"O feminismo mudou a conciencia das mulleres galegas"

Erik Dobaño | Ferrol | 28 de febreiro. É xoves, media mañá, e no bar pasan o tempo homes novos que foron alumnos de Lupe Ces. “Que ben te conservas, Lupe!”. “Cando empezas a escoitar iso, malo…”, retruca. O bar é o único bar e o único local nesta parte da avenida do Mar, no barrio de Caranza, un produto do desarrollismo dos sesenta cando o urbanismo do capital tocaba o ceo. Torres. Unha colmea enfronte da antiga Bazán, hoxe Navantia, nunha ría “desfeita” na que pescadores e mariscadores “entregan a licencia na confraría e marchan”, conta Lupe. Ferrol, unha cidade difícil de amañar. Lupe ten 62 anos e confesa que parte dos seus soños si se cumpriron.

Cando mira cara atrás, cando empezou no movemento feminista, que pensa? Cal é o balance?

Pois penso que estamos vivindo un momento estupendo. Marabilloso. Mais, que pasa? Iso non quita que estea asustada…

Asustada?

Estou preocupada, si; porque vexo o que son capaces de facer a nivel mundial… esa reacción desde o patriarcado, o neo-fascismo, mesmo todas estas institución relixiosas. Son moi violentos. Moi agresivos. Todo isto das manadas, das batallas musicais nas rúas onde rapaces de quince ou dezaseis cantan e din ‘tu puta madre, me la follo’ e cousas coma esa… Hai rap alternativo, haino, que di outras cousas, certo; pero o que está nos medios, o que ten éxito, difusión, é estoutro.

En que aspecto da vida considera que conseguiu influír decisivamente o feminismo nestes últimos anos?

Produciuse un cambio radical na maneira de pensar da maioría das mulleres. Ese foi o motor do cambio nas políticas públicas, por exemplo. Se temos unha rede de escolas infantís, se temos unha lei contra a violencia machista, se os partidos se preocupan de levar mulleres nos primeiros postos da listas… todo iso vén de que a nova mentalidade das mulleres propiciou eses cambios dentro dos partidos e de todas as institucións.

Cal sería a próxima conquista?

Os cambios que non se demandan, non se conseguen. O feminismo ten que dar o paso a propoñer o cambio de modelo económico. É un modelo inxusto, antidemocrático e que ten consecuencias no territorio e no clima. A organización económica é profundamente antidemocrática, hai moita xente que non dispón do mínimo para subsistir e hai bolsas enormes de pobreza. Na práctica estamos asistindo á exclusión do mundo laboral dun sector da poboación… Penso que esa é a seguinte conquista, sen deixar de lado a cuestión da violencia machista, por suposto. Mais creo que a reivindicación doutro modelo económico, o mesmo que o da organización das cidades, aínda está en cueiros.

Feministas ilustres como Federici din que o feminismo está na punta da lanza da rebelión en todo o mundo.

O feminismo é a vangarda. O que acontece é que o feminismo está tomando o testemuño de discursos que ficaron como máis antigos. Por exemplo, o discurso de clase por si só xa non chega para explicar o mundo actual. O feminismo é moito máis amplo e asume retos que outros discursos emancipadores non abranguen. Hai uns meses presentouse no pleno municipal de aquí, de Ferrol, unha moción do Movemento Galego polo Clima pedindo o apoio da corporación ás súas demandas, estabamos en plena crise polo peche das Pontes, e Jorge Suárez, concelleiro de Ferrol en Común, que antes foi alcalde, dixo que non, porque se teñen que escoller entre o pan e a contaminación, eles quedan co pan… O discurso de clase produtivista, o que só ve clase obreira dentro de grandes empresas depredadoras, ese discurso de produción, produción e máis produción xa non serve para explicar os problemas do mundo actual. O que están a facer as feministas dentro dos partidos de clase e dos sindicatos é intentar que ese discurso avance e non se pare no século XIX. Penso que o feminismo é a vangarda. Na Galiza, claramente.

Que pasou en Verín? Con que se atopou a vangarda?

Todos os movementos revolucionarios, e o feminismo é un deles, teñen os seus momentos nos que conflúen con outros actores e outras loitas, e de súpeto avanzan e mesmo hai conquistas. Neste caso, houbo unha conquista concreta. Que confluíu? Pois un movemento de defensa da sanidade pública no que participan moitas mulleres, porque o sector público está moi feminizado xa que as mulleres non atopamos aquí esas barreiras que se nos poñen na empresa privada, e esas mulleres, moitas, son feministas. E iso confluíu coa defensa dunha maternidade nosa. Quero dicir, estamos asistindo a un cambio na maneira na que as mulleres somos nais. Iso vén de atrás, cuestionase desde hai tempo a maneira de parir dentro dos hospitais, vimos dicindo que hai que sacar o parto do ámbito da enfermidade e pasar a sermos máis activas. Déronse todos estes factores en Verín, pero o fundamental é que había un grupo de mulleres valentes dispostas a dicir basta e resistir.

Onte, no adiante, preguntabámonos se Verín será o Prestige de Feixoo. Agora que veñen as eleccións, cre que o feminismo galego ten contribuído a poñer en evidencia determinadas políticas do PP no país?

O feminismo parou Vox na Galiza. Somos a única garantía de que a ultradereita non teña representación institucional no país. Así de claro llo digo: o feminismo galego…

Como foi iso?

Polo que expliquei o principio, porque se ten producido un cambio na mentalidade das mulleres. O que conseguiu o feminismo galego foi mudar a conciencia das mulleres galegas, dunha ampla maioría… e esa é a barreira que estamos poñendo contra o franquismo, contra este neo-fascismo. E iso pasou na Galiza, e non noutras partes do Estado. Aquí resulta difícil atopar mulleres que avalen ese discurso de Vox.

Mais si o do PP…

Aquí o PP leva anos facendo outro discurso diferente do que fai no Estado. É un PNV á galega. Cando veñen as eleccións, enchen a boca, mesmo lagrimexan, falando de Galiza. E din: antes Galiza que o PP. Despois, nas políticas, xa vemos o que fan. Dentro do PP galego tamén hai outros sectores, incluída a ultradereita. Pero espero que o feminismo volva ser esa barreira e, se me permite, creo que a figura de Ana Pontón vai apañar moito voto feminista.

“O feminismo é a vangarda. O que acontece é que o feminismo está tomando o testemuño de discursos que ficaron como máis antigos. Por exemplo, o discurso de clase por si só xa non chega para explicar o mundo actual.”

Volvamos os anos nos que vostede empezou a soñar desde o feminismo. Cando descubriu o feminismo?

Eu empezo a adquirir conciencia feminista aos dezaoito ou dezanove anos cando fun nai. En 1986, participei na fundación de Mulleres Nacionalistas Galegas e a partir de aí sempre estiven organizada. Eu xa militaba en Erga. O nacionalismo axudou ás mulleres a organizarse un pouco porque dentro do Movemento Comunista Galego había mulleres xa organizadas e que nos levaban un mundo de vantaxe tanto a nivel de discurso como de conciencia. E foi ese espello, sobre todo, o da Asociación Galega da Muller, que nos empezamos a dar os primeiros pasos.

Foi antes o nacionalismo que o feminismo. Hoxe segue sendo así para vostede?

Penso que non é cuestión de xerarquías. O feminismo é unha cosmovisión. E desde aí podes interpretar as outras visións do mundo. Cando es feminista, as mulleres están no centro, pero iso serve tamén para filtrar e abranguer todos os outros movementos e discursos que acompañan esta loita. A de-construción do patriarcado ten que facerse desde unha cosmovisión, desde algo global e planetario.

Que ferramentas achega o feminismo ás diferentes loitas de liberación?

O feminismo pon a vida no centro. De feito, o feminismo está a influír nas novas teorías económicas que se poñen do lado da xente, do lado do planeta e dos territorios… poñendo a economía o servizo da vida. Por iso o feminismo é profundamente anticapitalista (*).

Unha cosmovisión que confronta outras cosmovisións…

Si. O capitalismo e o patriarcado alimentáronse reciprocamente. As mulleres constituíron unha man de obra barata, tanto para o mantemento da vida como para o mercado laboral, que axudou á acumulación histórica do capital. O feminismo pon en cuestión todo iso, e sinala a contradición entre o capitalismo e os coidados da vida e do medio. Reclama outro modelo económico, mais non serve o modelo socialista que non ten en conta que a vida ten que estar no centro das actividades humanas. O diálogo con outros movementos sociais, ecoloxistas e sindicais é continuo, e estamos logrando que viren moitas políticas. E penso que estamos avanzando malia reacción internacional, non só nas Américas, tamén no mundo árabe ou en Rusia.

Mais hai mulleres feministas que comparten cosmovisións que o feminismo enfronta.

Entendo que haxa mulleres con grandes fortunas que din que son feministas. Podo aceptalo, no sentido de que poden estar asumindo o un por cento do programa feminista, porque están en contra da violencia machista ou porque na súa experiencia persoal tamén sufriron algún tipo de discriminación ou mesmo a violencia. Anímoas a que abracen o conxunto do programa feminista, que abrangue unha transformación económica e cultural profunda, darlle a volta a todos os sistemas de organización.

Hai un xeito de ser ‘un pouco’ feminista?

Pódese. Entendo que as contradicións sufrímolas todas. É como o que se declara anticapitalista e bebe Coca-Cola. O feminismo é algo dinámico, e mesmo dentro das organizacións tamén sofre contradicións. E non son o mesmo as sufraxistas que Rosalía ou as mozas máis novas que vemos hoxe nas manifestacións feministas.

“O movemento feminista galego uniu varias xeracións. Foi unha escola de feminismo interxeracional.”

Que pasou o 8M de hai dous anos cando a maioría da poboación descubrimos o feminismo?

Pois o que dixen antes: en todos os procesos revolucionarios hai momentos álxidos, factores que coinciden, suman máis forza social e conseguen máis hexemonía. Eu creo que isto de agora ten os seus antecedentes. Falo das mobilizacións do ano 2000, daquela marcha en Bruxelas, a asistencia a actos en Nova York e en Washington, e marcha internacional de 2004 en Vigo con vinte mil mulleres na rúa. O movemento feminista galego deu pasos importantísimos unindo varias xeracións e colocándose no foco do movemento internacional. Foi unha escola de feminismo interxeracional. Isto que sucede agora ao redor do 8 de marzo é un segundo empuxe.

Que reactivou o movemento?

Polo medio houbo unha reactivación da violencia machista, que eu vexo como unha reacción do machismo fronte aos avances das mulleres. Aconteceron as manadas e os feminicidios, e iso fixo concienciar a máis mulleres. Mais, sobre todo, o que houbo foi unha vontade individual de exercer os nosos dereitos, as mulleres estamos querendo exercelos en cousas que nos parecen básicas pero que aínda custan, como decidir con quen convivir ou cando romper unha relación. E aínda custan porque hai esa reacción machista, unha reacción que responde á necesidade do patriarcado de controlar o corpo e a vida das mulleres.

Iso concienciou tamén a homes?

Creo que si. Creo que algúns empezaron a darse conta de que tiñan que renunciar a unha masculinidade que nalgúns aspectos os convertía en opresores. Outras cousa é que as estruturas do patriarcado teñan unha capacidade de reprodución impresionante. A iso aínda non somos capaces de darlle unha resposta rápida. Máis alá das estruturas misóxinas clásicas, como as igrexas católica e evanxelista, están as propias estruturas do Estado que precisan do patriarcado para manterse, penso na monarquía ou no exército. O feminismo é, por un lado, profundamente democrático, tanto, que lle vai restituír os dereitos democráticos ao cincuenta por cento da poboación. E, por outro lado, é un movemento que cuestiona a guerra, porque a guerra vai en contra dun principio fundamental do feminismo que é poñer a vida no centro de toda a actividade humana.

Cal é o carácter desa reacción patriarcal sobre a que alerta?

É un movemento ideolóxico de fondo. Está por exemplo nesas batallas urbanas, no rap e outras músicas, algo ao que me referín antes. Iso conecta moito coa xente nova, e nesa especie de regueifas urbanas dos barrios, hoxe estase inxectando nas mozas e nos mozos unha ideoloxía machista e xenófoba. É un cabalo de Troia. Despois está o máis visible, esas formacións políticas de ultradereita, como Vox, que san en defensa da monarquía, do exército, do que cuestiona o feminismo. Están a pelexar na trincheira coas conquistas feministas. E, finalmente, está o sistema prostitucional.