Laura Oso: "Somos unha sociedade multicultural que non se está xestionando como tal"

É máis fácil a emigración hoxe que fai corenta anos?

Si, éo.

Que diferenzas aprecia entre aquelas emigrantes en París e as que hoxe volven ocupar eses traballos?

A primeira, a cuestión da nacionalidade. Hoxe non teñen dificultades para a regularización xurídica porque temos un pasaporte comunitario. Polo menos, en Francia. Despois hai outra diferenza importante, que é o coñecemento que hoxe teñen as novas inmigrantes do que se van encontrar, empezando polo idioma e polo nivel de estudos. Tamén aquela rede que se creou outrora, por exemplo a Federación de Asociacións de Españois en Francia, dá moito apoio. Nos anos sesenta a situación de partida era outra e a diferenza cultural era bestial. Recordo unha muller que me contou a primeira vez que viu unha aspiradora, era como un burro que ía camiñando pola casa, dicía. Aínda que só sexa por Internet, mesmo pola densidade das redes de inmigrantes que se crean a través de Internet, a emigración de hoxe é outra.

Como viviron a experiencia da emigración daquela e como se vive hoxe?

A emigración nos anos sesenta tiña detrás unha historia moi triste. Viviu o proceso como algo moi negativo. Víano como unha emigración temporal, un proxecto de aforro e retorno. Sempre tiveron a idea do regreso moi presente, e iso fixo que non despregasen estratexias de integración social ou de mellora profesional. Vivían en condicións difíciles. E iso durante anos, non porque non tivesen recursos. Os aforros investíronos aquí. Dinche, ‘a miña idea era volver, volver… só gozaba da casa no pobo e do coche en vacacións, ao final vou volver só para morrer’. Esa emigración xa non a atopas hoxe. En París por exemplo, tes emigrantes que xa coñecían o idioma ou a cidade antes de emigrar, que seguen tendo esa idea de retorno, que asumen que a súa non é unha emigración elixida, que foron expulsados e teñen certa xenreira, pero digamos que viven a vida alí e non están obsesionados co aforro, relaciónanse… o tempo que teñan que estar, estarán ‘é o que me tocou’, din, pero non teñen unha relación tan dura con aquilo.

“A emigración nos anos sesenta viviu o proceso como algo moi negativo. Víano como unha emigración temporal, un proxecto de aforro e retorno. Sempre tiveron a idea do regreso moi presente, e iso fixo que non despregasen estratexias de integración social ou de mellora profesional.”

Volvemos normalizar a emigración como forma de vida?

Hoxe non ves que sexa un proxecto de emigración e retorno tan marcado. Non son vidas tan austeras como aquelas. Nin sequera a emigración latina aquí é así, outras poida que si. A española daqueles anos fora unha emigración moi dura, e moi instrumentalizada polo franquismo. O desarrollismo español dos sesenta e setenta sustentouse nas remesas dos emigrantes e no turismo. Aquela xente que tiña todo investido aquí chegou á xubilación e topouse con que alí onde traballara toda a súa vida non tiña nada… Hoxe os españois que están fóra, a maioría, non mandan remesas. Viven as súas vidas alí como a que vives ti aquí.

Aquela emigración trouxo remesas e tamén capital social. Será distinta a actual?

Pois aínda é pronto para sabelo. Debería telo, son xente que fala idiomas, que viviu fora… pero nun mundo globalizado quizá ese envío do que chamamos remesas sociais non vaia a ser tan forte como o foi noutras migracións anteriores. Penso n a primeira emigración galega a América, en todo o que lograron facer aquí os indianos. Daquela si que houbo uns investimentos colectivos, eles si conseguiron que a riqueza que adquiriran tivese un impacto na sociedade de orixe. Hoxe, aquí mesmo, podemos observalo no caso dos senegaleses. Teñen un interese claro en producir melloras na colectividade de orixe. Na miña opinión, a nova emigración española baséase en proxectos individuais ou do núcleo familiar máis reducido, o da parella e os fillos.

Coa crise mudaron as estratexias migratorias e os fluxos, pero cambiaron tamén as políticas dos estados?

Desde a crise favorécese máis o retorno, tanto no caso de España cos seus inmigrantes como no doutros Estados cos seus nacionais. Ecuador instaurou unha axuda ao retornado. Pero pouco máis… Nosa política de inmigración é unha política basicamente orientada ás necesidades do mercado de traballo. E de aí, en parte, o seu fracaso. Porque no momento que se frea a demanda de man de obra, endurécese a concesión de permisos de traballo e pásase a favorecer o retorno dos inmigrantes aos seus países de orixe. Non se investiu en políticas de integración social, e por iso os problemas máis graves son eses, os derivados da falta de integración social dos inmigrantes. E seguirá habéndoos porque realmente nunca se atendeu ese aspecto, como si se fixo en Francia ou no Reino Unido antes do Brexit. Aínda que hai certo retroceso desde a crise na maioría dos estados europeos.

Logo de tantos anos traballando sobre migracións, que sensación ten cando oe falar dun CIE?

Ese é o outro polo da política de inmigración do Estado: o control de fluxos. E isto sucede en toda Europa, o bloque das fronteiras, a Europa fortaleza. Os CIE son a evidencia do fracaso. É realmente triste…

Hai quen opina que bastantes dos problemas das migracións resolveríanse coa apertura total das fronteiras.
A verdade, non sabería… é un debate que está por resolver. Non sei como se podería chegar a materializar. Pero o ideal sería ese, claro. A xente móvese cando hai traballo e móvese cando deixa de habelo. O mercado de traballo tamén é un determinante. Pero quen quere emigrar, vaino a seguir facendo, haxa fronteiras abertas ou non. Atoparán a forma de saltar o muro.

“A xente móvese cando hai traballo e móvese cando deixa de habelo. Quen quere emigrar, vaino seguir facendo, haxa fronteiras abertas ou non. Atoparán a forma de saltar o muro.”

Tamén parece que as políticas de asilo están fracasando.

É o tema quente. Fíxose moi pouco, é certo. E iso está creando problemas porque hai partidos cun discurso racista que teñen certo éxito nalgúns países. Iso está cuestionando incluso a integración europea, porque algúns estados están cambiando as súas políticas de libre circulación dentro de Europa.

Somos neste menos racistas que noutros estados?

Iso dicían as enquisas, pero non sei como andan ultimamente. En calquera caso, iso non se traslada ás políticas públicas. Dá igual que sexa o PSOE ou o PP, o que se fixo é o que sinalei antes: control do mercado de traballo e control de fluxos. Invariablemente.

En que están traballando no ESOMI?

Pois Antonio Esquerdo e Belén Fernández, agora mesmo, en políticas migratorias. Belén, por exemplo, acaba de sacar un libro comparando as políticas en diferentes comunidades autónomas. Diego López de Lera está traballando a cuestión de fluxos e, xunto a Obdulia Taboadela, a do retorno dos inmigrantes. Esta investigadora tamén está abordando a emigración cualificada. Raquel Martínez estase ocupando do enfoque de xénero e coidados. Antía Pérez tamén está traballando sobre a nova emigración española. Ademais destes tres polos: políticas, fluxos e xénero, tamén se traballou moito no de inmigración e desenvolvemento. E tamén Montserrat Golías atendeu á emigración a Arxentina e Cuba nun estudo sobre as naturalizacións a través da Lei da Memoria Histórica.

Pensando na túa primeira resposta, nesa contribución desde a socioloxía ao cambio social: que política pública sinalarías como urxente en cuestións de inmigración?

Pois unha política de integración social. É urxente, si. Temos a unha segunda xeración de inmigrantes con dificultades de integración. Somos unha sociedade multicultural que non se está xestionando como tal. Non se está xestionando a integración. Fai falta que todas as administracións, tamén os concellos, aposten por estas políticas. Os concellos tamén poden facer moito. Ou na escola, por exemplo… o tema escolar é clave. Estanse facendo cousas, pero debería haber unha política expresa.