"Espero que o feminismo sexa quen de crear esa unidade mundial desde abaixo"
ENTREVISTA | Silvia Federici
Erik Dobaño | Pontevedra | 2 de abril. As intervencións de Silvia Federici son sucesos políticos. Volveu pasar onte en Pontevedra. Federici transmite enerxía desde un corpo magro e unha mirada fonda de ollos azuis. Federici é o espello dunha revolución pendente que segue sendo posíbel. O feminismo todo acredita nela, malia as diferenzas estratéxicas.
Chegou aos Estados Unidos a mediados dos sesenta. Alí se formou como feminista. Que topou naquelas loitas?
Eu cheguei aos Estados Unidos en 1967, era un momento moi importante en política, era un período de grandes loitas, a loita das comunidades afrodescendentes, o movemento estudantil, o movemento contra a guerra no Vietnam… e, despois, a mediados de 1969, empezou o movemento feminista. Foi un período de expansión das loitas e dos movementos sociais. Para min foi unha época de politización forte. Eu xa estaba bastante politizada antes de saír de Italia. Naquela Italia posterior á guerra era case imposíbel, para a xente da miña xeración, non estar politizada. A Emilia Romaña fora unha rexión importante na loita antifascista.
Que deixaron aquelas loitas?
O movemento feminista non cumpriu con todas as súas promesas, mais mudou en positivo algunhas cousas. Serviu, por exemplo, ao proceso de democratización denunciando a dominación masculina na casa e fóra da casa, ampliando as posibilidades de vida das mulleres, antes moi limitadas á maternidade e ao traballo doméstico… pero é certo que non mudou de xeito radical as relacións sociais. Tamén o movemento polos dereitos civís e polo poder negro conseguiu cambios, tamén con limitacións.
Houbo certa frustración. Vostede acabou por marchar un tempo a Nixeria.
Nos primeiros oitenta toda aquela fase de loita política terminaba. Empezaba unha época de clausura. Eu militaba nunha organización feminista que se desarticulara contra finais dos anos setenta. A atmosfera política era moi oprimente. Eran os inicios da reganomics, do thatcherismo… daquela tiven a necesidade de saír, de descubrir, de ver que estaba pasando noutras partes do mundo. Teño un alma nómade. Entre 1984 e 1986 estiven durante un tempo no ensino en Nixeria. Naqueles anos África enfrontaba a crise da débeda, unha crise creada artificialmente a partir do cambio da taxa de xuro sobre o dólar. Había un debate social moi profundo sobre como facer fronte á débeda, se buscar máis préstamos, se aceptar as condicións… Era un debate sobre as condicións dunha nova globalización, algo estaba cambiando na estrutura global, estábase armando un proceso de re-colonización, porque as condicións que o Banco Mundial e o FMI impuñan a aqueles países endebedados eran equivalentes a unha re-colonización, orientando a súas economías a exportación, promovendo o des-investimento estatal na reprodución social, cortar todo o apoio ás necesidades básicas como a sanidade ou a educación… A primeira cousa que me atopei foi cunha folga de estudantes na universidade. As universidades nixerianas estaban experimentando un período de democratización, abrindo as portas a moitos estudantes que chegaban do campo. Alí, en Nixeria, dinme conta de que se estaba re-estruturando a economía local. Eu viña de Nova Iorque, pero foi en Nixeria onde percibín por vez primeira a dirección cara a que o capitalismo internacional ía levar a economía global.
Seguimos naquel mundo que inauguraron Reagan e Thatcher. Vostede advirte que o capitalismo reprodúcese con continuos procesos de acumulación orixinaria. Na súa conferencia aquí en Pontevedra alguén preguntaba polas formas que adopta esa acumulación en sociedades urbanas como as europeas, onde quizais esa acumulación ten que ver máis coa disciplina dos corpos e coa determinación das políticas públicas que coa apropiación do medio natural…
No só iso. A política de expropiación salvaxe tamén segue a darse en Europa, tamén hai políticas de extracción inda que non tan amplas como en África ou en América Latina… no norte de Grecia estanse abrindo vellas minas de ouro cun desastre ecolóxico incalculábel, minas a ceo aberto… Por outra banda, están as políticas, claro, séguese privatizando espazo urbano, estanse recortando beneficios sociais, como as pensións, a sanidade. Hai un des-investimento social no ámbito da reprodución social. Iso fai parte do proceso de acumulación capitalista…
Vostede chama a atención respecto das institucións. Cando fala do común, por exemplo, advirte: “Coidado!, o público non é o común”, ou di que o Estado é o Capital. En que sentido, respecto das institucións, debe reorientarse a loita da esquerda? O Estado xa non serve?
Creo que empiricamente quedou demostrada durante os últimos cincocentos anos cal é a función do Estado no desenvolvemento do capitalismo. E vimos o que pasou coa esquerda tomando o poder estatal en América Latina e tamén en Europa nestes últimos anos. Obama… De que serviu Syriza en Grecia? Tamén enganou á poboación dun xeito obsceno, paréceme. Non foron capaces de armar un debate verdadeiro sobre a saída do euro. Nin sabían que significaba ou que non… Podíamos esperar máis honestidade para coa cidadanía dun partido de esquerda. Non o foron. Agora cóntame que Podemos aquí vai cambiando de programa en función da popularidade que marcan as enquisas. Creo que cando pensas que capturaches o Estado, o que sucede en realidade é que o Estado te capturou. Vímolo moi ben no caso de Obama.
A entrevistada
Silvia Federici
1942, Parma. Historiadora e activista feminista. Profesora emérita na Universidade de Hofstra, en Nova Iorque. Fundadora en 1972 do Colectivo Feminista Internacional. Nos oitenta, fundou o Committee for Academic Freedom in Africa. Entre as súas principais publicacións están os ensaios
Calibán e a bruxa: a muller, o corpo e a acumulación orixinaria (2004) e Revolución no punto cero: traballo doméstico, reprodución e loitas feministas (2013).
Pero iso esixe da esquerda un cambio moi profundo, esquezamos o Estado…
Penso que hoxe non podemos esquecer o Estado, non… O Estado é, o Estado non te esquece. Nestes momentos é unha necesidade relacionarse co Estado, sexa pelexando ou negociando. Mais non se pode pensar en usar o Estado, e menos cando o Estado carece de autonomía nacional. Ao que nos enfrontamos é a un Estado internacional. O capital está organizado internacionalmente. Nós, non. Pensar en cambios desde o Estado é aceptar unha derrota. O importante é mobilizarse para fortalecer as nosas capacidades desde abaixo. Aí, nese traballo de crear solidariedade social, é onde deberiamos poñer toda a nosa enerxía e fornecer as redes sociais desde abaixo.
Creo que cando pensas que capturaches o Estado, o que sucede en realidade é que o Estado te capturou.
Hai exemplos desa solidariedade, formas onde o común resiste diante do capitalismo en moitos lugares do mundo, que non son exportábeis…
Pero son inspiradores…
…mais di que hai “un desexo de comunidade”. Tópao tamén en Europa?
Sen dúbida existe. Existe como desexo e como necesidade. Os réximes comunitarios que veñen de antes mantéñense e renóvanse, non son fósiles. E nos ámbitos urbanos tamén hai novas formas comunitarias produto das necesidades de reprodución social… teño subliñado moitas veces que en gran parte dos experimentos comunitarios urbanos as mulleres son decisivas. En América Latina vese claramente cos comedores, coa vivenda… maneiras de saír do individual, xuntarse e enfrontar o empobrecemento colectivo. Tamén para non sentirse derrotadas. E a partir dese tecido social pódese construír unha relación diferente co Estado. Dicirlle ao Estado desde o poder social que se necesita, por exemplo, enerxía eléctrica ou auga sen ter que pagar. Todo isto é posíbel desde unha colectividade.
O feminismo actual, o movemento a nivel internacional, está tomando ese camiño de crear poder desde abaixo para logo negociar coas institucións?
Non o sei. Oxalá. O que si vexo é que hai un novo feminismo de mulleres moi, moi novas… Véxoo en América Latina, aquí… o pasado verán estiven en Madrid nunha conferencia e había moita xuventude e estaban interesadas no discurso do común. E non creo que iso suceda porque son moi novas, cre que pasa porque o movemento feminista ten xa certa experiencia, e asistimos ao fracaso dos movementos feministas estatalistas e capturados polas Nacións Unidas cunha promesa de emancipación a través do traballo e da paridade. Espero que elas sexan listas e non se deixen capturar de novo, penso que as feministas estamos xa vacinadas contra iso. Espero que esa forza que se manifestou nas rúas o 8 de marzo, ese entusiasmo, ese desexo de cambio… Sentín una emoción forte, como naqueles anos sesenta cando o movemento era subversivo. Daquela pensabamos que seríamos quen de cambiar o mundo. Sentín o mesmo con estas mozas e espero que sexan capaces de traducir esa forza en cousas concretas, construíndo espazos, estruturas, un programa de cambio real.
Pero non dá a impresión de que aquela onda de entusiasmo que xeraron as prazas e as primaveras en todo o mundo está declinando?
Quero ser moi prudente. Unha mobilización tan potente sempre deixa cousas… Esas mobilizacións inscríbense nun proceso de concienciación. Son momentos que te fan ver cousas, cando estás con miles na rúa ves cousas que ti non podes ver cando estás soa na casa. Algo queda e verémolo, e esas cousas novas non sairán da nada.
Que queda?
A vontade de construír partidos políticos de forma diferente, por exemplo. No falo de Podemos, falo da idea que hai detrás de Ahora Madrid ou Barcelona en Común. Certo que a realización da idea non foi como se podía esperar, pero a idea está presente. Pódense construír partidos desde plataformas, non desde a ideoloxía, construídos desde consultas populares. Non sei, non coñezo o suficiente a situación en España, pero penso que o 15M foi unha influencia.
Sentín una emoción forte, como naqueles anos sesenta cando o movemento era subversivo. Daquela pensabamos que seríamos quen de cambiar o mundo. Sentín o mesmo con estas mozas e espero que sexan capaces de traducir esa forza en cousas concretas
Que pensa do que está sucedendo entre o Estado español e Catalunya?
Non quero avaliar agora o movemento independentista. Pero paréceme que a resposta de Madrid é completamente antidemocrática. É unha forma de intimidación inaceptábel. Dóeme pensar que isto pode ser socialmente aceptado.
Que lle parece a reacción da Unión Europea? Está tan de parte do goberno de Madrid como se di desde o goberno?
Non o sei… pero a lóxica indica que si debe ser así. Se pensamos no que é a Unión Europea, a unión do capital nesta área do mundo, que se vende coma se fose unha comunidade de todas e todos. E non o é. É unha unificación do capital, non das poboacións. Se pensamos nesa Unión Europea, o lóxico é que teña medo do que está pasando en Catalunya. Hoxe cando hai unha loita non te enfrontas só co Estado nación. O capitalismo está unificado, a nivel mundial, mentres nos movementos sociais non hai unha unificación equivalente…
Será o feminismo quen a traia?
O que quedou claro o 8 de marzo, tanto en Europa coma noutros lugares, é que hoxe son as mulleres as que lideran as loitas e son as mulleres as que están armando este proceso de unificación. Por vez primeira houbo unha mobilización mundial de mulleres coa mesma axenda. Espero que o feminismo sexa quen de crear esa unidade mundial desde abaixo que non terminaron de construír as mobilizacións contra a guerra de hai uns anos.