Ferrol búscase na memoria do 72

Jorge Guzmñan | Texto e fotos | 11 de xuño.  “A miña nai contábanos unha fábula a modo de exemplo: Estaba a arder un bosque e había un río ao lado. As árbores protestaban: ‘queimámonos!’. O carballo máis vello puxo unha raíz no río e dixo: ‘Esperta río! O río espertou e rematou o lume. Esperta”.

As mulleres loitaron moito en Ferrol. Seguen loitando. Concepción Arenal é a máis coñecida. Sábese que desafiou os roles da súa época. Vestiuse de home para estudar na universidade e seguiu facéndoo para asistir a debates. Por cada Concepción gravada na historia hai un cento máis de mulleres anónimas que fixeron historia.

Fina Varela é unha delas. Pequena. Directa. Moi seria ao principio. Incombustíbel cando se arranca a falar. O 8 de marzo foi unha das homenaxeadas. É unha das do 72 (1972). Mulleres que mudaron a vida desta cidade que parece esmorecer.

“En Ferrol o único que había naquela altura era o naval e a mariña. Os traballadores estaban nunhas condicións malas. O sindicato vertical, xa sabemos… así que os obreiros comezaron a loitar. As mulleres fomos detrás, a intentar cambiar isto”.

Na época, a representación sindical á marxe do sindicato vertical, era ilegal. O PCE, con moitos simpatizantes entre os obreiros, infiltrou traballadores afíns. Nas primeiras eleccións, a finais dos sesenta, xa entraran bastantes. Nas do 71, de vinte e tres representantes, 17 eran do sindicato clandestino. “As asembleas eran fabulosas. A xente tiña ganas de cambio. Entraron noutras empresas como a Madereira ou Megasa”, conta Fina.

“Cando as protestas da Madereira, as traballadoras inda non estaban moi concienciadas, así que pedíronnos que fósemos nós. Había un peche na concatedral de San Xulián. Alá fomos. Acordouse que de noite, se entraba a Policía, alguén tocaría as campás… O compañeiro das campás nin sequera chegou a elas. Fomos pola rúa da Igrexa até a praza de España berrando pola liberdade dos presos. Íamos mortas de medo”.

Naqueles anos Ferrol non era distinta ao resto do país. Era unha sociedade machista. Non importaba que as mulleres traballasen fóra da casa ou tiveran estudos. Eran cidadás de segunda. “As mulleres non valíamos para nada; para todo necesitabas ao señor, mesmo para asinar un préstamo”, lembra Fina. “Era até difícil ser muller no sindicato, sempre había algún que…”

“Nos estaleiros non había mulleres, pero si noutros sitios, como na fábrica de toallas Piñón, as mellores de Europa!”, chancea Araceli, outra das pioneiras nas Comisións Obreiras. “España segue a ser un país moi analfabeto. A violencia de xénero é a mesma, non hai nada novo. Naqueles anos tamén aparecían mulleres mortas. Aparecían mortas na cociña. E as que morrían así, morrían todas do mesmo xeito”.

Sen nostalxia

Non hai en Araceli nin en Fina nostalxia daqueles tempos. Non parece que caeran na melancolía desta cidade que non é Detroit, pero segue coa mirada triste. Daquela había traballo, “cantábase moito en todos as tabernas”, había alegría, “unión”, din elas. “Sentiamos que algo estaba por vir”, di Araceli. “Agora a xente está máis dispersa, vese como un sitio deserto, sen traballo, sen comercio, angustioso. Parece que non se ve o horizonte”, opina Fina, que se criou nun fogar de esquerdas en Irixoa no que os nenos escoitaban as conversas políticas na mesa, cos maiores. “E alí nos explicaban. Eles viviran a República, e contábannos a diferencia de vivir nunha república e vivir nunha ditadura. Logo cada un foi encontrando traballo: un irmán nos estaleiros, outro na Telefónica, e eu nunha empresa de limpeza para os colexios e edificios públicos en Ferrol. E alí comezamos a loita. Antes de entrar a democracia”.

Había alegría, “unión”, din elas. “Sentiamos que algo estaba por vir”. “Agora a xente está máis dispersa, vese como un sitio deserto, sen traballo, sen comercio, angustioso. Parece que non se ve o horizonte”.

“Democracia é unha palabra moi bonita, pero é tan fráxil, tan fráxil, que non nos decatamos e poñemos a calquera inútil a gobernar”, di Araceli. “Tendo en conta os tempos, a muller saía á rúa e era moito esa muller…”. Vivíase moi ben en Ferrol, asegura; pero as mulleres non tiñan podían abrir unha conta no banco, cando os nenos ían o colexio, as mulleres non pintaban nada. Tiña que ir ó colexio o pai. “Entón, que nostalxia?”.

Fina e Araceli falan como mestras que malia os golpes da vida nunca perderon a paixón por ensinar.

O marzo do 72 delas

Fina Varela, Sari Alabau, Fina Piñón e Mela, entre outras, veñen de ser homenaxeadas no documental Esto se cae da xornalista Marta Corral e o realizador Ángel García. “Eu era a compañeira dun dos despedidos ese día, e xa sabíamos do problema, así que fomos ao Cantón”, explica Fina. A policía entrou en Bazán. “As mulleres seguíamos fóra. Paseando, porque era ilegal estar paradas. Acordamos unha manifestación de mulleres pola tarde. Houbo moitísima xente na rúa Real. A altura do Hotel Suízo os policías agarraron a unha compañeira, Marisol, e puxémonos a tirar dela. Colléronme e metíanme nun jeep. ‘Que che vou voar a cabeza!’ Avisaron a meu pai, que era garda civil. Veu e deixáronme marchar. Durminos algunhas en casa duns amigos”.

Pola mañá, camiño das protestas, escoitou os disparos. Todo estaba pechado en Ferrol. “Había moitos policías. Pero foron recuando despois de facer o que fixeron. Cando soubemos do morto, fomos ao San Xavier. Estaba no chan tapado cunha manta. Agardaban polo xuíz”. Morreron Daniel Niebla e Amador Rey. Vinte e tres detidos pasaron polo TOP. Consello de guerra por ser Bazán instalación da Armada. Fina Varela, Sari Alabau e Mela, la Carbonera, foron xulgadas tres anos máis tarde naquel proceso.

Esperta o río?

Fina está esperanzada desde que viu o que viu o último 8 de marzo: “as mulleres saíndo por primeira vez de forma masiva ás rúas”. Hai causa, di, “e moita, así que hai que seguir, día a día”. Esperta o río? Como na fábula. As árbores maiores . Fala Araceli: “Cometemos un erro coas xeracións seguintes, coa das fillas e fillos. Convencémonos de que era unha ditadura o que é unha democracia. Hai que pensar nos que veñen detrás. Democracia é unha palabra moi bonita. Tan fráxil. Os inútiles que gobernan, fano mal e volvémolos votar. Hai que espertar”.

“A miseria xera violencia”, advirte Araceli. “A muller niso é máis forte. Decide saír e sae. Sempre busca unha saída”. A esperanza está nelas. Nesas mozas e non tan mozas do 8 de marzo. As rúas cheas, coma no 72.

“Democracia é unha palabra moi bonita, pero é tan fráxil, tan fráxil…”

Disque Winston Churchill dixo que a historia escríbena os vencedores. Seica Winston Churchill non dixo xamais esa frase. A historia adoita ser escrita desde o chan, por xente que esa mesma narración esquece.