"O nacionalismo era algo que ninguén esperaba nin a maioría social do país demandaba"

Erik Dobaño | Sada, 22 de xullo. Trece anos despois de que accedera á máis alta responsabilidade de goberno dun nacionalista na historia de Galiza, Anxo Quintana reflexiona nesta entrevista en dúas entregas sobre como o BNG alcanzou aquela cota e como caeu dela. E comeza advertindo: “O nacionalismo galego ten un erro de base, un erro que precisamente intentamos superar no ano 82. Tardamos moito tempo en dármonos conta de que non ía haber ruptura democrática”.

Vostede estivo na fundación do BNG, que lembra daquel ano?

De 1982 o que lembro, principalmente, é o servizo militar obrigatorio. Paseino moi mal. Fixen 115 gardas. En termos políticos eu xa daquela considerábame un veterano, con 23 anos. Cando vexo hoxe xente de dezanove anos, e véxoos coas ocupacións normais dunha persoa desa idade, paréceme imposíbel que eu con dezanove ao que me dedicara fora á creación do Sindicato Labrego na provincia de Ourense… Cando no 82 se crea o BNG eu xa estaba farto de dar mitins e de facer asembleas. Tivemos un acceso á política demasiado precoz. Eu creo que na vida os compromisos sociais e políticos son necesarios, moralmente obrigados, pero todo hai que medilo e ponderalo. E nós non tiñamos ponderación daquela. Era unha dedicación total e absoluta, da que non me arrepinto, porque me conformou como persoa.

Que momento político vivía daquela o nacionalismo?

Lembro perfectamente as reflexións que se fixeron para darlle un xiro á estratexia do nacionalismo e para crear un instrumento político útil para o país. Penso que foi a primeira vez, e eu mesmo falei, que escoitei falar da necesidade de que os proxectos políticos foran útiles, que non foran só ideoloxicamente correctos, senón ademais útiles para a maioría social á que te querías dirixir. Ás veces estráñame que sigamos cometendo os erros que no 82 quixemos superar con aquela reflexión.

A transición foi unha época moi convulsa? Ten que ver algo co que estamos vivindo hoxe en día?

Si… a ver… é que eu parto dunha análise totalmente diferente á que se está facendo. O nacionalismo galego ten un erro de base, un erro que precisamente intentamos superar no ano 82. É que tardamos moito tempo en dármonos conta de que non ía haber ruptura democrática, que o que ía haber era reforma e constitución. Por un lado, iso permitiunos fortalecernos en termos ideolóxicos, porque o nacionalismo era algo por construír en Galiza. Era algo que ninguén esperaba nin a maioría social do país demandaba. Foi un acto de voluntarismo. Polo tanto, foi necesario crear un corpus ideolóxico que o sostivera. Dalgunha maneira ese convencemento de que a ruptura democrática ía chegar, axudounos. Pero ao mesmo tempo impediunos acelerar a nosa introdución social. No 79, nas primeiras municipais, o BNPG presentara en Ourense máis candidaturas municipais co PSOE. Iso estaba sustentado nun proxecto político difícil de enraizar na maioría social do país. O resultado foi que no 82 chega Felipe González e apañou a nosa base social sen despeitearse. Cometemos ese erro.

Considera que ese mesmo erro estase cometendo hoxe?

Cando hai catro ou cinco anos escoitaba dicir a algúns que estabamos diante dunha gran convulsión social que tiraría abaixo o réxime do 78, eu ficaba sorprendido, porque paseaba pola rúa, falaba coa xente, e o que percibía non era iso. Había unha terríbel dereitización da sociedade como resultado dunha situación de crise económica. De ningún modo tirei a idea de que a indignación, que efectivamente existía a raíz da crise, se estivera convertendo nun movemento revolucionario. Teño escoitado dicir que Ciudadanos foi unha creación do capital. Ciudadanos é a resposta a ese estado de opinión creado polos poderes tradicionais. Confundir indignación con revolución é absurdo. E pensar que resultados electorais concretos froito dunhas circunstancias determinadas indican un cambio de tendencia na sociedade é dunha inexperiencia política que pode que no ano 82 fora normal, pero a día de hoxe resulta deprimente en xente que xa viviu aquilo.

E como explica Podemos? Que significa?

A min paréceme moi interesante que a nivel do Estado español se dera ese movemento político que removía o tinglado e que colocara á progresía española diante do espello. Nunca me pareceu mal iso. Pero tampouco pensei que fora provocar revolución política algunha no ámbito do Estado. Por que? Pois porque en Europa occidental os movementos políticos á esquerda da socialdemocracia teñen un teito electoral 10%, poden superalo cando a socialdemocracia está á baixa, pero volven caer en canto a socialdemocracia se recupera. Iso foi o que pasou con Podemos, que é un proxecto político sen futuro ningún. Houbo un momento, só un momento, en que pareceu que sería quen de ocupar o espazo do PSOE. E aí acábase a historia. Un movemento estatal como Podemos non pode traer transformacións positivas importantes para un país como Galiza.

Pensa que Podemos prexudicou ao nacionalismo galego?

Non son partidario de trasladarlle aos demais o que son as túas propias deficiencias. Eu non creo que Podemos nacera para prexudicar ao nacionalismo galego. Entre outras cousas porque, por desgraza, o nacionalismo galego non é tan importante como para que se confabulen contra nós. Mais é certo que Podemos si tirou proveito da debilidade ideolóxica do nacionalismo galego. Se nos empeñamos en colocar os termos de esquerda e nacionalismo ao mesmo nivel, e lle damos a mesma importancia, estamos creando unha cultura política que favorece que se alguén vén a falar de esquerda poida beber do teu, porque formas parte da mesma familia. Eu creo que o gran logro do nacionalismo galego foi ser capaz, desde unha posición inequivocamente progresista, de crear un espazo político propio. E que o panorama político en Galiza non se limitara a unha elección entre a esquerda e a dereita. Que houbera tres espazos: a dereita española, a esquerda española e o nacionalismo, que é inequivocamente progresista pero que sobre todo é nacionalista. Cando abandonas iso para incluírte na gran familia da esquerda o que estás facendo é abrir a túa porta para que aquel que se reclame de esquerda poida entrar no teu espazo.

En Europa occidental os movementos políticos á esquerda da socialdemocracia teñen un teito electoral 10%, poden superalo cando a socialdemocracia está á baixa, pero volven caer en canto a socialdemocracia se recupera. Iso foi o que pasou con Podemos, que é un proxecto político sen futuro ningún.

Non deixa de asombrarme que haxa xente con experiencia política que pense que un movemento estatal como Podemos pode supor transformacións positivas importantes para un país como Galiza.

En 1989 o BNG accede ao goberno municipal en Allariz dun xeito pouco convencional e que moitos sinalaron como antidemocrático, unha especie de asalto. Que lectura fixo daqueles anos?

O primeiro é que, de verdade, nunca tiven a percepción de que tiveramos practicado ningún tipo de asalto. Témolo explicado moitas veces, e mesmo a xornalista Mar Gil contou esa historia nun libro. Pero vexo que convén recordala de cando en cando… Para entender o que sucedeu en Allariz no 89 hai que coñecer o Allariz dos anos inmediatamente anteriores. En síntese: no 87 o PP gaña as eleccións por 19 votos, consegue a alcaldía en minoría e en dous anos cambian tres veces de alcalde. Allariz tiña a finais dos sesenta uns dez mil habitantes, e naquela época estaba a piques de baixar dos cinco mil. Non é que houbera mala xestión, é que non existía a institución. Había un malestar cidadán que superaba con moito as lindes electorais, políticas e sociais do Bloque. O que sucedeu foi unha mobilización social moi importante en contra dese estado de cousas. Cal foi a diferencia respecto doutras situacións como aquela que se deron en moitos concellos? Que gañamos.

Como o conseguiron?

Aparte da gran mobilización social, houbo unha gran capacidade de dirección política, que consistiu en facer o xusto para expresar a túa posición e facelo en termos nos que che puidera acompañar a gran maioría da vila. Puidemos facer algunhas cousas, e seguramente teríamos quedado sós os cen do Bloque. Pero fixemos outras nas que todo o mundo se sentía representado e iso é a democracia. E foi tan democrático que a mobilización acabou por convencer aos concelleiros do PP de que tiñan que dimitir e despois, segundo os mecanismos que contempla a lei, a corporación reuniuse e elixiu ao novo goberno.

Que supuxo o BNG de Allariz para o BNG dos noventa? Fíxose mesmo unha tese que explica as diferentes formas de “crear a nación” entre Allariz e Fene, os dous bastións da fronte naqueles anos.

Algo influiría, supoño. Se tivera que sinalar algo no que estabamos convencidos daquela, eu e todo o Bloque en Allariz, é que nós nunca fomos municipalistas. Esa historia do municipalismo é que non acabo de entendela… Creo que ninguén pon en dúbida a nosa disposición a traballar polo mundo local e mesmo facelo con certa prestancia. Creo que o temos demostrado. Pero nós sempre entendemos que a nosa participación no ámbito local tiña sentido se iso obedecía e estaba ao servizo dun proxecto de país. Se do que se trataba era de colocar máis puntos de luz e asfaltar máis pistas, pois que veña outro a facelo… O nacionalismo gaña todas as eleccións en Allariz, non só as municipais, o cal quere dicir que aí non hai simplemente un movemento de índole local cun alcalde que é moi prestixioso e que nas municipais arrasa e desenténdese nas outras. Eu creo que é unha forma de facer país.

Pero o éxito de Allariz provocou cambios no discurso ou na estratexia do BNG daqueles anos?

Allariz alcanzou un prestixio inmediato no BNG, claro. Eu estiven dez anos de alcalde e despois seguiu pasando o mesmo. Viñeron de visita infinidade de concellos, mesmo algún do PP, a ver como funcionaba aquilo. Algo tería que ver tamén o éxito de Allariz en que eu chegara a ser portavoz nacional. Basicamente o que fixemos foi dar continuidade ao que empezaramos a advertir no ano 82, que isto non consistía só en ter firmeza ideolóxica, e non creo que nin unha soa vez fixeramos algo desde alí que non fora nacionalista, que non tivera esa lóxica, polo tanto, o noso problema non era a falta de firmeza ideolóxica. Pero a cousa non consiste só niso. As políticas teñen que dirixirse á maioría social que queres representar, teñen que ser útiles. Esa foi a forma de facer política que se implantou en Allariz xa desde antes do ano 89. O que pasou no 89 e despois é que o nacionalismo se visualizou como algo próximo e útil, non como unha entelequia ideolóxica de catro ou cinco. E, efectivamente, iso foi o que algunha xente, non só de Allariz, foi o que intentamos que fora o BNG no conxunto do país. E creo que houbo un consenso a principios dos noventa, dentro do Bloque, de que o camiño era ese.

E foi por aí?

Si. Pero todo proxecto político precisa dun exército, e nós tiñámolo. Non demasiado grande, pero había. Era un exército ideoloxizado e formado politicamente noutras dinámicas e noutra estrutura de traballo. E non se podía cometer o erro de implantar un proxecto político novo esquecéndote do que tiñas detrás. Ese corpo social tiña que acompañar. Aí estivo sempre a disputa. Uns pensabamos que era urxente dar pasos na dirección de ampliar a base social, e outros pensaban que era mellor ir amodo. Esa foi a gran disputa todos este anos.

Pero no 2003, cando vostede chega a portavoz nacional, a estratexia era esa. Estaba clara?

Naquela altura eu penso que si. Había diferencias, loxicamente, pero había un consenso. Se non, non tiña sentido que eu fora o portavoz nacional. Para sinalar con maior contundencia os límites ideolóxicos do nacionalismo, ou para expresar a través do líder a bagaxe histórica do nacionalismo, había outras persoas máis cualificadas… pero parecía que existía o consenso para que o nacionalismo, sen deixar de ser o que era, fora capaz de atreverse a conquistar a maioría social do país. A gañar as eleccións, para ser claros. Non en dous anos, nin en cinco, posibelmente nin en oito. E tivo certa lóxica que unha persoa con experiencia de goberno como alcalde e cunha traxectoria aceptada como positiva máis alá do nacionalismo, puidera ser a representación pública do nacionalismo. Eu nunca tomei aquela designación como unha afirmación de que eu era a eminencia do partido… Para o que se quería facer, eu podía resultar útil.

[No 2003] parecía que existía o consenso para que o nacionalismo, sen deixar de ser o que era, fora capaz de atreverse a conquistar a maioría social do país. A gañar as eleccións, para ser claros.

Mantívose o exército detrás do líder?

O liderado é algo que non se outorga. O liderado conquístase. Un é líder na medida na que estea en disposición de selo e teña certas calidades para selo. Os líderes non se elixen. Elíxense os portavoces nacionais. Se alguén non foi capaz, será porque algo mal fixo. Eu era perfectamente consciente das dificultades. Sabía de que cultura política viñamos porque eu participara dela. Pero naquel momento, polo menos en termos nominais, os diferentes ámbitos do nacionalismo estaban de acordo na liña. E púxenme ao traballo. Despois dependería da miña habilidade e da xenerosidade dos demais…

E como foi a cousa en canto a habilidade e xenerosidade?

Houbo reticencias, foron evidentes. Penso que somos fundamentalmente conservadores, que os cambios custan, e temos medo ao abismo. E máis vale pouco pero ben amarradiño, non vaia ser que isto todo se esfarele. Había eses medos. Eu cometín equivocacións. Un pensa que o tempo se acaba e queres ir o máis rápido posíbel. Tiñamos unha oportunidade inmellorábel coas responsabilidades de goberno na Xunta. Entendín que era a ocasión de que o conxunto de Galiza contemplara ao nacionalismo como algo útil para o país. Si, outra vez a mesma palabra… un proxecto político destinado a acadar maiores cotas de benestar para os cidadáns. Esa era a miña obsesión. Intentei sempre conectar con sectores sociais aos que o nacionalismo nunca chegara. Pensaba que esa era a miña tarefa, que para iso me puxeran aí. Moitas veces sabía que arriscaba, era consciente. Crin que todo o mundo entendería que se eu facía iso non era que deixara de ser nacionalista, senón que o nacionalismo tiña que tourear noutras prazas… e eu creo que iso fíxeno ben, pero quizais non dediquei tempo a explicarlle a todo o exército o que estaba facendo para que todo o exercito nos acompañara. E, efectivamente, chegou o momento en que se produciu esa disfunción.

E que pasou, por que fracasou ese intento de ampliar o espazo do nacionalismo?

Entre outras cousas porque en fronte tiñamos ao Partido Popular, unha maquinaria política que si que sabe facer políticas, e sábeas todas e comprendeu que aquela era a fenda. Agardou a oportunidade e lanzouse á xugular. As eleccións do 2009 foron iso. Eles matinaron: como podemos atacar ao nacionalismo personificándoo en Quintana? Podemos acusalo de ser radical? Non. De ser pouco nacionalista? Tampouco. Entón, de que? De que está cos ricos e abandonou aos pobres.

Con que condicións entrou o Bloque no bipartito? cales eran as súas liñas estratéxicas?

A min non me preocupaban en absoluto os límites do PSOE, procurei non cometer o erro que comete moitas veces o nacionalismo e no que tamén caen toda esta nova esquerda, é que parece que viñeron a este mundo a facer política cunha única misión: indicarlle ao PSOE o que ten que facer. Non me enganei. Sabíamos o que era o PSOE. Non dediquei un minuto a convencelos da bondade das nosas ideas. Nada do que pasou me sorprendeu. O problema non era o PSOE. A nosa preocupación inicial era que se visualizara con moita claridade que aquel non era un goberno do PSOE apoiado polo Bloque, aquilo non tiña que ser un goberno progresista, aquilo tíñase que ver como un goberno de coalición, un bipartito con dous proxectos políticos diferentes. E polo tanto habería dous líderes. Esa cuestión, a do meu liderado, non obedecía a ningún desexo persoal. Na política moderna, por desgraza, non se confrontan proxectos… e a única maneira de que o PSOE non nos papara foi conseguir que houbera un liderado ao mesmo nivel co do líder socialista.

A nosa preocupación inicial era que se visualizara con moita claridade que aquel non era un goberno do PSOE apoiado polo Bloque, aquilo non tiña que ser un goberno progresista, aquilo tíñase que ver como un goberno de coalición, un bipartito con dous proxectos políticos diferentes.

Pero iso ten riscos, non?

Evidentemente tenos, e abre flancos débiles sobre todo se o teu desexo de aparecer publicamente choca co desexo da outra parte de ocupar todo o espazo do goberno. Para nós non foi unha sorpresa a actitude do PSOE, pero penso que para eles, a nosa, si foi unha sorpresa. Resultoulles moi difícil asumilo como parte dunha cultura política de coalición, unha cultura que é común en moitos gobernos de distintos países europeos. Aquí non había esa cultura. Nós implantámola. Ben é certo que non de maneira consensuada. Seguramente, iso tamén provocou debilidade no goberno.

[Segunda parte: “Unha cousa é gobernar e outra, ter o poder”]