cos alumnos, sempre nos trataba de “você”, nunca de tu… E, por outra banda, a final de curso chamounos a un colega e a min e díxonos “teño unha dúbida con vós dous, non sei a quen darlle a matrícula, vós a quen lla dariades?” Iso era bastante insólito naquela universidade aínda moi piramidal e cunha distancia marcada entre profesor e alumnado. Dalgunha maneira, dábache categoría de igual. Era moi curioso nese aspecto. Despois, tíveno no xuri na tese de licenciatura e na tese de doutoramento. Nos dous casos, comportouse excelentemente do ponto de vista académico e mesmo do ponto de vista humano.

E iso?

No ano 1976, eu tiña a tese pronta, depositada na Secretaría. Estabamos xa a final de curso, aínda non fora lida e xa estaba a piques de rematar o curso. Eu estaba negro, subíndome por todas as partes porque non sabía que pasaba. Un día, el atopoume polo corredor e paroume. Levabamos anos sen falar. Preguntoume se estaba preocupado pola tese e tranquilizoume. E aí puiden respirar. Efectivamente, todo correu perfeitamente. Entón, como eu fixera nese momento unha tese sobre o mundo medieval galego-portugués e estaba como agregado interino de Filoloxía Galego-Portuguesa, pasei para o seu departamento como profesor interino. Estaba el, un profesor adxunto, dúas compañeiras –Carme Rodríguez e Lidia Fontoira– e eu. Ese era o departamento de Galego, mui pouca xente frente os quince ou vinte membros doutros. Iso fala moito das posibilidades que cada departamento e catedrático tiña de influír. Non é o mesmo un departamento con vinte persoas e muitas materias, que pasa todos os anos por muitos alumnos e é quen de deixar a súa pegada, que un profesor que, por mui brillante como era o caso de Carvalho, só tiña 4 persoas no seu departamento. Carvalho, ademais, só foi catedrático no ano 1972. Só tivo algo de liberdade a partir de aí, cando xa non dependía da benevolencia do decano. Era un posto fixo. E xubílase en 1980. Foi catedrático oito anos, nun departamento pequeniño, con poucas materias. Tiña poucas posibilidades para exercer unha influencia destacada a nivel académico, comparado con outras áreas. El estaba atado e facía o que podía. Ademais, estaba marcado porque desconfiaban del. Coñecían o seu pasado galeguista, republicano e desconfiaban del.

Carvalho só foi catedrático oito anos, nun departamento pequeno e con poucas materias, estaba atado, desconfiaban del e facía o que podía co que tiña”

Todos eran conscientes disto.

Si, si. E a xente que viña do réxime marcárono de perto durante muito tempo. A universidade dos anos 70, ademais, era marcadamente ideolóxica. Cando entrei en 1970/71 e tiña un contrato diferente cada ano, tiña que xurar cada ano os Principios Fundamentales del Movimiento. Iso até a morte de Franco, e era unha vida que non tiña nada que ver co que temos agora. Imaxina aí a Carvalho, un home que fora acusado de rebelión. O fiscal pedira pena de morte para el, aí en Xaén. Un home que tivera prohibido exercer o ensino público durante muitos anos. Un home que foi facer unha oposición e que volveu terminala unha pilla de anos despois. Carvalho estaba, nese sentido, bastante limitado en canto ao mundo oficial. Non obstante, a partir de certo momento, a finais da década dos 70, pasa a optar polo reintegracionismo. Comeza a publicar artigos en norma reintegrada e iso é un elemento máis que o afasta da oficialidade e que reforza ese isolamento.

“O castellano é o rival lingüístico que está aí. O galego non vai desaparecer sen máis e nós ficarmos mudos, vai ser substituído por outra lingua, por esa”

Porén, Carvalho defendera que o galego e portugués “eran polas da mesma árbore” desde moitos anos antes.

Naturalmente, desde a época de Nós, que comeza a publicar os primeiros libros e algúns artigos e recensións, xa se vía que Carvalho partía dunha filosofía que, por outra banda, era común naquela época. En todo caso, aínda que non se manifestase directamente, as propias escollas lingüísticas de Carvalho sempre foron cara ao reintegracionismo. Nos anos 30 ou 40, tamén. Quen se fixe na escrita de Carvalho, poderá ver que sempre procuraba manter na súa linguaxe literaria unha distancia clara con respeito ao castellano. O problema é que o castellano non nos envolva, porque evidentemente ao longo da historia do galego, o castellano é o rival lingüístico que está aí. O galego non vai desaparecer sen máis e nós, quedarmos mudos. Vai ser substituído por outra lingua, por mui próxima que sexa. Carvalho sempre entendeu isto, e que había que manter a distancia con respeito a ele, esforzándose sempre por facelo, mesmo por vías diríamos ás veces un pouco arbitrarias. Carvalho tiña un nome consolidado polos seus traballos sobre a nosa lingua e literatura. Entón cando Carvalho opta pola vía reintegracionista porque entende que era o momento en que esta debía ser levada á escola e ao ensino, para poder desmarcarse do español e poder ter unha ortografía, dalgunha forma, propia. Iso aínda o isola máis dos compañeiros. Isólao brutalmente. Pensan que perdeu o siso, que comezou a ter problemas mentais. Cando, realmente, Carvalho aínda publicou unha obra extensísima nos últimos anos da súa vida, xa reformado, e unha obra tanto de creación como de investigación onde se demostra unha coherencia absoluta e unha mente clara até os últimos momentos.

Como lembras eses momentos?

Recordo que, uns poucos días antes de morrer, funo visitar ao Hospital da Rosaleda e atopeino no seu cuarto sentado nunha cadeira e unha mesiña nun rincón, aínda escrebendo un artigo para enviar a La Voz de Galicia e dicéndome “non sei se mo publicarán, porque sei que calquer día xa non mo van publicar”. Lembro esa imaxe perfeitamente. El tiña ese medo, sabía que en La Voz ían transixindo, non sabía ben por que. Tampouco el forzaba o aspecto ortográfico nos artigos de La Voz de Galicia e aínda lle ían publicando cousas por ser quen era. A todo isto, a oficialidade -oficial ou oficiosa- cando precisaba del… pois botaba man del.

Para que precisaban del?

Pois, por exemplo, cando se fixo o congreso sobre Rosalía de Castro e el xa estaba reformado, foron procuralo para presidir a comisión que organizou o congreso. El xa estaba silenciado naquela época, mais como se podía facer algo así internacional e cara ao exterior sen a persoa que máis tiña publicado sobre Rosalía? Non se atreveron a facer iso. Entón, o reitor foi falar con Carvalho para saber se aceitaba dirixir a comisión do congreso e el aceitou por dúas razóns. Primeiro, porque sempre tivo nun alto conceito o sentido do deber. El non gostaba nada de postos burocráticos nen cousas polo estilo, mais se lle tocaba de exercer de director de algo, cumpría a súa función. O reitor encarregoulle pórse á frente e Carvalho funcionou obedientemente, mais esixiu a condición de que houbese absoluta liberdade normativa. De aí saíron tres volumes, publicados en ambas as normas, na máis absoluta normalidade. Nese aspecto, non cedeu.

José Luis Rodríguez, a semana pasada fronte á casa de Carvalho Calero en Compostela. Na imaxe do cabeceiro, xunto ao busto do mestre.

Nesta mesma serie sobre Carvalho, Ernesto V. Souza refírese a el coma un ‘Home-Institución’.

Eu penso que o que quería dicer é que Carvalho era un home mui traballador e cunha idea de país mais que por circunstancias da guerra, da súa persecución política e do isolamento converteuse nunha bandeira sen el procuralo. Carvalho nunca buscou iso, era un tímido, case que se ruborizaba nese sentido. Converteuse, dalgunha maneira, nunha bandeira da causa. Seguramente, un grande intimista como ele non nacera para iso. Naceu para traballar por unha visión de país en que sempre acreditou, porque el foi cofundador do Partido Galeguista, foi o único partido en que que militou na súa vida, e sempre tivo unha visión nacionalista da Galiza. Nese aspecto, foi fiel completamente a esa visión. Non quería ser ningún tipo de abandeirado de nada.

Non gostaba dese papel?

Non, non. Creo que o refugaría inmediatamente se pudese escoller. Acontece que ás veces non podes escoller.

Como foi a convivencia con el como compañeiros de departamento?

Eu estiven con el no departamento, despois do ano 1976 até que se xubilou, en 1980. El continuaba a ter alí un gabinete de traballo na facultade de Filoloxía, alí en Mazarelos, onde ía rigorosamente todos os días. Saía da Carreira do Conde, onde tiña a súa casa. Eu víao moitas veces. Falabamos con moita frecuencia, ás veces case a diario. Eu fora alumno del e sentíame discípulo intelectual del, e as circunstancias fixéranme un pouco colega de Departamento, así que sempre tiña unha grande devoción por el. Como grande tímido, el tardou moito tempo en chamarme Xosé Luís. A min tuteábame, eu a el non. Comentabamos a actualidade, falabamos do reintegracionismo como estratexia, avances, recúos, dificuldades a superar, aspectos técnicos a discutir… Mesmo intercambiábamos opinión sobre a forma das palabras.

Por exemplo?

Eu son galegofalante nato de Lugo, ben lonxe da fronteira portuguesa. Nunca tivera contacto co mundo de Portugual antes da universidade. Daba aulas de portugués moderno e coñecía o galego falado e, a raíz da miña tese de doutoramente, o galego medieval. Iso dábame vantaxe á hora de coñecer as formas máis axeitadas de acordo coa tradición e co noso mundo lingüístico. Lembro que con moita frecuencia pasábamos a pente fino, con detalle, este tipo de questions. Unha vez preguntáralle por que usaba “antre”, como en “antre os ríos”. “Esa é unha forma totalmente espúrea, debe ser rexeitada de calquer padrón porque os portugueses din ‘entre’ e toda a lingua medieval só ten ‘entre’, pola etimoloxía de acordo co latín debe ser ‘entre’…”, dixéralle. Quedou así pensando e dixo “pois a verdade, non o sei, ao mellor é porque o utilizaba Rosalía”. Ao día seguinte, pasárame un artigo para que llo vise e todos os ‘antres’ tiñan sido substituídos polos ‘entre’. E así lembro muitísimas cousas, muito vocabulario e expresións. O que quero indicar é que, desde que decidiu substituír o “antre” polo “entre”, xamais volveu a utilizar un “antre”. Hai unha evolución absolutamente fixa e segura, cada vez máis poderosa e global.

“Sabía que a lingua só podía avanzar cun forte sentimento galeguista e nacionalista”

Durante ese tempo, que preocupacións destacaban nas conversas?

Saía de todo, saía o día a día, os xornais, a publicación de libros, as novidades políticas… Segundo foi aumentando a confianza, el era máis directo nos comentarios, por iso lembro o sentimento con respeito ao silencio de Fernández del Riego. Dos demais non se queixaba, de Fernández del Riego si, porque por ele sentía unha amizade fraternal. Non lle tiña escoitado queixarse de Piñeiro, por exemplo. De Fernández del Riego, si. As familias incluso eran amigas. Despois tamén falábamos de política. Evidentemente, como dicía antes, era nacionalista e sabía que a lingua só podía avanzar cun forte sentimento galeguista e nacionalista. Acompañaba todos os logros do nacionalismo. Entendía que Galiza sen un poderoso autogoberno non ía poder afirmarse nen manter a súa individualidade nen proxectala para fóra nen nada polo estilo. Pensaba, tamén, que a operación que pretendían facer os homes de Galaxia de tentar “galeguizar” os partidos estatais non ía conducir a ningún lado. Tampouco entendía que Carlos Casares fora nas listas do PSOE nen nada polo estilo… Deuse de baixa diso. Non acompañaba nada diso, e penso que foi outra das razóns do distanciamento por parte desta xente. O que si, cumpre destacar que nunca lle oín falar mal de ninguén. Trataba de entender as razóns dos contrarios e até de desculpar muitas cousas. Era, ás veces, inclusive demasiado cabaleiroso con algunha xente que non o era con el. Iso, naquel ambiente, choca brutalmente.

Tes escoitado algunha destas críticas?

Teño escoitado toda esa clase de cousas. Nunha ocasión ouvín comentar a un profesor de alí que, se querían, podería borrar, apagar da historia da cultura galega a figura de Carvalho Calero, escribendo outra Historia da Literatura, escribendo outra Gramática… Todo mellor do que el fixera, que se querían poderían facelo.

Cres que isto é certo?

Por unha parte, oxalá. Oxalá pudesen ter feito unha obra tan capaz como a de Carvalho, nem digamos xa superior, sería maravilloso para o país! Polo menos teríanse esforzado en facelo, mais nen así o lograrían. Ben, eu escoitaba comentarios por aquí e por alá, o meu mentor fora un daqueles García… eu estaba nunha posición ás veces un pouco conflitiva, dalgunha maneira. Algunha vez mesmo me ameazaron veladamente de que o meu futuro na universidade ía ser negro se non mudaba de opinión.

“Eu herdei o isolamento de Carvalho”

O ostracismo non só se limitaba a Carvalho?

Eu herdei o isolamento de Carvalho [ri] porque eu tamén estaba só. Despois, aos poucos, comezouse a crear unha especialidade de Filoloxía Galego-Portuguesa e comezouse a crear un núcleo de profesores de Portugués onde xa entraron compañeiros como Carlos Quiroga, Elías Torres, Feijóo ou José Antonio Souto… e entón xa comezamos a ser un grupiño, dalgunha maneira. Como dicía un colega meu de Filoloxía Románica, Francisco Fernández Rei, “sodes o niño de lusistas, medra o niño ou non?”. Pois o niño ia medrando.

Neses debates, que perspectivas mantiña el a respecto da lingua e do país? Era optimista?

Eu recordo que procuraba falar pouco disto. Lembro que esa pregunta lla fixeran nunha entrevista, e que respondeu que el non se puña eses problemas. El traballaba polo país e esperaba que o futuro fose o mellor posíbel. Particularmente, el acreditaba que o reintegracionismo podía ser a forza que precisaba o país, e que sen o reintegracionismo íamos mal. Eu estou de acordo inteiramente con iso, no sentido en que se o galego pode ser unha lingua internacional e poderosa que pode tratar de tu a tu ao castellano, por que vai ser unha lingua local? Ou, como dicía Elías Torres, “se podemos xogar a Champions, por que imos xogar o campionato de Terceira División?” E iso non pasa por mudar grandes cousas. Pasa basicamente por mudar a ortografía, e para cúmulo estamos utilizando unha ortografía que non é a nosa. É a ortografía de quen nos colonizou.

“Cando lle preguntaban se era optimista a respeito do futuro da lingua e do país, el contestaba que non se puña eses problemas, só traballaba e esperaba que fose o mellor posíbel”

Alén das épocas máis escuras, falaba moito da súa xuventude?

Eu case non lle recordo nada diso. Recordo a súa devoción por Castelao, iso si. Tamén tiña moita amizade por Otero Pedrayo, mais aínda recordo unha cousa que sendo profesor de Literatura Galega cando me daba aulas trouxo nun dos días a Otero Pedrayo dar unha conferencia.

E que tal foi?

Pois non me interei de nada [ri]. Tiña unha lingua literaria, tan súa, tan rara para nós, cunha linguaxe tan barroca, tan tal… que non nos interamos de nada. Carvalho Calero si, claro, estaba ao lado. [ri] El tróuxoo para que nós coñecésemos a Otero Pedrayo, porque xa daquela era a máxima figura viva do galeguismo. Estabamos nunha época en que o idioma modelo, o idioma literario era o que el utilizaba e o que el ía creando dalgunha maneira. E claro, ese idioma literario pódese cualificar, a verdade, de arbitrario. Lembro que Manuel Rodrigues Lapa, nun dos seus artigos, dicía que o galego de Otero Pedrayo era o modelo do que non debía ser o galego literario. A verdade é que eu naquela época, nós tiñamos unicamente unhas nocións de galego rural, tampouco máis. Date conta de que non tiña ningún tipo de presenza, eu era a primeira vez que recebía  algo de literatura galega na universidade, no último ano, no último semestre. Lembro o choque brutal entre o meu galego espontáneo e o galego do propio Carvalho.

Se tivese que ficar cunha grande aportación de Carvalho Calero, cal sería?

A Historia da Literatura Galega Contemporánea. El mesmo dixo que el inventara, entre aspas, a historia da literatura galega contemporánea. Creo que é indiscutíbel. Dentro da súa obra de creación, para min a mellor é Scórpio.

Apoias que se lle adique as Letras Galegas?

Por que non? Creo que Carvalho Calero seria quen ennobrecería a nómina de escritores das Letras Galegas. Son eles quen gañarían de ter a Carvalho no grupo. Máis tarde ou máis cedo, terán que concederllo. E canto máis tarde, peor será a derrota e máis clara será a inxustiza. Foi un erro porque terían que terllo concedido hai muito tempo, e canto máis demoren, máis difícil será que non destaque o absurdo da súa ausencia na nómina de premiados. A xente pregúntase por que, e o por que está claro. Alén de aspectos persoais que poida haber nalgún caso, supón recoñecer que o reintegracionismo debe ser considerado como un motor de futuro de Galiza.

Tería gostado?

Eu creo que riría deste espectáculo. Penso que, modestamente, poría un sorriso dos seus, mais si que aceitaría. Nese sentido, era mui institucional. Aceitaría como un deber, con agradecimento e con satisfacción, mais sobre todo veríao como un deber. Tiña un elevadísimo sentimento de gratitude. Lembro dunha frase que me dixo nunha ocasión, cando o levábamos a unha charla das numerosas que daba por todo o país, porque era mui solicitado. El ía encantado, e nas viaxes de ida e volta era sempre moi interesante esa conversa, porque sabía de absolutamente de todo. Sabía ademais como filtralo sen que te sentises desbordado. Entón, nun destas díxenlle que non sabía se terían muito sentimento polo galego, porque eran do Opus e tal… El dixo “é o noso deber ir a calquera sitio que nos chamen sempre que podamos falar con liberdade daquilo que queremos”. E por iso ía sempre a todas as partes. Era un sentimento de militancia extraordinaria.

O entrevistado

José Luis Rodríguez

José Luis Rodríguez

Guntín (Lugo), 1947. Doutor en Filoloxía Románica cunha tese sobre o trovador medieval galego portugues Xohan Arias e catedrático de Filoloxía galego-portuguesa. Impartiu aulas na área de galego-portugués e español na Facultade de Filoloxía da USC. Traballou nos campos da época medieval galego-portuguesa, tanto lingua como literatura, na relación entre a Galiza coa lusofonía e na ligazón lingüístico galego-portuguesa. Coordinou ambos volumes de Estudos dedicados a Ricardo Carvalho Calero, editados pola Universidade e polo Parlamento de Galicia.

#Carvalho

O entrevistado

José Luis Rodríguez

José Luis Rodríguez

Guntín (Lugo), 1947. Doutor en Filoloxía Románica cunha tese sobre o trovador medieval galego portugues Xohan Arias e catedrático de Filoloxía galego-portuguesa. Impartiu aulas na área de galego-portugués e español na Facultade de Filoloxía da USC. Traballou nos campos da época medieval galego-portuguesa, tanto lingua como literatura, na relación entre a Galiza coa lusofonía e na ligazón lingüístico galego-portuguesa. Coordinou ambos volumes de Estudos dedicados a Ricardo Carvalho Calero, editados pola Universidade e polo Parlamento de Galicia.

Outras entrevistas

7 comentários em ““Carvalho converteuse nunha bandeira sen el procuralo””

  1. Boa entrevista, e muito interessante.

    p.s. Efetivamente, o que eu dizia é que Carvalho foi tomado como bandeira, sem ele querer, nem gostar… e que se terminara sendo um Homem-instituição não era por vontade que o que ele em realidade era, como tu bem destacas, era “um homem de Instituição”. 😉

    apertas,

  2. Honestidade. Grandes palavras para lembrar a figura de Carvalho Calero. Resistência, insistência. Também diálogo, fugindo do confronto. Carvalho no nosso coraçäo de amantes da palavra.

  3. Magnífica entrevista que reflecte perfectamente a semblanza de don Ricardo e, ao tempo, a inmensa honestidade e bonomía do inesquecíbel profesor Xosé Luis Rodríguez, sempre na nosa acordanza, e exemplo para todos os que fomos docentes universitarios.

Deixe um comentário

7 comentários em ““Carvalho converteuse nunha bandeira sen el procuralo””

  1. Boa entrevista, e muito interessante.

    p.s. Efetivamente, o que eu dizia é que Carvalho foi tomado como bandeira, sem ele querer, nem gostar… e que se terminara sendo um Homem-instituição não era por vontade que o que ele em realidade era, como tu bem destacas, era “um homem de Instituição”. 😉

    apertas,

  2. Honestidade. Grandes palavras para lembrar a figura de Carvalho Calero. Resistência, insistência. Também diálogo, fugindo do confronto. Carvalho no nosso coraçäo de amantes da palavra.

  3. Magnífica entrevista que reflecte perfectamente a semblanza de don Ricardo e, ao tempo, a inmensa honestidade e bonomía do inesquecíbel profesor Xosé Luis Rodríguez, sempre na nosa acordanza, e exemplo para todos os que fomos docentes universitarios.

Deixe um comentário