"Unha cousa é gobernar e outra, ter o poder; nós gobernamos, pero o poder nunca o tivemos"

Erik Dobaño | Sada, 22 de xullo. O ex vicepresidente da Xunta explica como o concurso eólico disparou as alarmas entre as elites e como “na nosa ansia de acaparar novos espazos, esquecémonos do exército”, e ficaron sen base social para aguantar as acometidas do poder.

Como foi a relación do BNG no goberno cos medios de comunicación?

Nos viñamos mantendo unha boa relación coa maioría dos medios. E desde o goberno, teño que dicir que por un tempo eu pensei que sería posíbel un entente cordiale. Pronto me din conta de que non… Ao ano e medio, en canto nós empezamos a evidenciar que non eramos un aditamento do PSOE e que chegaramos coa vontade de quedarnos. As cousas empezaron a poñerse un pouco máis complicadas. Agora, nós nunca cometemos o erro que si creo que cometeu o PSOE. O erro de pensar que os medios de comunicación privados estiveran, a maioría, comprados polo PP. A maioría, insisto, non se comportan como se comportan porque estean comprados polo PP. Os medios fano porque son do PP. Non é unha cuestión eventual…

Faríano gratis…

Efectivamente. Teñen unha interpretación da realidade moi similar á que ten o Partido Popular. Eu falei con directores de medios para explicarlles iniciativas do goberno. E notaba que miraban para min como si estivera falando un marciano, non? O único que intentaba era darlle as claves políticas de por onde queríamos ir. Eu non compartía esa teoría de que os medios estaban comprados polo PP e na medida en que nós os compraramos podían ser nosos. É certo que a situación é a que é, e xa o era daquela, que precisan apoio público para manter certas estruturas… como outras moitas empresas. Pero non precisan que o PP lles diga que teñen que dicir, sábeno perfectamente, porque participan da visión do PP.

Di que esa lectura a tiñan feita xa no 2006 ou 2007, como traballaron a comunicación a partir dese momento?

Mire, parece que nós esquecemos dunha cousa: o Bloque era a terceira parte do goberno e tiñamos 13 escanos de 75 no Parlamento galego… Se nos outorgan unhas responsabilidades que… Oxalá tiveramos a oportunidade de ter cometido eses erros. Por desgraza a nosa responsabilidade non era establecer os mecanismos de relación do goberno cos medios de comunicación privados. Podiamos incidir, nas nosas áreas intentar facelo doutro xeito, pero había unha dinámica global que era a que era. Do que se nos pode acusar é que non fomos capaces de rompela. Pero é que tiñamos 13 deputados de 75. Unha das debilidades do nacionalismo, e do progresismo en xeral, é asumir como propias as realidades que vai creando o discurso do Partido Popular.

Por exemplo?

Pois aínda escoitei o outro día a Feijóo dicir que o PSOE e o BNG, cando estaban no goberno, repartíranse os cargos na Televisión de Galiza. E parece que hai moita xente que o asume. Pero é que non se repartiu absolutamente nada. Nós tivemos, como consecuencia dun resultado electoral democrático, a maioría no consello de administración da CRTVG e tivemos que exercer esa responsabilidade. E tivémolo que facer no marco legal que estaba establecido polo PP e que non podíamos mudar porque para iso precisábase unha maioría cualificada que o PP non estaba disposto a outorgar. Así que fixemos nomeamentos, claro. Faltaría máis. E durante todo ese proceso, a TVG tivo os niveis de audiencia máis altos da súa historia e unha pluralidade, seguramente mellorábel, pero a anos luz do que hoxe sucede. Acaso non había debates políticos todas as semanas? Acaso o señor Feijóo non tivo a oportunidade de debater co presidente e co vicepresidente da Xunta en varias ocasións? E agora? Non entendo por que asumimos iso. E porque non lle dicimos directamente: ‘Non somos como vostede porque vostede é irrepetíbel’.

Canto tivo que ver Anxo Quintana e o BNG na saída de ‘Xornal’ a finais de 2008?

Outro discurso do PP comunmente aceptado por propios e por estraños. Que tivemos que ver? Pois nada máis que o coñecemento de que iso ía existir. O empresario que estaba decidido a facelo nolo comunicou, como o comunicaran antes outros proxectos de distintos ámbitos que se chegaron a facer ou non. Naquel momento, parte dos empresarios que tiñan intención de emprender proxectos no país, tiñan a ben, non era ningunha obriga, comunicalo ao goberno. O grupo empresarial que promoveu o Xornal xa estaba nos medios de comunicación. Polo que me dicían, o novo medio íase mover nunhas coordenadas que entendín que ían mellorar o pluralismo. Que me pareceu? Moi ben. É terríbel que nun panorama mediático como o que tiñamos daquela, e que seguimos tendo hoxe, no que a inmensa maioría dos propietarios e dos directores de xornais son do PP, non o digo en termos pexorativos, non sei se teñen o carné ou non, pero están nesa órbita ideolóxica… É terríbel, digo, que apareza un… un!, e diga que vai intentar moverse en outras órbitas e… eh!, coidado!, onde imos parar!… entón é o xornal de Anxo Quintana.

O editor, Jacinto Rey, pedíralle algo?

Absolutamente nada. E non só non pediu nada, tampouco levou nada. Vostede cre que con todo o balbordo arredor dese xornal se houbera un só euro mal dirixido por parte da Administración Pública eu estaría hoxe aquí? Estaría en Pereiro de Aguiar, que é o cárcere de Ourense. E sei que se preocuparon moito de ver se había un euro de desviación. Por que non saíu nada? Porque non había absolutamente nada… En calquera caso, a pregunta non é por que apareceu o Xornal…

Cal é?

A pregunta que ninguén fixo é por que desapareceu.

Avance unha resposta.

Desapareceu porque estaba disposto a falar de cousas que os outros non falaban. Ah!, pero iso non podía ser. Por certo, non era un Xornal nacionalista nin de ultraesquerda como se demostrou.

Vostede cre que con todo o balbordo arredor dese xornal se houbera un só euro mal dirixido por parte da Administración Pública eu estaría hoxe aquí? Estaría en Pereiro de Aguiar, no cárcere.

Na primeira parte desta entrevista dixo que o PP “agardou a oportunidade e lanzouse á xugular”. Sucedeu na campaña do 2009, con aquela fotografía súa con Jacinto Rey nun iate. Cales son as circunstancias da foto?

Un amigo común levou un día a Jacinto Rey a Allariz. Eu non o coñecía. Non lembro ben se aínda eu era alcalde ou xa estaba no Senado. Xantamos. Coñecémonos. De alí a un tempo convidoume un día a ir unha tarde a Sanxenxo. Pero ese día non puiden ir. E doutra vez, despois das eleccións de 2005, debeu ser polo mes de xullo, non sei se tomaramos posesión xa… convidoume e fun. Demos unha volta no barco, tres ou catro horas, e falamos de todo, de política, de fútbol… Niso consistiu. Daquela nin sabíamos que ía existir un concurso eólico. As fotos eu xa sabía delas porque saíran xa antes. El Correo Gallego tiña alí un paparazzi todo o verán para retratar a famosos. A foto saíu. Non lle dei importancia. Pero as circunstancias política no 2009 eran diferentes. Eu xa non era un rapaz de Allariz que fora bo alcalde.

Quen era a aquela altura Anxo Quintana?

Para algunha xente eu era un tipo que quería cambiar a estrutura económica do país, e que anda facendo alianzas e iso hai que cortalo. Mentres o nacionalismo sexa un proxecto político para facer unha manifestación o Día das Letras ou o Día da Patria, que goberne nalgún concello entre 315 pois tampouco é para tanto… mentres sexa iso, pois iso hai que consentilo. Agora, que o nacionalismo se converta nun proxecto político consolidado na estrutura política do país e poida determinar desde as súas claves ideolóxicas o que hai que facer… pois esa xente non está disposta a consentilo, entre outras cousas, porque sabe que é algo que nace alleo a súa capacidade de intervir, que non vai estar a súa disposición.

Había empresarios que non eran parte da base social do BNG pero que estaban dispostos a levar o país doutro xeito?

Non. Así de rotundo. O que si había era moita xente expectante. Claro, ás veces nós cremos as nosas propias ilusións, como que o nacionalismo forma parte da sociedade galega no seu conxunto. E non é así. Non o é. Aquel que está alí, aquel outro, aquela muller, esta… de onde son. Son de España. Non son de Galiza. É así, está na sociedade. Cando nós falabamos con empresarios, diciámoslles que a licitación, tal e como estaba, parecíanos ben, pero que se poderían facer concursos públicos que primaran aos proxectos que reinvestisen plusvalía no país. Aquilo soáballes ben ás empresas galegas. E fixémolo durante tres anos e medio. Pero as apostas empresariais non son para tres anos e medio. E había serias dúbidas por parte de moita xente de que nós foramos capaces de resistir no goberno. Había expectativa, pero con distancia. Outra cousa distinta sería que fósemos capaces de estar no goberno dez anos, entón si que se poderían construír apoios a un proxecto político nacionalista máis alá do que son os sectores tradicionais do nacionalismo.

Que o nacionalismo se converta nun proxecto político consolidado na estrutura política do país e poida determinar desde as súas claves ideolóxicas o que hai que facer… pois esa xente non está disposto a consentilo, entre outras cousas, porque sabe que é algo que nace alleo a súa capacidade de intervir, que non vai estar a súa disposición.

Outra cousa distinta sería que fósemos capaces de estar no goberno dez anos, entón si que se poderían construír apoios a un proxecto político nacionalista máis alá do que son os sectores tradicionais do nacionalismo.

No 2009 dábanse as condicións para consolidar o nacionalismo no goberno?

Aquela derrota foi unha gran catástrofe. Ninguén o nega. Perdemos 30.000 votos e perdemos o goberno. Pero hai un dato revelador do que poucas veces se lembra. O 10% dos votos que obtivo o BNG no 2009 eran de xente que votaba por primeira vez. Polo tanto, esa era unha dirección correcta. Que pasa? Que na nosa ansia de acaparar novos espazos, esquecémonos do exército, e moita xente que viñera detrás descolgouse. Perdemos 30.000 votos. A famosa foto do iate e toda aquela campaña contra min non ía dirixida a desactivar á xente nova. Ás mozas e mozos seguramente non tiñan ningún problema en que eu me vira cun empresario. Aquela campaña estaba destinada a toda a xente que viña detrás, ao exército, que se viu desorientado e pensaba: ‘Pero como!, nós agora paseamos en iates!, somos amigos dos empresarios!, onde imos parar!’.

E como tratou de compensar iso?

Non deu tempo. En quince días… Nós naquela campaña tratamos de trasladar a idea da manipulación que estaban a facer. Francamente, nós tiñamos deseñada a campaña electoral dirixida a gañar ese dez por cento. Fixémolo co convencemento de que a identificación da nosa xente co proxecto, a fortaleza ideolóxica e a disciplina ían ser suficientes para aguantar todo o que nos botaran enriba. E non foi así. Perdemos 30.000 votos de xente que nos votara antes e que ese día quedouse na casa. Nin sequera lle votaron a outras formacións, quedaron na casa.

A campaña do 2009 ía dirixida a gañar un 10% de novos votantes. Fixémolo co convencemento de que a identificación da nosa xente co proxecto, a fortaleza ideolóxica e a disciplina ían ser suficientes para aguantar todo o que nos botaran enriba. E non foi así.

Hai un par de anos contou como, sendo vicepresidente da Xunta, o patrón de ‘La Voz de Galicia’, Santiago Rey, lle advertira que “un enfermero de Allariz no puede venir a cambiar el marco económico” do país. Houbo moitas coma esa?

Non quero volver sobre iso. Xa o contei e non lle dou máis voltas. Entre outras cousas porque non quero que pensen que eles determinaron o futuro político de Galiza porque non foi así e acabo de explicar algunhas das circunstancias que concorreron. O que si é evidente é que existen poderes tradicionais, non só en Madrid, que non están dispostos a aceptar a transformación da realidade, unha realidade da que se benefician. E desde logo non aceptarán que o nacionalismo poida ser un proxecto político que determine a vida da xente e, polo tanto, tamén a súa. Eu sabía o que se aveciñaba. Pero a verdade é que non pensei que chegaran a tanto, a ataques persoais, porque foi o do iate, pero tamén me acusaron de malos tratos e mesmo de secuestrar vellos… Agora que pasa o que pasa, temos que lembrar a do 2009 foi a primeira campaña que se fixo no Estado español destinada á destrución persoal do adversario. Ao PP saíulle ben e saíulle gratis. A partir daquela xa non está mal visto o ataque persoal, estámolo vendo mesmo nas loitas no interior dos partidos.

Pero é normal ou foi habitual que as elites do país intentaran humillar ao vicepresidente da Xunta?

Non, porque non me deixaba. Un tamén ten a súa personalidade e o seu carácter, non? Se non me deixei daquela, supoño que os seguintes xa non se atreveron. Salvo episodios puntuais, teño que dicir que recibín un trato moi amábel por parte dos medios, e aínda hoxe o recibo. Non creo que exista conspiración algunha dos medios de comunicación en contra do nacionalismo, nin en contra miña naquel momento. O que pasa é que non pensan igual ca min, nada máis. Nin espero que o fagan. Os problemas aparecen cando a outra parte quere que te convertas ao seu credo, non?

Queda a impresión de que foi o concurso eólico o que precipitou a estratexia de acoso ao BNG e afondou na división do bipartito. Foi así?

Cando se xestou e se falou houbo acordo. Os socialistas facían as súas cousas, e nós as nosas. Nunca foi un problema dentro do goberno de coalición. Pero o concurso eólico chegaba despois doutras políticas como a creación dun mecanismo público de atención ás persoas dependentes, ou dos cambios estruturais que se estaban promovendo no rural para a utilización da superficie agraria abandonada, ou do plan de vivenda que trataba de romper o oligopolio dos construtores e promotores arredor do prezo. Todo aquilo fixera saltar as alarmas. O concurso eólico xa lles debeu parecer o colmo… Levabamos toda a vida facendo manifestacións e barallando que si Fenosa, que si o espolio enerxético… mentres fixéramos iso, ben, non pasaba nada. Pero resulta que chegamos ao goberno e decidimos facer uso das nosas responsabilidades para facer desde o goberno o que antes diciamos nas manifestacións. Acabárase aquilo de que a explotación dos recursos fora para os tres de sempre porque por mandato divino sempre fora así. A partir de entón, quen quixera facer transformación de enerxía a través do vento en Galiza, a plusvalía que lle xere esa actividade tense que investir en proxectos industriais no país. Iso foi moi ben visto por moita xente. Pero eu tiven entrevistas con xente de Fenosa, de Endesa, de Iberdrola… e o que me dicían.

Resulta que chegamos ao goberno e decidimos facer uso das nosas responsabilidades para facer desde o goberno o que antes diciamos nas manifestacións. Acabárase aquilo de que a explotación dos recursos fora para os tres de sempre porque por mandato divino sempre fora así.

Que lle dicían?

Avisábanme. Avisábannos de que eles non estaban de acordo, que non se ían quedar parados, que ese era o seu mundo. E eu sempre lles dicía: ‘Non estades excluídos do concurso. Nin podemos nin queremos. Pero se queredes ter concesións, lede ben as bases porque non serei eu quen faga a resolución, senón a mesa de contratación guiándose polas bases que están aprobadas’. Non o crían. O resultado foi o que foi porque se aplicaron as bases democrática e legalmente aprobadas. Pero, claro, ese foi un punto de inflexión. Até aquí podíamos chegar, deberon pensar.

Daquela, estaban vostedes avisados…

Si. Pero non fomos capaces de trasladar ao noso corpo social a importancia revolucionaria do que estabamos a facer, a importancia de arroupar socialmente ao goberno… Quizá nolo tomamos como, ben, é unha boa acción de goberno. E era algo máis…

Toparon co poder real?

Claro! Nós estabamos a exercer o poder. Alí non eramos goberno, eramos poder… eu insistíalle moitas veces aos compañeiros: unha cousa é gobernar e outra, ter o poder; nós gobernamos, pero o poder nunca o tivemos. O poder nunha sociedade democrática é un instrumento compartido por diferentes elites, e non só está no goberno. O goberno ten unha parte, pero o resto distribúese entre estruturas sociais que teñen as súas propias dinámicas. O poder tíñao o Partido Popular ou polo menos o que ideoloxicamente representa o Partido Popular. Co concurso eólico, nós o que estabamos era acaparando unha parte de goberno e de poder. E estabamos determinando, democraticamente, como hai que facelo, cara onde se ten que dirixir a inversión pública e privada, cales teñen que ser os mecanismos de desenvolvemento do país. Estabamos lanzando un torpedo á liña de flotación do liberalismo. O liberalismo consiste nunha mentira: o poder público non intervén. Como que non intervén? Faino para que manden os de sempre e se lucren os de sempre. Nós practicabamos unha teoría contraria ao liberalismo. Non eramos tan cínicos como para dicir que non intervíñamos. Faciámolo tanto como os anteriores, só que na dirección contraria. Non pechabamos a porta a ninguén. Pero iso si, había que respectar o novo marco que se estaba establecendo.

Parecíanos evidente que o poder público tiña que ter maior capacidade para intervir no funcionamento das caixas de aforro, e non estabamos tan preocupados polo funcionamento interno, senón máis ben por como se estaba utilizando o aforro galego. Esa era a nosa gran obsesión.

No caso das caixas, aí non chegaron a intervir…

Parece que o tempo fainos perder a memoria… Repito, e non é como exculpación, porque asumo toda a miña responsabilidade, eramos a terceira parte do goberno e tiñamos 13 deputados entre 75. E con iso fomos quen de propor unha lei de caixas. Parecíanos evidente que o poder público tiña que ter maior capacidade para intervir no funcionamento das caixas de aforro, e non estabamos tan preocupados polo funcionamento interno, senón máis ben por como se estaba utilizando o aforro galego. Esa era a nosa gran obsesión. Pero non puidemos nin debater a lei no Parlamento porque, ademais da oposición frontal e absoluta do PP, o PSOE non estaba pola labor. Non é cuestión de botarlle a culpa a outros… Mire, daquela, cando nós falabamos das caixas todos os comentaristas, todos, todas as forzas vivas do país, todas, dicían: ‘Pero xa están estes… para unha cousa que funciona ben!’. Como lle íamos dicir nós a Gayoso ou a Méndez… a Méndez! o que había que facer. ‘Que sabedes vós disto?’…

Dixéronllo?

Si. E non foi precisamente ningún dereitoso… eran progres. É que non había sequera unha oportunidade para que se puidera facer algo. E por riba, tendo a representación que tiñamos. E agora temos que escoitar a moitos daqueles rompendo a camisa de indignación polo que pasou coas caixas.

Cal era o seu plan para as caixas?

Independentemente de que nós eramos conscientes dos problemas de funcionamento interno, o que nós entendíamos, dentro do marco financeiro no que nos movíamos, que é onde había que facer a análise, entendíamos que era importante que Galiza tivera un sistema financeiro propio. Outra cousa é o que se fixera despois con aquel sistema propio. Pero había que fortalecelo. E todas as accións que fixemos estiveron dirixidas a iso, a fortalecer o sistema financeiro propio, non a Gayoso nin a Méndez. Lembre que as dúas primeiras beneficiadas no concurso eólico foron as dúas caixas galegas. E, por certo, se Feijóo non tira abaixo o concurso eólico, no seu momento as caixas teríanse dotado duns activos fundamentais para poder facer fronte ao que pasou despois.

Se Feijóo non tira abaixo o concurso eólico, no seu momento as caixas teríanse dotado duns activos fundamentais para poder facer fronte ao que pasou despois.

Que lle parece o que pasou despois coas caixas?

Viñeron e dixeron que a solución era unificalas. E seguramente non había ningún técnico dos que non estaban pagados polo poder que asinara tal aseveración. E fixeron unha lei, ad hoc, para unificar as caixas á forza. E despois de unificalas, dicían que a resultante ía ser a terceira entidade financeira do Estado. E o resultado final é que quedamos sen entidade financeira propia e vendeuse todo a prezo de saldo ao capital privado venezolano. Se nós tiveramos feito algo parecido, a estas horas non estaría aquí tomando café. Seguro. Non lle conto as fotos que terían aparecido miñas co Escotet.

Como ve o futuro do nacionalismo? Volverá dispor dunha oportunidade no goberno?

Seguro que si. Espero que si. A distancia faiche relativizar as cousas e ponderalas. Sigo pensando que o nacionalismo ten por diante un reto grandísimo, que é ampliar a súa base social. Creo que debería chegar ao convencemento de que a batalla pola fortaleza ideolóxica xa está dada, e que o nacionalismo resiste, está presente e actúa. E agora o reto é o outro. Deséxolle sorte e farei o que estea na miña man para apoiar.

Os nacionalistas están no cárcere porque nin España nin Europa poden permitir que un territorio como Catalunya diga que vai establecer os marcos fiscais ou o tipo de desenvolvemento en función dos intereses da súa poboación.

E como ve o momento actual?

Eu creo que os nacionalistas somos xente complicada, non? Temos unha cultura política un tanto proclive á introspección e á autodefensa. Estamos sempre pensando no inimigo exterior. Estou canso de escoitar e ler declaracións de nacionalistas aos que coñezo e lles recoñezo a súa xenerosidade persoal e o primeiro que din, ao falaren doutro nacionalista, é: ‘Teño moitas discrepancias con el’. Eu non teño ningunha con ningún nacionalista, e as que teño entendo que son tan pequenas que a calquera persoa que llas explicara e lle preguntara diría: ‘De que me falas?’. Pareceríalles cousa de marcianos. Temos esa barreira defensiva… pois eu son amigo de todos os nacionalistas. Resultaríame indigno falar mal publicamente da actividade política doutro nacionalista. E iso porque entendo que socialmente esas diferenzas non teñen ningunha relevancia.

Imaxinou algunha vez que a esta altura seguiría habendo presos políticos nas cárceres do Estado?

Cando comentei que me sorprendía escoitar que se aveciñaba un cambio de réxime… por volver ao principio da entrevista, eu tomaba café aquí e alá e non vía esa revolución por ningures. O que imaxinaba é que as cousas ían por onde foron, pero francamente non pensei que se chegara a tanto. Se a nós, no ano 89 en Allariz, nos colle esta teorización actual dos dereitos de mobilización e de expresión pública, remataríamos todos na cadea. Finalmente, en que consiste o problema con Catalunya, en que queren organizarse territorialmente doutra maneira? Se maioritariamente o queren así… Iso é a demostración de que o nacionalismo é hoxe no Estado o auténtico proxecto de transformación. É o proxecto que vai á raíz do problema. O problema das maiorías sociais é que o desenvolvemento económico non ten base territorial, que están dirixidos en beneficio só duns poucos e que as decisións políticas que permiten iso non as tomas os cidadáns senón catro burócratas… Pois ben, o proxecto nacionalista consiste en que os plans de desenvolvemento económico teñan unha base territorial, que obedezan ás necesidades reais da xente e que sexa a xente no seu territorio o que defina o que hai que facer e o que non. Por iso os nacionalistas están no cárcere, porque nin España nin Europa poden permitir que un territorio como Catalunya diga que vai establecer os marcos fiscais ou o tipo de desenvolvemento en función dos intereses da súa poboación.