"Vostede non existe, díxome o psicólogo"

Vigo | 19 de novembro.  É como cando hai un dique nunha presa que ten toda a auga retida. Pois sentín como que me quitaran o dique. Xa non me paraba nada.

Estando na plataforma, vendo os casos que empezaban a chegar, pensei: ‘o que aquí hai, meu Deus…!’ Doíame ver tantas mulleres así, pero por outra parte non me sentía soa. Estou certa que axudei moita xente a tomar a decisión de denunciar e pensar que de aí se pode saír.

[Digna tiña cinco fillos. Acababa de divorciarse despois de moitos trámites. Estivera 23 anos soportando malleiras. Un día maio de 1986 escapou da morte na casa familiar e presentou unha denuncia por ameazas e lesións e agresión con arma branca. Marchou cos fillos de Moaña a Vigo.]

Vin un panfleto na rúa. Lembro que viña de falar con aquel avogado que me complicara todo. Vin o panfleto, collín o teléfono e chamei. Alicia díxome que estaban empezando coa asociación. Empezaron comigo. Alicia díxome: ‘Isto hai que denuncialo, Digna’. E respondín: ‘O que ti digas’. Fixemos roldas de prensa, fun aos xornais, ás radios. Ao principio tiña medo, estaba moi nerviosa, porque el chamaba ameazándome, que ía mandar dous sicarios… Despois o medo foi pasando. Fun a todas as televisións que me chamaron, a case todas, porque Alicia dicíame que só programas serios. Seguín 15 anos traballando na plataforma.

[Digna Edita Del Río Nogueira, viguesa de 71 anos, foi, a comezos dos anos noventa, a primeira galega en denunciar publicamente, dando a cara, que era unha vítima de malos tratos e que había centos de vítimas como ela].

O máis bonito daqueles anos era ver como cada vez que saía na televisión, había moitas mulleres que chamaban. Cada vez que eu falaba, aparecía o teléfono da Plataforma Madres en Acción e a xente chamaba e abríase. Chamaban de Madrid, de Las Palmas… recorrían a nós porque non había nada en ningún sitio. Atendíamos casos de malos tratos, de violencia familiar e de abusos sexuais. Atendíamos ás nenas e levabámolas aos forenses.

Como todo era tan escuro, como ninguén dicía nada, non se podía falar, como todo quedaba dentro da casa, que eu tivera saído a cara descuberta contar o que me pasara, e o que estaba pasando, pois causou sensación, espertou a sensibilidade da xente. Unímonos, viña xente ás xornadas, viña xente denunciar. Todo iso foi bonito, un traballo precioso e abrimos moitísimo camiño. As Xornadas do Menor, a Lei do Menor, a estatal, porque a galega non se conseguiu, foron iniciativas impulsadas por aquela plataforma. O primeiro home que foi á cadea por non pagar a pensión dos fillos, tamén foi despois dun xuízo impulsado pola plataforma. Fixeramos un estudio no que se demostraba que o 85% dos homes que se separaban non pasaban a pensión aos fillos.

O que se vía na televisión eran mulleres detrás dun biombo. Eu saín a cara descuberta. Veu o equipo de Código Uno á casa. Pero daquela, para poder falar… para conseguir que eu dixera a palabra. Que dixera “pai”. Botamos tres horas gravando. Non me saía. Até que por fin conseguín dicila frase completa: “o meu pai violoume”.

A primeira vez que contei publicamente o meu caso foi naquel programa. Despois aparecín en Sexo a la fuerza, de Elena Ochoa. E tamén na televisión vasca. Alicia Martínez del Burgo foi a que me lanzou a todos os medios. Chamoume xente da familia dicíndome: ‘Non tes vergoña, andar polas televisións contando a túa vida…’ Pero tamén houbo xente que chamou para darme as grazas. De aí saíron mil e pico casos ao ano que axudamos a solucionar. 

Con catorce anos tiven unha filla de meu pai. Fun violada desde pequeniña. Non podía dicir nada porque eran ameazas de morte. Cando quedei preñada tiven que dicir que era del porque miña nai e unha amigan insistían moi enfadadas. Cos anos comprendín que miña nai fora unha muller sometida, entendín que ela foi unha muller coma min. Na aldea non podía saír porque a xente dicía: ‘Onde vas? Tapa a cara cun saco’… cousas desas. Eu xa deixara a escola con doce anos. Criei ao irmán pequeno porque a nai cosía, traballaba fóra, porque pai regresara enfermo. Estivera en Terranova, no bacallau. Pero as violacións xa viñan de antes.

A filla que tiven de meu pai morreu aos cinco meses. Morreu. Sen máis. Un día meu irmán apareceu na casa cun amigo. Eu tiña á nena no colo. Así coñecín ao meu ex. Casei con 15 anos. El levábame tres anos e pico. Creo que namoramos. Sinceramente penso que non foi só por fuxir da casa. Eu queríao moitísimo.

A voda foi en Moaña. Os padriños e nós. Quedei embarazada da maior. Tívena con dezaseis anos e el marchou á mili, que daquela eran dous anos. Fun vivir cunha avoa, a nai da miña nai. Cando el terminou a mili, uns tíos meus chamáronme e dixéronme se queríamos ir para á Xunqueira, alí cerca, en Moaña. Eles non tiñan fillos e o meu home empezou a traballar de mariñeiro. Despois, un tío del conseguiu que embarcara nos petroleiros da Shell. A nosa vida cambiou, porque empezou a gañar cartos e marchamos de alugueiro para o centro de Moaña. Era unha casa boa.

El bebía algunhas veces.

El bebía algunhas veces. Eu, como xa sabía, intentei non darlle motivos para que se puxera celoso. Eu tiña vinte anos pero vivía como unha muller de corenta. Non tiña amigas e coidábame de vestir discreta. Ás veces saíamos con outras parellas, compañeiros del, a bailar. Montoume moitos espectáculos, pero vas aguantando. Eu non lle vía nada anormal.

Cando non bebía era un home aparentemente normal. Cando volvía da mar, os primeiros días, queríame moitísimo. Os golpes eran na casa. Pero algunha vez tamén fóra. Dunha vez, estabamos nun bar ao lado da casa. A nena maior veu avisarme de que a bebé choraba. Pero el miroume como que non me podía marchar. A nena volveu dicindo que a bebé choraba moito. Entón levanteime e saín. Pero el veu detrás, colleume do cabelo e levoume arrastras, a patadas. Acababa de dar a luz. Antes non me pegaba tanto. A partir do terceiro fillo, se non era semanal, era quincenal. Ao principio botaba un mes na casa, pero despois eran catro meses seguidos.

Íamos montar un negocio cuns amigos, unha tenda de conxelados con eles, que tiñan barcos. Meu marido fora traballar para un deses barcos e pasaba menos tempo na mar. Entón eles propuxeron o negocio. Nolos dous como socios e encargados da tenda. Cartos naquela época tiñamos, pero cando íamos arrancar, el xa estaba mal, pegáballe á segunda nena, sempre lle pegou. Daquela empezamos a ir ao psicólogo. Estabamos xa para firmar e camiño do notario, o noso socio díxonos: ‘unha nómina de tanto para ti e unha de tanto para ela’. Pero meu marido, que non, que tiñan que estar as nóminas a nome del. Rompeuse o negocio. Eu traballara toda a vida. Estiven de mariscadora, no mexillón, nunha conserveira… Aínda que el gañaba cartos, eu sabía que para certas cousas non podía contar con eses cartos. Eu sempre tiña para os libros e para roupa dos rapaces. El volveuse unha persoa tan, tan… como se retrocedera anos.

Viñemos a un psicólogo aquí en Gran Vía. Foi uns meses antes de separarnos. O psicólogo terminou por mandar vir á nena, á segunda, porque había un problema comigo e tamén coa nena. Fixéranos uns tests por separado. Logo falou con cada un tamén por separado. A min díxome: ‘Vostede é unha persoa que vive para a súa familia, para os fillos… como que vivía pendente de todo’. E díxome: ‘vostede non existe’.

Tes que abrirte. Desgarrarte. Abrir a ferida e empezar a curar. Levo vinte e picos anos. E sigo. A culpa que sinto é polos meus fillos… porque o viviron. Os golpes empezaron antes da segunda nena, que a tiven cando levabamos cinco anos casados. E con esa filla tivo moitos problemas. A maior tivo que marchar de casa cando quedou embarazada. O mozo veu falar connosco e díxonos: ‘Alicia está embarazada, eu teño que saír agora ao mar pero dentro de cinco meses estou aquí e casamos’. El botouno fóra. Alicia foi vivir cunha cuñada miña un tempo.

Non. Nunca lle comentei ao psicólogo que el me estaba pegando. Fomos para que nos axudara a saber convivir e non quería estragar esa posibilidade. Creo que estaba en shock. Curaba as feridas na casa. Contra o final, fun tres veces a Urxencias. Alí si expliquei as causas, pero ninguén fixo nada.

Doutra vez, eran as tantas da madrugada, el empezara a beber e queríame alí con el, na cociña ou no salón, onde cadrara. Cando estaba cargado preguntábame algo e lle contestara o que lle contestara, dábame. Coas mans. Labazadas e golpes nas costas. El xa tiña unha botella na man levantada, pero cos berros a maior baixou das habitacións e desde as escaleiras díxolle que o mataba… El parou e marchou para outra sala. A filla colleume e empezou a dicirme que por que non o deixaba… ‘Por vós, porque que sería de vós?’ E ela: ‘Non, mamá, non te enganes, falo por ti, porque lle tes medo, porque es unha covarde’. Nese momento empecei a pensar en como saír daquilo.

O coitelo

O último día no psicólogo, el enfadárase moito e dicía que todo era culpa da rapaza, que xa era unha adolescente. Que el traballara toda a vida para súa familia e mira como llo pagábamos. Dixo que el non tiña que corrixir nada. Entón, collín e levanteime. Fora alí para arranxar as cousas. Levanteime e marchei. Pero non fun para casa. Fun para unha finca que tiñan en Moaña estes amigos que nos propuxeran o negocio. Estiven pensando tombada na herba até as seis da tarde.

Cando cheguei el xa estaba borracho. Non lle fixen moito caso. Fíxenlle a cea para os rapaces e deiteime nunha habitación que case non usábamos. Apareceu cun coitelo deses de cortar cabezas de pescada que traía na mar. Botouse por riba de min e eu collinlle o brazo coas miñas mans. Non sei onde saquei tanta forza. Resistín. El estaba fóra de si. Berrei e berrei porque tiña a punta do coitelo no pescozo. Chegaron os rapaces e entre todos collérono e tirárono ao chan.

Collín aos rapaces, os cinco, e marchamos para a finca daqueles amigos que vivían en Vigo. Eu tiña as chaves. A día de hoxe non nos levamos, pero daquela foron os meus salvadores. Despois traballei na tenda durante dez anos. Sempre lle estarei agradecida.

Pola mañá baixei ao Xulgado de Moaña. Acompañábame a maior. Vímolo alí sentando coa cabeza gacha entre os brazos. A filla díxome: ‘Mamá, vaise poñer a chorar e pedirche que volvas. Como lle fales, aí te quedas’. Nin se imaxinan a pena me daba cando o vía chorar ao día seguinte -resulta que todos teñen o mesmo perfil-, pero aquela mañá aguantei.

A pena que lle puxeron foi de tres días de arresto domiciliario e 10.000 pesetas polos cortes que me fixera nunha man e que me impedían traballar.

Puxen a denuncia e despois os amigos buscáronme un avogado. A tenda estaba para abrirse e viñemos para Vigo, os nenos e eu. Estes amigos tiñan un piso e dixéronme que nos instaláramos alí até que conseguira os cartos pola metade da miña casa. O avogado resultou un desastre. Denegáranme a primeira demanda de divorcio porque o avogado presentara todo sen facer referencia ao maltrato, e tiven que volver denunciar. Botei tres anos, do 89 até o 91, cando conseguín a separación de bens, para separarme.

Perdoei.

Perdoei, pero antes tiven que perdoarme a min mesma. A miña culpa era que a min fixéranme responsábel do que me pasara: violáronme porque me deixei, maltratáronme porque igual o merecía. Tiven que aprender a quererme, a respectarme, a decidir por min, a falar e se me equivoco pois equivócome… aprendín a presentarme como son, eu era unha muller de aldea, unha muller sen estudos, unha muller con moita forza. Moita forza, mental e física. O primeiro foi criar aos fillos, e o seguinte foi recuperarme eu mesma. Recupereime como persoa. E diso síntome moi orgullosa.

[Hoxe está casada e segue tratando a ferida. Ten netos, algún xa maiores. Unha delas, unha científica cunha carreira prometedora traballando nos Estados Unidos, “no Fermilab, en Chicago, coñece o Bosón de Higgs? Pois ela estivo primeiro en Xenebra e agora alá”, conta orgullosa. Ela, que tivo que abandonar a escola as doce anos e xa de maior sacou o graduado escolar de noite para poder empregarse na tenda].

Fun a Bilbao no 91 facer uns cursos. Daquela tiña moito resentimento cara os homes. Levaba cinco anos separada cando, alí, coñecín ao meu marido actual e casamos no 2000. É un home moi bo, e moi culto.

O meu ex era violento. Era fillo dun maltratador. Por desgraza, nin había nin hai xente que axude a estes nenos… sofren moitísimo. Isto tense que solucionar con diálogo e comprensión, non con rabia, porque o home tamén está así por algo. O meu fillo, que viviu o que viviu, se hoxe fose como aquel home… para min sería moi doloroso. Afortunadamente non o é. É un pai exemplar e moi bo esposo. En xeral, o que máis me preocupa hoxe son eses nenos.

Creo que agora mesmo estamos nun efecto parada. Noto que a xente está insensíbel. E véñoo dicindo desde hai un tempo. Morre unha muller en tal sitio, sae unha pouca xente do barrio, fan dous minutos de silencio e aí queda todo… até a próxima. Dáme dor, non sei que vivimos pola crise, polo estrés. Non sei. Miras os nenos, teñen de todo e son violentos. Fáltalles cariño. Os pais traballan un montón de horas para comprarlles un montón de cousas.

Nunca sentín unha emoción tan forte como o 8 de marzo. Entrábame polos pés e saíame pola cabeza… Cando todas as mulleres daban un berro todas como unha soa, había tal enerxía! Sentín no corpo toda esa enerxía das mulleres que queren saír de onde están. Que hai unha contradición co que dixen antes? Pois si… Pero cando queremos algo e nos xuntamos, poñemos toda a forza.