Migrantes, alieníxenas e mundos futuros

Dixo Isaac Asimov no seu ensaio O electrón é zurdo que na ficción científica a predición importante non é o automóbil, senón o problema de aparcalo. Se sentamos e agardamos o tempo suficiente, habemos ver que moitas das anticipacións propostas por este xénero rematan por facerse realidade. Un triste exemplo é a crise migratoria que Europa non sabe xestionar.

Na novela Fillos dos homes (Children of Men, 1992), P.D. James especula sobre a derradeira xeración de humanos do planeta, pois os varóns ficaron estériles sen explicación. Retrata transversalmente un Reino Unido de fronteiras pechadas que establece estritas cotas de inmigración. Os migrantes, denominados transeúntes, non poden aspirar á cidadanía, perden o seu pasaporte, teñen mobilidade restrinxida e dereitos civís limitados, e só poden acceder aos traballos menos cualificados e peor pagados, onde carecen de garantías laborais. Situación idéntica á padecida hogano polos migrantes paquistanís ou indonesios que traballan en réxime de cuase-escravitude en Dubai, Abu Dabhi ou Qatar, baixo unha interpretación perversa da kafala islámica.

Na adaptación fílmica de Alfonso Cuarón (2006) o panorama é aínda máis estarrecedor. Toda inmigración é ilegal. Os migrantes son recluídos en guetos e campos de confinamento, namentres a propaganda institucional insta á poboación civil a colaborar na súa delación e captura. As escenas ficticias de persoas separadas das súas familias e presas en gaiolas anticiparon outras imaxes moi semellantes, pero reais: nos Estados Unidos de América do ano 2018, baixo a nova política de tolerancia cero de Donald Trump, os centros de detención de migrantes empregan idénticas prácticas. Política rectificada agora pola presión social.

Falamos dunha fronteira, a de México cos EE.UU., das máis permeábeis da Historia. Exemplo de isolacionismo do primeiro mundo, que ergue barreiras físicas e políticas fronte á ameaza do veciño subdesenvolvido, é tamén ilustrativa do lucrativo negocio do tráfico de persoas. No seu filme Elysium (2013), Neill Blomkamp formula un planeta Terra superpoboado, contaminado e empobrecido, onde os ricos se refuxian en Elysium, unha estación orbital na que viven cómodos e seguros, lonxe da fame, do cambio climático irreversíbel, das enfermidades e da violencia. Nos EE.UU., nos que toda a poboación é xa mestiza de latino e anglosaxón ─todos os carteis están escritos en castelán e inglés─, os coyotes seguen a existir, malia que agora xa non tentan introducir migrantes desde México nos EE.UU., senón desde a Terra en Elysium. A esperanza destas persoas en tránsito é agora a prodixiosa tecnoloxía médica que os ricos non comparten. Toda unha parábola dun país onde a sanidade universal é aínda unha quimera.

En ‘Elysium’, os coyotes seguen a existir. Agora tentan introducir migrantes desde a Terra. A esperanza destas persoas en tránsito é agora a prodixiosa tecnoloxía médica que os ricos non comparten. 

Volvendo a Fillos dos homes, o mexicano Cuarón vai alén do orixinal da británica James: os migrantes son, malia o noso negacionismo, a única esperanza dun primeiro mundo onde as taxas de nacemento non garanten o crecemento vexetativo e, porén, a sustentabilidade do Estado do benestar. A primeira muller grávida en vinte anos ─no filme, máis devastador, as estériles son as mulleres─ é unha migrante, convertida nunha figura relixiosa, nun símbolo, nunha Eva racializada.

Reino Unido, pola súa idiosincrasia insular, axéitase ás historias sobre autarquías. A novela gráfica V de Vendetta (V for Vendetta, Alan Moore e David Lloyd, 1982) reflicte un mundo postnuclear no cal só Gran Bretaña sobreviviu grazas ao seu isolacionismo radical. Derivado nunha ditadura supremacista, o goberno elimina ás persoas de raza non branca, mais erradica tamén aos brancos diverxentes ─comunistas e homosexuais─. Escrita na era Thatcher, denunciaba as políticas antisociais da dama de ferro. 

En ‘V de Vendetta’ nunha ditadura supremacista, o goberno elimina ás persoas de raza non branca, mais erradica tamén aos brancos diverxentes ─comunistas e homosexuais.

Reino Unido xa manifestou a súa vontade de abandonar un proxecto común europeo que cambalea cada vez que un membro, agoirado polas súas onerosas obrigas humanitarias ante a crise migratoria, solicita desvencellarse do Acordo Schengen, ou cando en Bruxelas se reparten cotas de acollida a cambio de orzamentos como os pícaros trocan cromos no patio da escola. Aumentan o medo e a xenofobia, mais medran tamén a solidariedade e a indignación cando os medios nos guindan imaxes de barcos de refuxiados que semellan tiradas de A balsa da Medusa de Géricault.

O devandito Blomkamp serviu, no 2009, unha cinta que nos preparaba para o que estamos a vivir no Mediterráneo: District 9. Unha xigantesca nave espacial aparece de súpeto sobre a Terra, e faino sobre Xohanesburgo. Após vinte anos, os humanos acceden a ela para atoparen case un millón de alieníxenas desnutridos, enfermos e desorientados, que son realoxados no Distrito 9, un barrio de infravivendas onde sobreviven coa escasa axuda humanitaria da ONU, remexendo no lixo e mendigando. Adictos á comida para gatos ─unha metáfora das drogas─, son vítimas da mafia nixeriana instalada no gueto, e moitos recorren á prostitución e ao contrabando.

Os acollidos sofren a discriminación dos humanos ─que os chaman lagostas, comparándoos coas pragas que asolan os cultivos do país─ e os abusos dunha xestión paramilitar privatizada pola ONU. O traslado forzoso a un novo campo de refuxiados, o Distrito 10, provocará uns disturbios inspirados no desaloxo das persoas negras do Distrito 6 de Cidade do Cabo, no 1966, cando en pleno apartheid se declarara como área branca.

En ‘District 9’ os acollidos sofren a discriminación dos humanos e os abusos dunha xestión paramilitar privatizada pola ONU.

Rematada a historia, District 9 deixa unha mensaxe inquiétante: a situación non fica arranxada e a tensión entre a poboación de acollida e os refuxiados é un barril de pólvora. Os políticos non saben como solucionar o problema e dos alieníxenas só lles interesa a súa tecnoloxía militar ─outra metáfora─. E entre a miseria, os refugallos e as latas baleiras de comida felina, a poboación de lagostas non para de medrar.

Un chisco máis esperanzadora era aquela Alien Nation (Graham Baker, 1988), na que extraterrestres recén chegados e humanos, mal que ben, convivían en certa harmonía e integración. Mágoa que só era unha entretida buddy movie de policías.

Coruña, 20 de xullo